حافظ، كدخداي دهكده جهاني

واضح آرشیو وب فارسی:خراسان: حافظ، كدخداي دهكده جهاني
به بهانه بيستم مهر ماه روز بزرگ داشت حافظ به سراغ يكي از استادان زبان و ادبيات فارسي علي اصغر فيروزنيا رفته تا بيشتر اين شاعر بزرگ و غزل سراي چيره دست زبان فارسي را به جامعه ادب پرور و فرهنگ دوست بشناسانيم.

شرح مختصري از زندگي حافظ بيان كنيد؟

در خصوص سال دقيق ولادت او بين مورخان و حافظ شناسان اختلاف نظر وجود دارد به گونه اي كه دكتر ذبيح الله صفا ولادت او را 727 و دكتر قاسم غني سال ولادت اين شاعر را 717 مي دانند. اما در مورد زندگي اين شاعر و غزل سراي قرن هشتم به ويژه ابتداي زندگي او آگاهي هاي چنداني در دست نيست و شناخت حافظ همانند گذر تاريخ پس از مرگ او انجام شده است. اما آن چه از فحواي تذكره ها به دست مي آيد خواجه شمس الدين محمدبن حافظ شيرازي در سال 727 در شيراز به دنيا آمد و در دوران كودكي به فراگيري علم و قرآن پرداخت و در دوران نوجواني قرآن را با 14 روايت از بر كرد و از همين رو به حافظ ملقب گشت و در سال 792 در شيراز ديده از جهان فرو بست.

چرا حافظ از چيره دست ترين غزل سرايان زبان فارسي دانسته اند؟

حافظ تمام قابليت قالب غزل را به كار گرفته و غزل او منشوري است كه ابعاد عاشقانه، عارفانه و اجتماعي را با هم دارد و كلمات وعبارات را به گونه اي به كار گرفته كه نه معني فداي لفظ شده و نه لفظ فداي معني. از طرف ديگر رعايت اعتدال در كاربرد آرايه هاي ادبي و صور خيال و موسيقي شعر به لطافت و ظرافت شعر او كمال و تعالي خاص بخشيده است. با آن كه حافظ غزل عارفانه مولانا و غزل عاشقانه سعدي را پيوند زده است اما نوآوري اصلي به سبب تك بيت هاي درخشان، مستقل و خوش مضمون فراواني است كه ايجاد كرده است. استقلالي كه حافظ از اين راه به غزل داده به ميزان زيادي از ساختار سوره هاي قرآن تاثير گرفته است كه آن را انقلابي در آفرينش اين گونه شعر دانسته اند.

باتوجه به شعر عشقت رسد به فرياد ار خود به سان حافظ قرآن ز بر بخواني در 14 روايت مراد از 14 روايت چيست و آيا با وجود آن كه حافظ قرآن را در 14 روايت مي خوانده مي توان او را به عنوان قاري صاحب سبك شناخت؟

در قرائت برخي از آيات قرآن باتوجه به گويش ها و لهجه هاي گوناگون در بين اعراب گاه اختلاف قرائت پديد آمده است بنابراين قرآن شناسان و قرائت شناسان روايت 2 تن از راويان هر قاري از قراء سبعه را كه از نظر ضبط و صحت سند و طول ملازمت آموزش نزد قاريان 7گانه دقيق تر و پذيرفتي تر بوده است استاندارد كرده اند لذا 14 روايت پديد آمده است. با توجه به شعر حافظ او به قرائت هاي مختلف آيات اشراف داشته است و حتي حافظ شناس معاصر بهاءالدين خرمشاهي معتقد است كه سبك شعري و اسلوب هنري حافظ متاثر از بلاغت قرآن كريم است و با اين وجود لسان الغيب حافظ قرآن، قرائت شناس و عالم نحو و لغت و تفسيراست. اما اين كه او را قاري صاحب سبك بدانيم به طور قطعي نمي توان از اشعارش دريافت كرد.

دليل اين كه حافظ اشعارش را گزينش كرد و در قالب يك ديوان ماندگار به جا گذاشت چيست؟ و آيا اين شيوه نشان دهنده تمام خصوصيات شعري اين شاعر بزرگ است؟

حافظ به دليل اين كه شرايط روزگار را مساعد نمي ديد اشعارش را در قالب ديوان جمع آوري نكرد اما مدتي بعد از فوت او شاگردش محمد گل اندام به جمع آوري اشعار او پرداخت اما اثر ديگري از حافظ غير از اشعار او كه در ديوانش جمع شده به طور مسلم و قطعي نمي شناسيم حتي در مورد اشعاري كه در ديوان اوست گاه در نسخه هاي گوناگون با هم اختلاف وجود دارد و در اين زمينه نيز حافظ شناساني هم چون علامه قزويني، دكتر پرويز خانلري و ... تلاش هايي را انجام داده اند اما هنوز هم برخي از موارد در پرده ابهام قرار دارد علت آن هم گسترش سريع غزل هاي حافظ حتي در زمان حيات وي و ديگر ترجيح دادن كيفيت اشعار و كميت آن است.

وجوه امتياز و عظمت هنري حافظ در چيست؟

عظمت هنري حافظ در اين است كه در عين سخنوري و سخت كوشي هنري و رعايت لفظ جانب معني را فرو نگذاشته بلكه مقدم داشته است همين است كه از بين اشعارش فرزانگي هاي او مي درخشد و به ما حكمت وعبرت مي آموزد. ظرايف مضمون پردازانه حافظ نيز ذوق زيباشناختي ما را ارضا مي كند ولي اين شيريني زودگذر است اما آن چه ماندگار است انديشه هاي ظريف و ظرافت انديشه و جهان فكري و فكر جهاني اوست به گونه اي كه به جرات مي توان گفت جهان شعري هيچ شاعر ايراني به اندازه حافظ زنده و آكنده از نازك انديشي هاي روان شناختي و تنوع تجربه نيست.

اشعار حافظ چه قدر در زندگي روزمره كنوني و مسائل اجتماعي امروز عينيت پيدا مي كند و آيا مي توان شعر او را فرازماني و براي همه اعصار دانست؟

حافظ تنها شاعر نيست بلكه حكيم هم هست يعني شعر او درس درست زيستن و نگاه مثبت به جهان داشتن را به انسان ها مي آموزد او در محدوده مسائل ادبي، مسائل ابدي انسان را مطرح كرده است بنابراين شعر او در زندگي روزمره مسائل اجتماعي عينيت پيدا مي كند اما از آن جايي كه شعر اين شاعر بزرگ از زندگي اين جهاني و آن جهاني و كسب معرفت و انسان و دغدغه هاي او سخن مي گويد مي توان گفت شعر حافظ متعلق به همه عصرها ونسل هاست و جنبه فرازماني و مكاني دارد.

با وجود شاعران بزرگي هم چون مولانا و سعدي و اشعار ناب اين بزرگان چرا افراد به ديوان حافظ تفال مي زنند؟

وجود ايهام هاي فراوان در شعر حافظ و زبان حال عامه بودن اشعار او و چند وجهي و تاويل پذير بودن غزلياتش موجب بالا بردن ظرفيت كلام در عارف و عامي و روي آوردن افراد براي تفال به ديوان اين شاعر بزرگ شده است.

عده اي معتقدند حافظ در جهاني سازي فرهنگ ها از جايگاه و تاثير ويژه اي برخوردار است علت اين امر چيست؟

عرفان حافظ نورعلي نور است به دليل اين كه عرفان غني اسلام را درخود دارد و هم عرفان سرزمين ايران را كه پيش از ظهور اسلام در اين ديار و آيين زرتشتي جلوه گري داشت. پيرحافظ از سويي همان انسان كامل در عرفان اسلامي و از سويي ديگر همان پير مغان در آيين هاي ايران قبل از اسلام است كه اين امر نشان دهنده آن است كه ديدگاه عرفان حافظ از وسعت و عمقي دوچندان برخوردار است.

ديگر آن كه حافظ معلم بزرگ تسامح و تساهل است و دشمن جدي دورويي و رياست. انسان به طور طبيعي هم دل بستگي فطري به حقيقت مطلق داشته و هم از دورويي گريزان است حافظ نيز در رويارويي با ريا موجود در عصر تاريك حاكميت امير مبارزالدين از خود اسطوره اي جاودانه ساخت.

ابيات زير نمونه بارزي بر اين مدعاست:

مباش در پي آزار وهرچه خواهي كن كه در طريقت ما غير از اين گناهي نيست

دلا دلالت خيرت كنم به راه نجات مكن به فسق مباهات و زهد هم مفروش

ديگر اين كه عشق و رندي 2 پيام عظيم حافظ است كه هنوز هم به انسان اميد و نيرو مي بخشد و مردم را از بخل و حسد و مردم آزاري پرهيز داده و در عوض به ترك تعلقات دنيوي وداشتن توكل و آشتي سوق مي دهد و به حفظ روحيه شادزيستن تاكيد مي كند و در نهايت حافظ در سحر كلام و اشعار ناب و هنر اعجاز و بيان لطيف و موسيقيايي و اديبانه چنان آوازه و شهرتي يافت كه قند پارسي او تا سرتاسر جهان صادر گشته و اين ويژگي زيبايي شناسانه اشعارش و محتواي سترگ پيامش را در همه اعصار به گوش جهانيان مي رساند و پديده جهاني سازي فرهنگ ها را ممكن و محقق مي سازد.

جايگاه حافظ در دهكده جهاني كجاست؟

حافظ كدخداي دهكده جهاني است زيرا داشتن زندگي عادلانه و مسالمت آميز كه آرزوي هر بشري است در جاي جاي ديوان اين شاعر به وضوح به چشم مي خورد به عنوان نمونه: آسايش دو گيتي تفسير اين دو حرف است

با دوستان مروت، با دشمنان مدارا.
شنبه 20 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خراسان]

[مشاهده در: www.khorasannews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 265]