راهكارهايي براي مقابله با پيامدهاي اسهال در كودكان آزاردهنده اما نه چندان خطرناك

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: راهكارهايي براي مقابله با پيامدهاي اسهال در كودكان آزاردهنده اما نه چندان خطرناك
دكتر رامين علاسوند*، افسانه طاعتي**

اغلب كودكان به علل مختلف و در زمان هاي گوناگون دچار اسهال مي شوند، اما آنچه جاي اميدواري است اين است كه اسهال هاي عفوني معمولاً طولاني مدت نيست و بيش از آنكه خطرناك باشند يا سبب مرگ ومير شوند، آزاردهنده هستند. شناخت راه هاي پيشگيري از اسهال بسيار مهم است.

علل اسهال

اسهال دفع مدفوع آبكي و شل بيش از سه بار در روز است كه معمولاً به دليل عفونت هاي گوارشي ناشي از ويروس ها، ميكروب ها و انگل ها پيش مي آيد. حسب شرايط بهداشتي، اقتصادي و اجتماعي، علل اختصاصي اسهال در نواحي جغرافيايي مختلف متفاوت است. به طور مثال در كشورهاي در حال توسعه با بهداشت پايين كه از مدفوع انسان به عنوان كود استفاده مي شود، همه گيري هاي اسهال شايع است. در مقابل در كشورهاي توسعه يافته، منابع آب آلوده شده و انتقال فرد به فرد در محل هايي مثل مهدكودك ها يا مسموميت غذايي از علل اسهال است. در كل عفونت هاي ايجادكننده اسهال، به شدت مسري است. اسهال هاي عفوني از راه هاي زير منتشر مي شوند.

- دست هاي كثيف

- آب يا غذاي آلوده

- برخي حيوانات اهلي

- تماس مستقيم با مدفوع (از طريق پوشك يا توالت).

كودكان در اثر تماس با سطوح آلوده و گذاشتن انگشتان خود در دهان بيمار مي شوند. از علل شايع اسهال، عفونت هاي ويروسي است كه به آن گاستروآنتريت ويروسي مي گويند. ويروس هاي متفاوتي سبب اين حالت مي شوند كه در تماس خانگي، در مدرسه يا مهدكودك به راحتي منتقل مي شوند. اگرچه علائم معمولاً چند روزي بيشتر باقي نمي مانند اما كودكان مبتلا مخصوصاً شيرخواران كه قادر به دريافت مايعات كافي نباشند، دچار كمبود آب مي شوند. عفونت هاي ويروسي موسوم به روتاويروس از علل شايع عفونت هاي گاستروآنتريتي ويروسي در كودكان هستند. روتاويروس معمولاً سبب اسهال آبكي و شديد شده و اغلب چندين بار در سال كودك را مبتلا مي كند. گرچه همه كودكان علائم دار نخواهند شد.

روتاويروس به طور شايع سبب بروز اسهال در زمستان و اوايل بهار شده و به خصوص كودكان در مهد كودك و بستري در بيمارستان ها را تحت تاثير قرار مي دهد. ويروس هاي ديگري موسوم به آنتروويروس ها (به خصوص كوكساكي ويروس ها) سبب اسهال در فصل تابستان مي شوند. انواع مختلفي از ميكروب ها مي توانند سبب عفونت دستگاه گوارشي و اسهال شوند. به طور مثال
:E.coli بيشتر عفونت هاي ناشي از اين ميكروب از طريق آب يا غذاي آلوده (غذاي خوب پخته نشده يا ميوه هاي شسته نشده) منتقل مي شوند. عفونت هاي E.coli كه معمولاً كودكان را در سال هاي ابتدايي زندگي تحت تاثير قرار مي دهند، از طريق آب آلوده استخرها و حيوانات خانگي نيز قابل انتقال است.

سالمونلا؛ اين ميكروب كه در غذاهاي خام آلوده يا مرغ و تخم مرغ خوب پخته نشده ديده مي شود، علت اساسي مسموميت هاي غذايي به خصوص در طول تابستان است.

كمپلوباكتر؛ شيرخواران و كودكان به خصوص در طول تابستان، به طور شايع با اين ميكروب آلوده مي شوند. اين باكتري اغلب در مرغ هاي خام و خوب پخته نشده ديده مي شود.

شيگلا؛ عفونت شيگلا (شيگلوز) به راحتي در افراد خانواده، بيمارستان ها و مراكز نگهداري كودكان منتشر مي شود. كودكان دو تا چهار ساله بيشتر آلوده مي شوند. اين ميكروب سبب اسهال خوني مي شود.

انگل ژيارديا؛ عفونت با ژيارديا (ژيارديازيس) به راحتي در مهدكودك ها منتشر شده و در منابع آلوده آب مثل آب استخر، آب آكواريوم ها، رودخانه ها و درياچه ها وجود دارد.

اسهال هاي عفوني، بخشي از دوران كودكي خيلي از بچه ها است، ولي اسهال نشانه يي از تعداد زيادي از بيماري ها يا وضعيت هاي غيرعفوني است (به خصوص زماني كه اسهال چندين هفته يا بيشتر طول مي كشد). علل غيرعفوني اسهال مثل حساسيت (آلرژي) غذايي، عدم تحمل لاكتوز (قند شير)، برخي بيماري هاي دستگاه گوارش و بيماري التهابي روده هستند.

علائم و نشانه ها

نشانه ها به طور تيپيك با درد كرامپي شكم شروع شده كه با اسهال ادامه مي يابد. عفونت ناشي از ويروس ها، باكتري ها و انگل ها سبب علائمي مثل تب، بي اشتهايي، تهوع واستفراغ، كاهش وزن و كمبود آب مي شود. در موارد گاستروآنتريت ويروسي كودكان اغلب ابتدا تب و استفراغ پيدا كرده و بعداً اسهال را نشان مي دهند.

پيشگيري

اگرچه تقريباً غيرممكن است كه از ابتلاي كودكان به عفونت هاي اسهالي جلوگيري كنيم، در ذيل راه هايي كه احتمال اين انتقال را به حداقل مي رساند، ذكر شده است.

- از شست وشوي خوب و كافي دست كودكان، به خصوص بعد از اجابت مزاج و قبل از خوردن مطمئن شويد. شست وشوي دست موثرترين راه پيشگيري از اسهال منتقله از فرد به فرد است. زماني كه كودك دست را در دهان مي برد يا دستش را مي جود، دست كثيف سبب آلودگي مي شود.

- سطوح حمام و توالت را تميز نگه داشته تا از انتقال بيماري جلوگيري شود.

- ميوه ها و سبزيجات را قبل از خوردن به خوبي بشوييد.

- گوشت را به خوبي بپزيد و گوشت خام را نيز سريعاً در يخچال يا فريزر قرار دهيد.

- از چشمه ها و رودخانه ها يا درياچه ها و هرگونه منبع آب غيرمطمئن هرگز ننوشيد (مگر اينكه مسوولان بهداشتي سلامت آب را تضمين كرده باشند)، درغير اين صورت مصرف آب هاي بسته بندي شده (موسوم به آب معدني) به صلاح است.

- حيوانات اهلي را از خانه دور نگه داريد.

چه زماني به پزشك مراجعه كنيم

در هر كودك مبتلا كه كمتر از شش ماه سن داشته باشد با وجود علائم زير بايد به پزشك مراجعه كرد.

- اسهال شديد يا طولاني مدت

- تب بالاتر از 39 درجه

- استفراغ مكرر يا عدم توانايي نوشيدن مايعات

- درد شديد شكمي

- اسهال حاوي خون يا بلغم.

علائم كم آبي بدن به شرح زير است. در اين موارد بايد سريعاً به پزشك مراجعه كرد.

- دهان خشك

- كاهش يا فقدان اشك در زمان گريه كردن

- چشم هاي بي فروغ يا تورفته

- فرورفتگي ملاج در شيرخواران كوچك

- فقدان ادرار يا عدم خيس شدن پوشك براي بيش از 6 تا 8 ساعت در شيرخواران

- فقدان ادرار بيش از 12 ساعت در كودكان بزرگ تر

- پوست خشك و سرد

- تحريك پذيري و خواب آلودگي

- خستگي يا سرگيجه در كودكان بزرگ تر.

مراقبت از كودك

اسهال خفيف جاي نگراني ندارد و كودك فعاليت هاي طبيعي خود را داشته و مي تواند به اندازه كافي بخورد و بنوشد. اين نوع اسهال طي چند روز با استراحت، مراقبت و مصرف مايعات فراوان بهبود مي يابد. كودك مبتلا به اسهال خفيف كه كمبود آب نداشته يا استفراغ ندارد، مي تواند مايعات و غذاي معمول را خورده و اگر شيرخوار كوچك تر از يك سال باشد، مي تواند از شير مادر يا شير خشك (بدون رقيق شدن) تغذيه كند. چون اكثر اسهال هاي ويروسي و حتي اسهال هاي ميكروبي خود به خود بهبود مي يابند، نيازي به مصرف داروهاي ضدويروسي و آنتي بيوتيك ها نيست. با اين حال در شرايط به خصوصي مانند شيرخواران كم سن و سال يا افرادي كه دچار ضعف سيستم ايمني هستند يا بعضي عفونت هاي خاص مثل عفونت با سالمونلا يا بيماري وبا، براي جلوگيري از انتشار بيماري، آنتي بيوتيك تجويز مي شود.

اگر بيماري ناشي از انگل باشد، تجويز داروهاي ضدانگلي سبب بهبود يا كوتاه شدن دوره بيماري مي شود. آزمايش مدفوع جهت بررسي نمونه از نظر وجود گلبول هاي قرمز يا سفيد، انگل يا ميكروب مفيد است. كشت مدفوع نيز از نظر بررسي ميكروب يا در شرايط خاصي استفاده مي شود. به هيچ وجه از تركيبات ضداسهال (مثل ديفنوكسيلات) استفاده نكنيد، زيرا در اين موارد علاوه بر طولاني شدن دوره بيماري، خطر تهاجم برخي ميكروب ها به ديواره روده وجود دارد. اولين قدم در درمان اسهال، جايگزين كردن مايعات و الكتروليت ها (املاح و مواد معدني) است كه از طريق اسهال، استفراغ و تب از بين رفته اند. حسب ميزان مايع از دست رفته و شدت اسهال و استفراغ اقدامات زير توصيه مي شود.

- تغذيه معمول كودك را ادامه داده و براي جايگزين كردن آب از دست رفته، مايعات بيشتري به وي بدهيد، به طوري كه علائم كم آبي ديده نشود.

- مقادير بيشتري شير مادر يا شير خشك به شيرخوار بدهيد.

- از محلول هاي جايگزين خوراكي (ORS) براي جايگزيني آب و املاح استفاده كنيد. محلول هاي مذكور در صورتي كه سرد مصرف شوند، مزه مطبوع تري پيدا كرده و در درمان استفراغ نيز موثرند. انواع محلول هاي ORS با طعم ميوه نيز در دسترس است. براي درمان استفراغ نيز از مقادير كم محلول بسيار خنك مذكور كه به فواصل 3 تا 5 دقيقه يك بار داده شود نيز مي توان بهره جست.

بسياري از مايعات موجود در منزل مانند آب، چاي رقيق يا دوغي كه با ماست شيرين و مقداري نمك تهيه شده باشد، براي استفاده مفيد است. از مصرف نوشابه، آبميوه هاي مصنوعي، ژله ها و هرگونه نوشيدني حاوي مقادير زياد قند كه اسهال را تشديد مي كند، خودداري كنيد. شيرخواران و كودكان كوچك نبايد صرفاً كم آبي شان به تنهايي با آب خالص برطرف شود، زيرا آب معمولي فاقد مقادير كافي سديم، پتاسيم و ديگر املاح و مواد مغذي موردنياز آنها است. براي كودكاني كه علائم خفيف كمبود آب را نشان مي دهند، استفاده از محلول هاي خوراكي (ORS) براي جايگزيني مايعات از دست رفته كفايت مي كند. در موارد شديدتر، ممكن است نياز به دادن مايعات از طريق وريدي (سرم درماني) باشد.

*متخصص بيماري هاي كودكان و نوزادان

**كارشناس مامايي
دوشنبه 15 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 490]