تفكر در آفرينش جهان‌ مباني ‌گردشگري اسلامي در قرآن‌

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: تفكر در آفرينش جهان‌ مباني ‌گردشگري اسلامي در قرآن‌
جام جم آنلاين: با نامگذاري سال 2010 ميلادي به سال «توريسم اسلامي» توسط سازمان كنفرانس اسلامي (oic) و نيز تبديل‌شدن صنعت گردشگري به عامل موثر در تعامل فرهنگ‌ها، گفتگوي تمدن‌ها و برقراري انس و الفت بين ملت‌ها، لزوم شناخت و توجه به بخش‌هاي پراهميت اين صنعت بويژه گردشگري اسلامي ضروري به نظر مي‌رسد.

همچنين با توجه به لزوم تقويت و توسعه صنعت گردشگري اسلامي و به خدمت‌گرفتن آن به‌عنوان يكي از راه‌هاي رسيدن به انسجام و درك متقابل در اين گفتار به انواع گردشگري با محوريت گردشگري اسلامي پرداخته‌ مي‌شود.

در تفكر ديني اسلام براي جهانگردي كاركردي خاص مورد توجه قرارگرفته ‌‌است‌، به‌گونه‌اي كه سير در زمين براي رسيدن به دركي بالا جهت ستايش قدرت مطلق و تامل در نظام آفرينش خداوندگار باريتعالي از سفارش‌هاي موكد قرآني است.
اگر گردشگري را به معناي قرآني آن كه در آيه‌هاي شبيه آيه 9 سوره روم «آيا در زمين نگرديده‌اند تا ببينند فرجام كساني كه پيش از آنان بودند چگونه بوده است» و آيه 46 سوره حج «آيا در زمين گردش نكرده‌اند تا دل‌هايي داشته باشند كه با آن بينديشند يا گوش‌هايي كه با آن بشنوند.

در حقيقت گوش‌ها كور نيست ليكن دل‌هايي كه در سينه‌هاست كور است» حمل‌كنيم، درمي‌يابيم كه تاكيد خداوند متعال در سخن گفتن از گردش كردن در زمين، بر تدبر در نشانه‌هاي الهي و نيز لذت‌ بردن از آفرينش قدرت الهي است.

گردشگري اسلامي داراي معاني زيادي است، اما چنانچه در معجم الوسيط آمده‌ است، اصطلاح امروزي آن بر معاني ويژه‌اي دلالت‌ مي‌كند. يكي از اين معاني، سير و سفر در كشورها براي گردش، آشنايي، جستجو و كشف است نه براي كسب درآمد و اقامت ‌گزيدن.

عبدالصاحب الشاكري، ناشر مجله گردشگري اسلامي و مدير انجمن نيكوكاري عراق در لندن، مفهوم گردشگري اسلامي را وسيع‌تر از آن مي‌داند كه با تعريفي واحد، مشخص و تبيين ‌شود. وي در اين‌باره مي‌گويد: گردشگري اسلامي بر انواع گردشگري مثل گردشگري خانوادگي كه از جهتي پايبند به آموزه‌هاي اسلامي باشد و از سوي ديگر با هدف كشف و شناخت آثار به‌جامانده از تمدن دور و نزديك انجام‌شود، دلالت‌ مي‌كند.

الشاكري همچنين بازديد از شهرها و كشورها به منظور آگاهي از ويژگي‌هاي فرهنگي و آداب و رسوم آنها، درمان كسالت روحي و رفع خستگي ناشي از زندگي روزمره، شركت در كنفرانس‌هاي بين‌المللي و حضور در مسابقه‌هاي ورزشي و... را از ديگر اهداف گردشگري برمي‌‌شمارد.

دين مبين اسلام نسبت به مفهوم گردشگري و سياحت ديدگاه مستقلي دارد. اسلام گردشگري را حمل بر امور والا و ارزش‌هاي اخلاقي مي‌كند؛ چراكه اين صنعت پيش از اسلام، داراي مفهومي مرتبط با تحمل رنج و مشقت روح و روان و نيز اجبار انسان براي سير و سفر در زمين بود و با طلوع خورشيد تابناك اسلام، خط بطلاني بر اين مفهوم سلبي گردشگري كشيده‌شد.

پايگاه اطلاع‌رساني «الاسلام» با اشاره به متفاوت‌بودن مفهوم گردشگري در اسلام درباره اين صنعت مي‌نويسد: اسلام گردشگري را با معاني مختلف جلوه داده ‌است. يكي از اين معاني سفر به منظور عبادت و اداي ركني از اركان دين يعني فريضه حج است. مفهوم اسلامي گردشگري در بعد ديگر، مقرون با دانش و معرفت شده ‌است.

بزرگ‌ترين كاروان‌هاي گردشگري در صدر اسلام براي فراگيري علوم به مناطق مختلف اعزام مي‌شدند، تا حدي كه احمد بن علي بن ثابت معروف به خطيب بغدادي (392ه 462ه) كتابي با عنوان «الرحله في طلب العلم» تاليف‌كرده و در آن به جمع‌آوري احاديثي پرداخته كه فضيلت سياحت و گردشگري و نيز گزارشي از سير و سفرهاي صحابه و تابعين را بيان‌ مي‌كند.

بنابر روايتي كه ابي محمدبن عبد‌الرحمن ابن ابي حاتم الرازي (متوفاي327 ه) در تفسير هفت جلدي خود با نام «ماثور» آورده‌، عكرمه المخزومي از تابعين و محدث و مفسر (متوفاي 105 يا 106 ه) لفظ «السائحون» به معناي گردشگران در آيه 112 سوره توبه را علم‌جويان و علم‌آموزان توصيف ‌كرده ‌است.

از اهداف ديگر گردشگري و سياحت از منظر اسلام، عبرت‌پذيري است كه نص صريح قرآن در آيه 11 سوره انعام «بگو در زمين بگرديد آن گاه بنگريد كه فرجام تكذيب‌كنندگان چگونه بوده است» و آيه 69 نمل «بگو در زمين بگرديد و بنگريد فرجام گنه‌پيشگان چگونه بوده است» نيز بر آن صحه‌ مي‌گذارد.

در آيات ديگر نيز سفارش شده كه در زمين بگرديد و ببينيد كه عاقبت مشركان، مجرمان، دروغگويان و تكذيب ‌كنندگان خداوند چگونه بوده است. محمد جمال‌الدين القاسمي الشامي (1283 ه - 1332 ه ) مفسر معاصر در تفسير هفت جلدي خود با نام «محاسن التاويل» در شرح دو آيه مذكور مي‌نويسد: اين سيركنندگان همان كساني هستند كه از آثار بر جاي ‌مانده از گذشتگان عبرت ‌گرفته و از آن بهره ‌مي‌جويند.

شايد از مقاصد مهم گردشگري در اسلام دعوت به وحدانيت خدا باشد كه توسط پيامبران و صحابه انجام ‌مي‌گرفت و در چارچوبي كوچك‌تر در جهان اسلام به ‌صورت عام، دعوت به وحدت كلمه و به ‌صورت خاص دعوت به اتحاد و يكپارچگي فرق و مذاهب اسلامي باشد.

كشورهاي اسلامي با جغرافياي بسيار وسيع خود شامل كشورهاي منطقه خاورميانه، حاشيه درياي سياه، آسيا و چند كشور آفريقايي است كه اين كشورها با ويژگي‌هاي غني فرهنگي‌ خود همواره در چارچوب مرزهاي خود شاهد بروز و ثبوت بسياري از مذاهب دنيا بوده‌اند. به همين سبب اين كشورها به ‌عنوان مركز «گردشگري ديني» با مناظري زيبا و ديدني، توجه همگان را به خود جلب كرده‌اند.

گردشگري ديني

گردشگري ديني مبتني بر اداي فريضه‌هاي ديني در زمان‌هاي مشخص از طريق زيارت اماكن مذهبي و بقاع متبركه است كه موجب افزايش ايمان و ازدياد گرايش مسلمانان به آثار اسلامي مي‌شود. چنانچه خداوند متعال نيز در آيه 97 سوره مباركه آل عمران اين مطلب را يادآوري ‌مي‌كند: «در آن نشانه‌هايي روشن [ازجمله] مقام ابراهيم است و هر كه در آن درآيد در امان است و براي خدا حج آن خانه بر عهده مردم است [البته بر] كسي كه بتواند به سوي آن راه يابد و هر كه كفر ورزد يقينا خداوند از جهانيان بي‌نياز است».

پايگاه اطلاع‌رساني «موسسه الابرار الاسلاميه» با ارائه گزارشي درباره گردشگري ديني آورده ‌است: عتبات عاليات و مزارهاي انبيا و مساجد تاريخي، ماده خام گردشگري و طبيعت جوشان برخاسته از اعتقادات ملت‌هاي اسلامي است. روزانه هزاران مسلمان به قصد زيارت به سمت اين اماكن مقدس سفر ‌مي‌كنند، در حالي ‌كه اين اماكن مقدس نظير منطقه «سينا» در مصر و بارگاه‌هاي امامان معصوم‌ع در عراق هيچ ‌گونه رقابتي براي جذب زائران با يكديگر ندارند.

در كشور ايران علاوه بر حضور پرفيض حرم‌ امام رضاع و شمار زيادي از امامزادگان در شهرها و مناطق متعدد، معابد و كليساهاي بي‌بديلي نيز به ‌چشم ‌مي‌خورد، به ‌‌عنوان مثال قديمي‌ترين كليساي جهان «اسپاخور» در شهر اروميه ايران قرار دارد؛ و آنچه اهميت‌ دارد اين مساله ‌است كه همزيستي اقليت‌هاي ديني در ايران مي‌تواند به عنوان ظرفيت توسعه گردشگري تلقي ‌شود.

گردشگري متدبرانه

اين نوع گردشگري از انواع موكد در قرآن كريم است كه بر تامل و تدبر انسان نسبت به آنچه كه با حواس خود درك مي‌كند، استوار است. چنانچه در سوره مباركه انعام آيه 38 آمده ‌است: «و هيچ جنبنده‌اي در زمين نيست و نه هيچ پرنده‌اي كه با دو بال خود پرواز مي‌كند مگر آن كه آنها [نيز] گروه‌هايي مانند شما هستند. ما هيچ چيزي را در كتاب [لوح محفوظ] فروگذار نكرده‌ايم. سپس [همه] به سوي پروردگارشان محشور خواهند شد».

پايگاه اطلاع‌رساني اسلامي «حنونه» نيز گردشگري متدبرانه را قائم بر لذت ‌بردن از آفريده‌هاي الهي و پي ‌بردن به قدرت الهي موجود در كوه‌ها، دره‌ها، صحراها، جنگل‌ها، آسمان‌ها، درياها و اقيانوس‌ها توصيف‌ مي‌كند.

روزنامه بين‌المللي «الشرق‌الاوسط» در بخش مقالات خود از گردشگري طبي ياد كرده و در اين ‌باره مي‌نويسد: گردشگري طبي نوعي گردشگري سنتي است كه با سفر ‌كردن از مكاني به مكان ديگر به منظور درمان و بازيابي انرژي تحليل ‌رفته و استفاده از انرژي خورشيد جهت معالجه صورت ‌مي‌گيرد و همچنين به‌كارگيري آب‌هاي معدني و شن‌هاي ساحلي براي درمان بيماري‌هاي پوستي و رماتيسم و بهره ‌جستن از طبيعت سبز براي درمان بيماري‌هاي جسماني و رواني و نمونه آن حمام‌هاي طبي «عفرا» در اردن و حمام «العليل» در عراق است.

در دين اسلام، خواص روحي و جسمي سنگ‌ها همواره مد‌نظر بوده‌اند. در اين ميان سنگ‌درماني در جلب گردشگران جايگاه ويژه‌اي‌ دارد، چراكه سنگ‌ها در كنار قابليت‌هايي نظير زيبايي، گرانبهايي و درماني بودنشان، جاذبه‌‌اي خاص براي گردشگران دارد. به عنوان مثال، استفاده از انگشترهايي با نگين‌هاي عقيق، فيروزه و حجرالشمس توصيه شده ‌است.

دانشمندان ايراني دوره پس از اسلام نيز توجه و عنايت ويژه‌اي به گوهرها و سنگ‌هاي شفابخش داشته‌اند كه از ميان آنها مي‌توان به صباح ‌بن ‌عمران از جواهرشناسان عهد هارون‌الرشيد (خليفه عباسي) و عطار بن محمد منجم و مولف كتاب منافع‌الاحجار اشاره كرد. ابن‌سينا، حكيم و فيلسوف عاليقدر نيز در درمان تمايل به خودكشي از ستيرين استفاده مي‌كرده‌ است.

انواع ديگر گردشگري

نوع ديگر گردشگري، گردشگري علمي است كه توريست به منظور فراگيري دانش و معرفت به سرزمين‌هاي دور و نزديك سفر‌ يا در كنفرانس‌هايي كه معمولا در پايتخت كشورها برگزار ‌مي‌شود،‌ شركت‌ مي‌كند.

گردشگري تفريحي نيز نوعي سفر به اماكن گردشگري و رفاهي مشهور در سطح جهان است كه مستلزم داشتن آب و هواي مناسب و ساحل‌هاي زيباست و 80 درصد سياحت را به خود اختصاص داده است. سواحل درياي مديترانه و كشورهاي ساحلي مجاور درياي مديترانه از بيشترين جذابيت برخوردار هستند. توريسم «عشاير» و توريسم «روستايي» از شاخه‌هاي ديگر آن به شمار مي‌رود.

پايگاه اطلاع‌رساني «سازمان توريسم كشورهاي عربي» با معرفي گردشگري الكترونيك در اين‌ باره مي‌نويسد: امروزه گردشگري الكترونيك استخدام فناوري اطلاعات و ابزار الكترونيك در انجام فعاليت‌هاي توريستي ازجمله برنامه‌ريزي، مديريت، ارزيابي، بازنگري فعاليت‌هاي گردشگري و اقدامات گردشگران و ميزبانان را شامل ‌مي‌شود. مسافرت الكترونيك نيز عبارت است از به‌كارگيري فناوري اطلاعات و ابزار الكترونيك براي بازديد از جاذبه‌هاي گردشگري بدون اقدام به سفر در گستره‌هاي جغرافيايي و طبيعت.

همچنين پايگاه اطلاع‌رساني «فيدو» در تعريف انواع گردشگري از گردشگري زيستي ياد مي‌كند و در اين‌ باره آورده ‌است: اين گردشگري سفر به ‌منظور بازديد از مناطق طبيعي حفاظت‌ شده همچون مناطق طبيعي آفريقاست.
در بخش ديگر با گردشگري تجارتي مواجه ‌هستيم.‌ اين سفر به‌ منظور تجارت يا بازاريابي به كشورهايي كه داراي شرايط بازرگاني مناسب و همچنين دارا ‌بودن مراكز خريد و فروش معتبر با قيمت‌هاي مناسب مثل دبي، لندن و پاريس هستند، انجام ‌مي‌شود.

گردشگري ورزشي از ديگر انواع توريسم است كه پايگاه فيدو در اين ‌باره مي‌‌نويسد: گردشگري ورزشي به زبان يا فرهنگي خاص محدود نيست، بلكه طبيعت پيچيده‌اي است و كليه فرهنگ‌ها را در خود جاي مي‌دهد و شامل افرادي ‌مي‌شود كه هم براي انجام مسابقات و هم براي تماشاي آن سفر مي‌كنند. شركت در مسابقات جهاني و المپيك يا شركت در مسابقات منطقه‌اي از اين نوع گردشگري هستند.

گردشگري ماجراجويانه نيز نوع ديگري از صنعت توريسم است و به تجربه امور شگفت‌انگيز به منظور آشنايي با فرهنگ‌هاي ملل مختلف اطلاق‌ مي‌‌شود كه مي‌تواند توريسم فرهنگي و توريسم آداب و رسوم باشد. اين بخش نياز به زيرساخت‌هاي زيادي ندارد.

رسول عوده‌زاده‌
پنجشنبه 18 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 438]