ارمغانهاي ايران بجهان معماري

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: ارمغانهاي ايران بجهان معماري ارمغانهاي ايران بجهان معماري
مهندس محمد كريم پيرنيا

كه صفائي ندهد آب تراب آلوده
پاك و صافي شو و آنگه بخرابات در آي

توجه به پاكيزگي پيش از همه جا در معماري ايران به چشم ميخورد چنان كه بيشتر پرستشگاهها يا بر لب چشمه آب بر پا شده يا در پيش آن جائي براي شستشو ساختهاند تا ستايشگران پيش از در آمدن به آتشكده يا مهرابه دست و روي و ديگر اندامها را بشويند و جامهاي سفيد و پاكيزه در بر كنند و پيش دهان پنام به بندند . در فارسي كهن و ميانه طهارت و شست و شو را پادياو و پادياوي يا پادياب و نيز طشت آب را كه با آن شست و شو ميكردند پاديابدان ميگفتند و همچنين جايگاههائي را كه براي شست و شوي ساختهاند پادياو ناميده ميشده و همين واژه است كه نخست بسيار نزديك به تلفظ كهن فارسي آن به صورت پاثياو و پاتسيو به زبانهاي اسپانيائي و ايتاليائي درآمده و در فرانسوي و انگليسي پاسيو و پاتيو و پيشيو شده است چنان كه ساختمان پادياو هم توسط معماران تازه مسلمان ايراني به شمال آفريقا و اسپانيا راه يافته و جزء زيبايي از معماري آن سامان شده است پادياو ايراني ( چنان كه نمونههاي متعدد آن در گوشه و كنار كشور – مثلاً در تپه ميل ورامين – نشان ميدهد ) چهار ديوار كوچكي بوده است كه جوي آب يا بركهاي درميان و رختكنها و طاق نماهائي در پيرامون داشته است و همين پادياو با همه ويژگيهايش بعد از اسلام در پيش مساجد و زيارتگاهها به نام وضوخانه جاي گرفته است ( مانند آن چه در پيش سردر جامع يزد بوده و اكنون روي آن را پوشاندهاند يا نمونه تازهتر و نزديك به زمان ما – گودال باغچه ميان مدرسه و مسجد نراقي – آقا – در كاشان ) .

پادياو كم كم از پيش پرستشگاهها به درون خانهها نيز راه يافته و چون معماري ايراني درونگر است تبديل حياطهاي گرد بسته به پادياو و گودال باغچه لطف بسياري به خانههاي ايراني داده است .
در شهرها و آباديهاي پيرامون كوير كه كمتر به آب روان همكف زمين دست داشتهاند پاديا و به صورت گودال باغچه و حوضخانههاي زير زمين در آمده است تا بتوان آب كاريزهاي زرف را در آنها روان ساخت گودال باغچهها گذشته از دستيابي به آب روان زيرزمين جايگاههاي خنك و دلچسبي را براي تابستان گرم و سوزان آن سامان فراهم ساخته است ( چنان كه مثلاً در كاشان – روزهائي كه گرما نزديك به 45 درجه ميرسد گودال باغچههاي آن شهر براي مردم گرمازده پناهگاه بسيار خوبي است و گاه ميشود كه اختلاف درجه گرماي گودال باغچه و حياط باور كردني نيست ) .

در آئينهاي كهن ايران ، ناهيد يا ايزد پاكي و آب بسيار ستوده شده و سرچشمه آبهاي پاك در اوستا همچون ايزدان ديگر در پروردگار اهورا مزدا نيايش شده ويشتن ويژه دارد و نيز ماه مقدس آبان به اين ايزد منسوب است . پاكي و پاكيزگي و پاك كنندگي و بر كناري از هر گونه آلودگي در نام ناهيد چند بار تأكيد شده چنان كه نام كامل وي « اردوسوراناهيثه » نشان دهنده ناآلودگي و زورمندي ( در پاك كنندگي ) و پاكيزگي و بركناري از هر گونه ناپاكي است .
ايرانيان به نام اين ايزد هم مانند ايزدان آذر و مهر پرستشگاههائي برپا ميكردند كه در آنها اهوراي بزرگ يا آفريدهها و دادههاي نيكش پرستيده ميشده . يكي از اين پرستشگاهها كه خوشبختانه هنوز بر جاي است در بيشابور ( پايتخت شاهپور نخست – نزديك كازرون ) جاي دارد .

حوضخانه فتحغلي شاهي و اشتر گلوي باغشاه فين – كاشان

اين پرستشگاه پيرامون آبگيري سنگي با سنگ پاكتراش بنياد شده و گرداگرد آن را راهروي سرپوشيدهاي فرا گرفته است . آب رودخانهاي كه از نزديك آن ميگذرد در راه كاري 1 كه در زمين كنده شده از گوشه يكي از راهروها به درون روان ميشده و پس از لبريز كردن آبگير مياني از گوشه ديگر بيرون ميرفته است .
شيوه معماري ويژه آن با سنگهاي تراشيده بيآژند ( بدون ملاط ) و بستهاي فلزي با شيوه ساختمان كاخها و بناهاي نزديك تفاوت دارد و اين ميرساند كه بسي كهنسالتر از ساير بناها باشد و به خاطر احترام و ارجي كه داشته شاپور شاهنشاه ساساني آن را باز پيرائي كرده است اگر چه دربارة پوشش و آسمانه آن نميتوان به طور دقيق اظهار نظر كرد ولي وجود شيرهاي سنگي بر روي رخبام و طره ديوار اين گمان را پيش ميآورد كه شايد مانند بيشتر پادياوهاي ايراني لبه پيش آمده يا دامنهاي گرد پيرامون آبگير را ميپوشانده است .

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 435]