نويسنده: محمدرضا مطهري احترام به حس مالكيت كودك

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نويسنده: محمدرضا مطهري احترام به حس مالكيت كودك
خبرگزاري فارس: سخاوت پيدا كردن مستلزم اين است كه كودك در وهله اول احساس مالكيت را درك كرده باشد و يك يا چند شي‏ء را در تملك خود بداند. وقتي كودك معني «مال من» را مي‏فهمد نشاط فوق‏العاده‏اي پيدا مي‏كند.
كودك اسباب‏بازي‏هاي خود را دوست دارد و به آساني حاضر نمي‏شود آنها را با كودك ديگري تقسيم كند زيرا حس مالكيت در آنها بسيار قوي است. او آنچه را دوست دارد متعلق به خود مي‏داند و حاضر نيست به كودكان ديگر بدهد.
بنابراين پدر و مادر نبايد كودك را تحت فشار بگذارند يا او را به خاطر سخاوت‏ نداشتن سرزنش كنند. وقتي كودك هنوز معني سخاوت را نمي‏داند و براي آن آمادگي ندارد از اين سرزنش جز تحقير كودك و درهم شكستن اعتماد به نفس او چه سودي عايد مي‏شود؟

در واقع همان قدر كه سخاوت در بزرگ‏ترها يك صفت پسنديده است، خودخواهي در كودك نيز يك امر طبيعي است.
سخاوت پيدا كردن مستلزم اين است كه كودك در وهله اول احساس مالكيت را درك كرده باشد و يك يا چند شي‏ء را در تملك خود بداند.
وقتي كودك معني «مال من» را مي‏فهمد نشاط فوق‏العاده‏اي پيدا مي‏كند. حالا او به دنياي اطراف خود آشناتر شده و اعتماد به نفس و استقلالي براي خود يافته است. اين يك مرحله مهم از رشد كودك است كه والدين نبايد اهميت آن را ناديده بگيرند و با در هم شكستن اين استقلالِ كودك به روحيه او لطمه بزنند.
مقارن همين احوال، كودك پي مي‏برد كه بعضي چيزها مال او نيست و البته از اين بابت ناراحت مي‏شود ولي با خاطرجمعي از اينكه بعضي چيزها مال او هست ياد مي‏گيرد كه اشياء ديگر را به اشخاص ديگر ربط بدهد و كم كم تلفيقي از مفهوم «مال من» و «مال تو» يا «مال او» در ذهنش پيدا مي‏شود.
در اين مرحله هر چه به مالكيت او احترام بگذاريد، احترام به مالكيت شما را ياد مي‏گيرد.(1) درك مفاهيم مالكيت (مال من، مال تو، مال او)، مشاركت، هديه‏دادن و قرض‏دادن همانند ساير مراحل رشد كودك به تدريج شكل مي‏گيرد.

كودكان نوپا دوست دارند در كنار هم باشند ولي با يكديگر بازي نمي‏كنند. بايد مواظب بود كه با يكديگر درگير نشوند و اسباب‏بازي‏ها را از دست هم نگيرند. به همين دليل بازي با يك اسباب‏بازي براي دو كودك نوپا بسيار زود است. كودك نوپا چيزي كه مورد علاقه اوست با خود به همه جا مي‏برد و اگر آن را از دست او بگيرند فرياد مي‏كشد مگر اينكه چيز ديگري به او بدهند و او را سرگرم نمايند.(2)

اگر كودك دوساله‏اي از دادن اسباب‏بازي‏هايش به ديگران خودداري مي‏كند، رفتاري طبيعي و مناسب دو سالگي دارد. او با بزرگ‏تر شدن، نسبت به كودكان ديگر علاقه‏مند مي‏شود و از بازي با آنها لذت مي‏برد به نحوي بسيار تدريجي، احساس بخشش و انسان‏دوستي در او شكل مي‏گيرد.
اگر از او بخواهيد اسباب‏بازي مورد علاقه‏اش را در اختيار كودكي ديگر قرار دهد، تصور مي‏كند كه همه بسيج شده‏اند تا شي‏ء مورد علاقه‏اش را از او بگيرند. پافشاري در اين زمينه او را نسبت به اسباب‏بازي مورد نظر حريض‏تر مي‏كند و احساس مالكيت او را قوت مي‏بخشد. كودك وقتي به سه سالگي رسيد و از بازي با كودكان ديگر لذت برد، مي‏توان بازي‏هاي جمعي را به او آموزش داد.(3)

ضمن اينكه كودك براي بازي‏هاي جمعي آماده مي‏شود ولي هنوز خيلي از مفاهيم در ارتباط با بازي را درك نكرده است. مثلاً: روزي فرزند شما با خوشحالي از زمين بازي به خانه مراجعت مي‏كند. در ميان مشت فشرده كوچك خود چند تيله رنگي نگهداري مي‏كند. در جواب سؤال شما با خاطرجمعي جواب مي‏دهد: «با ژاكتم عوض كردم!» بله، او واقعا ژاكت پشميِ نوي خود را همراه ندارد. نمي‏توان باور كرد. اما آقاكوچولوي شما آن را با چند تيله شيشه‏اي ارزان‏قيمت عوض كرده است و حال شما بايد به دنبال ژاكت از دست‏رفته او بگرديد! در موقعيت‏هاي ديگر شرايط از اين هم بدتر خواهد بود.

كودك شما متهم به دزديدن يك اتومبيل كوچك از بچه‏هاي همسايه مي‏شود و شما اين ماشين را در اتاق او پيدا مي‏كنيد! اما فرزند شما با صداقت مي‏گويد: «من اين ماشين را فقط قرض كرده‏ام.»

هديه‏دادن، تعويض‏كردن و دزديدن، همه اين معاني براي كودك سه ساله قابل تشخيص نيست. او به تدريج در مورد دادن و گرفتن، قرض كردن، پس‏دادن و با هم استفاده كردن، يا مال من و تو تجربه خواهد اندوخت. اگر اسباب‏بازي‏اي را در اين سن برداشت از نظر اخلاقي دزدي محسوب نمي‏شود. كودك سه ساله مايل است آنچه را دوست دارد، داشته باشد و از ارزش واقعي آن هيچ گونه اطلاعي ندارد.(4)

كودك سه تا چهار ساله ياد گرفته است كه مادر را رها كند و با كودكان ديگر به بازي بپردازد. نخست نمي‏داند چگونه بازي كند و معني نوبت را درك نمي‏كند. بنابراين در مواقعي مانند توپ‏بازي بايد به او ياد داد كه نوبت را رعايت كند.

همچنين كودك در اين سن دوست دارد كه عروسك خود را به كودكان ديگر نشان دهد ولي آن را محكم به سينه خود مي‏فشارد و از دادن عروسك به ديگران امتناع دارد. او دلش مي‏خواهد كه با ديگران معاشرت كند ولي هنوز آماده نيست. مشكلاتي را كه بين او و همبازي او ايجاد مي‏شود حل كند و بايد حتما بزرگ‏تران در اين موارد دخالت كنند.(5)

كودك چهار ساله هنوز به آن اندازه دست و دل‏باز نشده است كه اسباب‏بازي مورد علاقه خود را براي بازي به كودك ديگر واگذار كند. ولي ممكن است چيز ديگري را كه فعلاً به آن احتياج ندارد در اختيار ديگري قرار دهد. در هر حال هنوز زود است كه اين قبيل كودكان را به حال خود گذاشت و بايد هميشه يك نفر دورادور مراقب آنان باشد تا نوبت را رعايت نمايند و با اسباب‏بازي‏هاي خود مشتركا بازي كنند.
كودكان پنج ساله بسيار علاقه‏مندند كه در نمايش‏هاي كودكانه شركت جويند و نقشي داشته باشند و بازي‏هايي مانند «خانه‏بازي» يا «مهمان‏بازي» يا «دكتربازي» و يا «فروشگاه‏بازي» از بازي‏هاي مورد علاقه كودكان پنج ساله، چه پسر و چه دختر مي‏باشد.
اين گونه كودكان بسيار به فعاليت‏هاي گروهي و بازي‏هاي جمعي علاقه دارند ولي در عين حال به بازي‏هاي انفرادي نيز شايق هستند. در اين سن، كودك نوبت‏گرفتن در بازي را زود ياد مي‏گيرد و به آنچه به ديگران تعلق دارد احترام مي‏گذارد و ديگر اسباب‏بازي‏هاي ديگران را از دست آنان نمي‏قاپد و به زور از دست‏شان نمي‏ربايد. البته ممكن است هنوز نزاع و دعوا بين اين كودكان ديده شود ولي نه به آن حد كه مراقبت دائم لازم باشد. بزرگسالان بايد در عين حال كه به كار ديگري مشغول‏اند دورادور نيز مراقب آنان باشند.(6)
هنگام ورود به مدرسه كودك به اين حد از توانايي رسيده است كه بين «مال من» و «مال ديگري» تفاوت قائل شود. در اين سن كودك مي‏بايستي مالك چيزي باشد مثلاً در منزل حتي‏الامكان كودك اتاق جداگانه‏اي داشته باشد و اگر امكان ندارد يك كمد مخصوص و يا طاقچه‏اي از اتاق، جعبه، كارتن و يا گوشه‏اي از اتاق را به او اختصاص دهيد تا وسايلش را دور از دسترس ديگران نگهداري كند. از اين طريق حس مالكيت و مراقبت از وسايل خود را ياد مي‏گيرد.

والدين هم مي‏بايستي به ادعاي حق مالكيت فرزند خود احترام بگذارند. مانتو و يا كاپشن كوتاه‏شده و يا اسباب‏بازي كه بلااستفاده است بدون اجازه او به ديگري و يا برادر و خواهر كوچك‏ترش نبخشند. بايد از او سؤال كنيد كه چه چيزي را مايل است حفظ كند و چه چيزي را مي‏خواهد ببخشد. اگر حاضر نيست از وسايلي كه به نظر شما زيادي است صرف‏نظر كند، به عقيده‏اش احترام بگذاريد. وقتي كودك اجازه داشته باشد آنچه را كه به او تعلق دارد پيش خود حفظ كند و يا مجبور نباشد همه چيز را با ديگران تقسيم كرده يا هديه دهد، ارزش مالكيت را به درستي در خواهد يافت و خواهد آموخت كه چرا نمي‏تواند چيزي را كه به او تعلق ندارد، بردارد. در حال حاضر چاره‏اي نداريد جز اينكه توجه داشته باشيد موقعي كه از خانه دوستي يا از كودكستان يا از محل بازي به خانه مراجعت مي‏كنيد، آيا جيب شلوار كوچولوي شما پرشده به نظر مي‏رسد يا خير! بهتر است از كوچولوي خود بخواهيد جيب‏هايش را بگردد و ببينيد آيا چيزي كه به او تعلق ندارد و دوست او در جستجوي آن است در آنجا فراموش شده يا نه! او را سرزنش يا تنبيه نكنيد، بلكه از فرزند كوچك خود بخواهيد آن را سريع به صاحبش باز گرداند.
در موقع خريد از مغازه‏ها نيز دقت كنيد چيزهايي كه در دسترس او قرار گرفته‏اند، به سرعت به داخل جيبش سقوط نكنند! شما بايد دائما توضيح دهيد كه نمي‏توان بدون پرداخت بها چيزي را از داخل مغازه بيرون برد. به تدريج كودك شما خواهد آموخت آنچه را كه به ديگران تعلق دارد شناخته و به آن احترام بگذارد.(7)
متأسفانه به دليل عدم شناخت والدين از مسئله احساس مالكيت كودكان و نقش آن در رشد شخصيت آنان، آسيب‏هاي روحي ـ رواني جبران‏ناپذيري بر شخصيت كودك وارد مي‏آورند. به طور مثال با آمدن كودكي به عنوان ميهمان در خانه، والدين سعي دارند به كودك تفهيم نمايند كه اسباب‏بازي‏هاي خود را به كودك ميهمان بدهد. به او تلقين مي‏كنند كه كودكِ ميهمان، دوست توست و بايد با اسباب‏بازي‏هاي تو شريك گردد. در صورتي كه كودك در مقابل نظر والدين مخالفت كند آنان ابتدا با تشويق و تحميق (اگر اسباب‏بازي‏هايت را بدهي براي تو سه‏چرخه مي‏خرم، تو بچه خوبي هستي، تو بچه‏ها را دوست داري، مهرباني، عاقلي، ...) سپس با تهديد و تنبيه (اگر اسباب‏بازي‏هايت را ندهي دوباره به ميهماني نمي‏برم، برايت دوچرخه نمي‏خرم و ...) كودك را وادار مي‏كنند كه علي‏رغم ميل باطني‏اش اسباب‏بازي‏هايش را به كودك ميهمان بدهد. در صورتي كه در همين زمان حس مالكيت در كودك گُل كرده و با ندادن اسباب‏بازي به كودكِ ديگر مي‏خواهد اعلام نمايد كه اينها در مالكيت من است و اگر به ناچار اسباب‏بازي‏اش را به كودك ميهمان بدهد به خاطر اين است كه از توجه و محبت والدين محروم نشود. (نياز به توجه مثبت در نزد كودك از نياز به مالكيت اساسي‏تر است.)

در حالت ديگر، كودك مايل است كه بهترين و گران‏قيمت‏ترين اسباب‏بازي خود را به بچه ميهمان و يا همسايه بدهد. در اين موقعيت است كه حس ايثار، گذشت، تعاون و همكاري در كودك گُل كرده و مي‏خواهد شادي‏هاي خود را با دوستان تقسيم كند. در اين حالت نيز متأسفانه با مخالفت و مقاومت والدين روبه‏رو شده و با پيام‏هاي كلامي و غير كلامي (اخم كردن، ابرو بالا انداختن، نگاههاي زهرآگين، بعدا بازي كن، عروسك باطري ندارد و...) به كودك مي‏گويند كه اسباب‏بازي خصوصي است و ديگران نبايد به آن نزديك شده و با آن بازي كنند. در هر دو حالتي كه والدين دخالت كرده و اظهار نظر داشته‏اند، ميل دروني، رغبت، خواست قلبي و تشخيص كودك را ناديده گرفته و به روح استقلال‏طلبي و اعتماد به نفس او لطمه و صدمه زده‏اند.

عكس ‏العمل والدين به هنگام

دعواي كودكان بر سر اسباب‏بازي

ـ بعضي از والدين هنگامي كه كودك آنها اسباب‏بازي و يا وسيله‏اي را در مجلس ميهماني و ... از كودك ديگري مي‏گيرد احساس ناراحتي كرده و با خود مي‏گويند خانواده‏هاي ديگر چنين قضاوت خواهند كرد كه در تربيت كودك‏شان كوتاهي كرده‏اند.

- گروهي ديگر از والدين خوشحال‏اند از اينكه كودك‏شان مي‏تواند جاي خود را در آينده باز كند و به اصطلاح مي‏گويند از عهده خودش برمي‏آيد و عده‏اي ديگر از والدين نسبت به اين گونه رفتارها بي‏تفاوت بوده و اهميت چنداني برايشان ندارد. با توجه به اهميت موضوع و نياز والدين به راهكارها و راه حل‏هاي علمي، راهبردهاي مفيد و سازنده زير پيشنهاد مي‏گردد:

ـ اگر فرزند دو ساله شما هميشه اشياء را از كودكان ديگر مي‏گيرد، نشانه آن نيست كه در آينده شخص زورگويي خواهد شد، زيرا در اين سن، او كوچك‏تر از آن است كه مفهوم رعايت حقوق ديگران را بفهمد. در اين حالت بگذاريد كمي با كودكان بزرگ‏تر از خود، كه مي‏توانند براي دفاع از حق‏شان در مقابل فرزند شما مقاومت كند، بازي كند تا به طور طبيعي تربيت شود.

ـ اگر فرزند شما مهاجم است و بچه‏اي را پياپي آزار مي‏دهد، مدتي آنها را از يكديگر جدا نگاه داريد و توجه او را به چيز ديگري جلب كنيد. سرزنش فرزند در اين حال باعث مي‏شود كه احساس تنهايي كند و حالت تهاجمي‏اش بيشتر شود.

ـ اگر كودك سه ساله شما پرخاشگر و مهاجم است و حاضر به فراگيري بازي‏هاي جمعي نيست، وقت آن است كه رفتارش را (به كمك مشاور روانشناس) اصلاح كنيد.

ـ اگر بر سر اسباب‏بازي واحدي دعوا در گرفت، اسباب‏بازي ديگري به ميان آوريد و شوق كودك را براي بازي با آن برانگيزيد.

ـ راه حل ديگر در صورت امكان، اين است كه قبل از شروع بازي چند اسباب‏بازيِ يك شكل تدارك ببينيد، در اين صورت موفق مي‏شويد از هر گونه قيل و قال جلوگيري كنيد.

ـ اگر زودتر از موقع به كودك اصرار بورزيد كه خودخواهي را كنار بگذارد و مجبورش كنيد اسباب‏بازي خود را به كودك ديگري بدهد، يا اسباب‏بازي او را به زور از دست او بگيريد و به كودك ديگر بدهيد، كودك احساس عدم امنيت مي‏كند و همواره اين ترس و نگراني را خواهد داشت كه مبادا كسي اسباب‏بازي‏هايش را بگيرد و در نتيجه با نزديك‏شدن هر كودك به حريم بازي خود دچار وحشت مي‏شود و او را به زور عقب مي‏راند. فشار و سختگيري براي سخاوتمندشدن كودك، رشد طبيعي او را به تأخير مي‏اندازد و حاصل ديگري ندارد.

ـ اگر به هنگام دعوا بر سر اسباب‏بازي هيچ يك از كودكان دست از دعوا برنمي‏دارند و شما نمي‏دانيد اسباب‏بازي از اول دست كدام يك بوده است، بهتر است اسباب‏بازي را از هر دو بگيريد و سرگرم بازي ديگري كنيد.

ـ اگر متوجه شديد كه يكي از كودكان اسباب‏بازي را از ديگري قاپيده است، خيلي محترمانه و منطقي اسباب‏بازي را از او بگيريد و به نفر اولي بدهيد، سپس (نفر اولي) را تشويق كنيد كه اسباب‏بازي را به كودك ديگر بدهد. نبايد در برابر كودكي كه چيزي را به زور از ديگري مي‏گيرد واكنش مثبت نشان دهيم، بلكه بايد او را تشويق كنيم كه صبر كند و از كودك ديگر بخواهد اسباب‏بازي را به او بدهد.
ـ اگر كودك اسباب‏بازي‏اش را به ديگري نمي‏دهد بايد به تصميم او احترام بگذاريم و سعي نكنيم با تشويق، تحميق و تهديد زمينه‏اي را فراهم نماييم كه كودك به اكراه و اجبار اسباب‏بازي‏اش را به ديگري بدهد.
ـ هنگام دعواي كودكان بر سر تملّك اشياء بهتر است تا حد امكان چيزي نگوييد و بگذاريد خودشان مشكل‏شان را حل كنند مگر اينكه يكي از بچه‏ها بخواهد به ديگري زور بگويد.

پي‏نوشتها:

1 ـ اردكاني، سوسن (شاهين)، بهداشت مادر و كودك، ص408.
2 ـ سره، صغرا، روش فعال در كودكستان، ص31.
3 ـ اسپاك، بنيامين، تغذيه، تربيت و نگهداري كودك، ص266 ـ 265.
4 ـ سينكلر، ادوارد، اشتوكينگر ماگدالن، دنياي كوچك بزرگ من، ص251 ـ 250.
5 ـ گاردنر جنكينز و ديگران، كودكان خود را بشناسيم، ص65.
6 ـ همان، ص66، 90، 91.
7 ـ سينكلر، ادوارد، اشتوكينگر ماگدالن، دنياي كوچك بزرگ من، ص253 ـ 252.
....................................................................................
منبع: ماهنامه پيام زن، شماره 139
چهارشنبه 17 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 133]