اقتصاد - بازار زعفران در آستانه نابودي

واضح آرشیو وب فارسی:شبکه خبر: اقتصاد - بازار زعفران در آستانه نابودي

اقتصاد - بازار زعفران در آستانه نابودي

ليلا لطفي:شايد تضعيف زعفران ايران در بازار جهاني برنامه‌اي از پيش‌تعيين شده از سوي دولت نبود. اما اقدامات دولت نهم منجر شد در سه، چهار سال اخير صادرات زعفران حداقل 50 در صد كاهش يابد. اين خبر را فعالان بازار زعفران مطرح مي‌كنند اما آمار گمرك هم كاهش چشمگير صادرات زعفران در سال‌هاي اخير را تاييد مي‌كند. ميزان صادرات زعفران در سال‌هاي 83 معادل 220 تن بود اما اين رقم در سال 85 بيش از 70 درصد كاهش يافت. كاهش صادرات در سال 86 نيز قابل توجه بود؛ كاهشي كه كماكان ادامه دارد. امسال پيش‌بيني مي‌شود 100 تن زعفران صادر شود. البته آمار چهار ماهه گمرك اين رقم را نشان نمي‌دهد اما فعالان بازار معتقدند اين رقم در آمار شش ماهه نمايان خواهد شد؛ آماري كه نشان خواهد داد صادرات زعفران در مدت فعاليت دولت نهم حداقل 50 درصد كاهش يافته است؛ كاهشي كه درنتيجه برنامه‌ريزي‌هاي وزارتخانه‌هاي جهاد كشاورزي و بازرگاني پديد آمده است. اولين برنامه ريزها را نيز وزارت جهاد كشاورزي برداشت. در سال 84 برنامه وزير جهاد كشاورزي مبني بر افزايش قيمت توافقي زعفران و صادرات آن از سوي سازمان تعاون روستايي، منجر شد قيمت زعفران رشد كند؛ رشدي كه در آغاز مورد استقبال توليدكنندگان و فعالان واقعي بازار قرار گرفت چون تصور مي‌شد وزارتخانه طبق برنامه عمل خواهد كرد؛ اما اين اتفاق نيفتاد و بازار برهم خورد. البته اين اقدام برروي بازار سال84 تاثيري نگذاشت، به همين دليل سال 84 صادرات روند پيشين، روند رو به رشد خود را طي ‌كرد. اما سهل‌انگاري دولت در ادامه برنامه تنظيم شده منجر شد سال 85 توليد حدود77 درصد كاهش يابد، اين خبر را همان زمان گمرك تاييد كرد. اين كاهش در سال 86 ادامه يافت. البته با تلاش بازرگانان صادرات سال گذشته بيشتر از سال 85 بود، اما چون دولت اقدام جدي براي حل مشكل انجام نداد سال جاري هم صادرات زعفران كاهش يافت. پيش‌بيني هم مي‌شود اين روند ادامه يابد. زيرا تاكنون دولت براي كنترل قيمت زعفران هيچ اقدامي انجام نداده. در حال حاضر قيمت زعفران در بازار يك ميليون و700 تا دو ميليون است؛ قيمت‌هايي كه تقاضايي براي زعفران ايران را كاهش داده و منجر به تخريب بازار ايران شده است. رئيس اتحاديه زعفران‌كاران خراسان در اين باره مي‌گويد: «صادرات سال جاري در سطح 80 تا100 تن خواهد بود.» به گفته فرهاد سحرخيز با روند فعلي نيز هيچگاه صادرات زعفران به نقطه اوجي كه در دهه 70 رسيده بود نمي‌رسد. رئيس اتحاديه زعفران و صمغ و ريشه تهران نيز اين موضوع را تاييد مي‌كند و درباره وضع كنوني مي‌گويد: «اكنون صادرات زعفران نسبت به 5 سال گذشته 60 تا70 درصد تنزل كرده؛ وضعيتي كه تلاشي براي رفع آن نمي‌شود.» جليل مغازه‌اي حتي معتقد است عواملي مانع از كاهش قيمت و رشد تقاضاي جهاني مي‌شوند، عواملي كه در مورد آنها صحبت نمي‌كند، ولي مي‌گويد: «درحال حاضر بازار زعفران ايران نه‌تنها به خاطر رشد قيمت بلكه به خاطر تحريم كشور تحت تاثير قرار گرفته است.» با اين شرايط نيز پيش‌بيني مي‌شود روند افزايش قيمت وكاهش صادرات ادامه پيدا كند چون تاكنون حتي دولت واكنشي نسبت به وضع موجود نشان نداده چه برسد به اينكه بخواهد اين مشكل را حل كند. با اين حال گروهي از فعالان بازار معتقدند آينده بازار زعفران ايران غيرقابل پيش‌بيني است چون هم شرايط كنوني بازار مبهم است و هم وضعيت توليد سال جاري مشخص نيست. سحرخيز در اين‌باره مي‌گويد:« ماهيت زعفران به‌گونه‌اي است كه تا از خاك سر در نياورد، نمي‌توان در مورد ميزان توليد آن صحبت كرد.» او به همين دليل فقط اميدوار است افزايش سطح زير كشت زعفران سرمازدگي و خشكسالي را جبران كند. گروهي از فعالان نيز اين ديدگاه را قبول دارند و معتقدند با توجه به اينكه افزايش قيمت، زعفران‌كاران را به افزايش سطح زير كشت اين محصول ترغيب كرده، طي دو سال آينده افزايش توليد زعفران، كاهش قيمت آن را به دنبال بياورد و بازار سامان پيدا كند. يعني بايد اميدوار بود بازار عرضه و تقاضا روند نزولي صادرات را تغيير دهد چون دولت قصد ندارد بازار را اصلاح كند.

در سال84 دولت با برنامه‌اي كه خود از عاقبت آن باخبر نبود زعفران را نابود كرد. دولت با هدف جلوگيري از ضرردهي كشاورزان، با اعمال يكسري سياست‌هاي حمايتي قيمت توافقي خريد زعفران را افزايش داد، به‌طوري كه قيمت توافقي خريد هر كيلوگرم زعفران از حدود ۳۰۰ هزار تومان در سال 84 به بيش از ۵۰۰ هزار تومان در85 رسيد. اما چون اين اقدام بدون پيش‌بيني دقيق بود باعث شد قيمت‌ها رشد صعودي كرد؛ رشدي كه منجر شد بازار زعفران به هم بريزد و سقوط زعفران را به دنبال بياورد، اتفاقي كه تاكنون نيز صادركنندگان تاوان آن را مي‌دهند. از آن پس هم صادركنندگان زعفران ديگر جايگاه واقعي خود را به‌دست نياوردند؛ دولت هم هيچ اقدام مثبتي در اين خصوص انجام نداده تا اين اتفاق نيفتد و افت صادرات ادامه پيدا نكند. جرياني كه در نتيجه سهل انگاري مسوولين دولتي بوجود آمد. اگرچه از نگاه كارشناسان افزايش قيمت زعفران در سال 85 منجر به حمايت كشاورزان مي‌شد و اقدامي مثبتي بود ولي چون دولت به درستي برنامه‌ريزي نكرد اين افزايش منجر به رشد بي‌رويه قيمت اين محصول هم شد. رشدي كه باعث كاهش ۷۷ درصدي صادرات زعفران در سال ۸۵ شد. كاهشي كه در سال‌هاي بعدي هم جبران نشد. به همين دليل همواره كارشناسان از بروز اين روند ابراز نگراني مي‌كردند. در تمام اين سال‌ها فعالان صنعت نسبت به تخريب هشدار مي‌دادند ولي دولت به آنها توجهي نمي‌كرد. بدين‌ترتيب در كنار عدم‌ثبات در بازار زعفران كيفيت آن هم مسئله‌‌ساز شد. كشاورزان به دنبال گران شدن زعفران، سطح زير كشت اين محصول را بدون توجه به كيفيت آن افزايش دادند؛ روندي كه همچنان ادامه دارد و وزارت جهاد كشاورزي نسبت به آن همچون نابساماني در بازار عكس العملي نشان نمي‌دهد. در حالي كه سال گذشته هم فعالان بازار بارها خبر از اوضاع وخيم بازار ايران دادند، سال 86 در ۲۰ روز اولي كه زعفران به بازار آمده بود هيچ تقاضايي نداشت.صادركنندگان در اين مدت هيچ پيشنهادي مبني بر خريد زعفران ايران دريافت نكردند كه دليل آن هم گراني غيرمنطقي زعفران بود. سال گذشته قيمت منطقي زعفران در دنيا يك ميليون و ۴۰۰هزار تومان بود ولي قيمتي كه ايران عرضه مي‌شد در حدود دو ميليون بود قيمتي كه براي كاهش آن مسوولان دولتي گامي نكردند؛ حتي عده‌اي از آنها گفتند كشورهاي خارجي مجبور به خريد زعفران ما هستند، در حالي كه اين ديدگاه در بلندمدت مصداق نداشت و ندارد و صادرات زعفران را با مشكل مي‌كند همانطور كه در گذشته با مشكل مواجه كرده است. به همين دليل فعالان بازار معتقد بودند اگر دولت بخشي از نقدينگي بخش خصوصي را تامين مي‌كرد، قيمت زعفران را به موقع اعلام مي‌كرد و در ايامي كه زعفران در بازار كاهش مي‌يافت آن را تزريق مي‌كرد بتدريج در بازار تعادل ايجاد مي‌شد. اما متاسفانه دولت به اين درخواست‌ها توجهي نكرد و در مقابل با دخالت‌هاي بي‌موردش بازار رابيشتر بهم ريخت. رئيس اتحاديه فروشندگان زعفران مشهد در تاييد اين موضوع مي‌گويد: «دخالت دولت در امر صادرات زعفران باعث كند شدن روند آن شده در حالي كه بخش خصوصي از طريق يك تماس تلفني و يا يك ايميل سفارش خريد را دريافت و به سرعت نسبت به ارسال محموله‌ها اقدام مي‌كند كارهايي كه دولت مي‌خواهد انجام دهد ولي چون گرفتار قوانين مختلف مي‌شود به تدريج بازار تضعيف شده است.» البته مسوولان دولتي همواره علت گراني زعفران را احتكار اين محصول مطرح مي‌كنند، ولي اين ادعا از سوي فعالان بازار پذيرفتني نيست زيرا در اين سال‌ها فصل برداشت زعفران نيز قيمت افزايش پيدا كرده است. در حالي كه به‌طور طبيعي زماني كه گل زعفران در زمين است جاي احتكاري وجود ندارد. رئيس اتحاديه فروشندگان زعفران مشهد در اين‌باره به ايسنا گفته بود با توجه به افزايش قيمت در پايان سال گذشته، كشاورز همه محصول خود را نمي‌فروشد و آن را نگهداري كرده و به مرور زمان و با توجه به نياز خود آن را به بازار تزريق مي‌كند تا به تدريج درآمد آن را به دست آورد و اين امر نبايد احتكار تلقي شود. او مي‌افزايد: « اگر هيچ حركتي در جهت كنترل افسار گسيخته قيمت زعفران صورت نگيرد و همچنان بخش خصوصي به كوتاهي در انجام وظايفش متهم شود، اين امر فرصتي براي افزايش توليد كشورهاي رقيب شده و مشتري‌هاي زعفران ايران جذب كشورهايي خواهند شد كه به تازگي به توليدكنندگان اين محصول تبديل شده‌اند؛ لذا بايد چاره‌اي انديشيده شود تا در درازمدت باعث نابساماني بازار زعفران كشور نشود.» هشدارهايي كه دولت به آنها توجهي نكرد. به همين دليل بازار هم اكنون نيز با مشكلات عديده‌اي مواجه است.
افغانستان رقيبي كه ناديده گرفته شد
شايد سال‌ها طول بكشد دولتمردان ايران بفهمند با زعفران ايران چه‌كار كردند. سال‌ها بعد بفهمند با اجازه ورود به افغانستان چه بلايي سر زعفران آوردند و شايد زعفران ايران را نابود كردند. چون هنوز چند قدمي با نابودي فاصله دارد. هنوز عمده كشورهاي واردكننده زعفران نيازمند ايران هستند هنوز افغانستان و ساير كشورهاي متقاضي پياز زعفران به ايران نياز دارند. اگرچه در سال‌هاي اخير زعفران در شرايط نامساعدي قرار گرفته شرايطي كه هرچه مي‌گذرد بدتر مي‌شود. هنوز نياز متقاضيان اصلي اسپانيا، امارات، ايتاليا و فرانسه را تامين مي‌كند. البته خطري هم براي تجارت آنها ندارد. هنوز بيشترين بازارهاي صادرات از آن امارات و اسپانياست. ايران هم هيچ گام جدي براي كسب بخش محدودي از اين بازار نگرفته است. البته مديران دولتي همواره از تلاش‌هاي خود در براي به‌دست آوردن بازارهاي جديد صحبت كردند، اما در عمل به غير از بازارهاي قديمي بازارهاي قابل توجهي در اختيار ايران نيست و شرايط نگران‌كننده است. در حال حاضر نه‌تنها بازارهاي هدف افزايش نيافته بلكه بازارهاي موجود بازارهايي كه مصرف‌كننده نهايي محصول زعفران هستند نيز در حال تهديدند. پيش‌بيني هم مي‌شود بازارهايي كه مصرف‌كننده نهايي نيستند نيز تهديد شوند. چون براي حفظ آنها تلاشي واقعي صورت نگرفته، به همين دليل در سال‌هاي اخير هر گامي كه برداشته شده تاثير چنداني بر نگهداري بازارهايي كه مصرف‌كننده نهايي محصول زعفران هستند و بازارهايي كه مصرف‌كننده نهايي نيستند، نگذاشته است و اين مهم‌ترين محصول صادراتي كشاورزي ايران در حال از دست دادن بازارهاي خود است. اگرچه هنوز 96 درصد توليد زعفران جهان در ايران توليد مي‌شود. اما طبق اطلاعات فعالان بازار عمده وارد‌كنندگان و مصرف‌كنندگان زعفران در جهان از تعلق زعفران به ايران اطلاع ندارند. زيرا مصرف‌كنندگان نهايي، اسپانيا و امارات را عمده توليد‌كننده و صادركننده زعفران دنيا مي‌دانند كشورهايي كه با عرضه زعفران تقلبي به نام ايران، بازارهاي ايران را تخريب مي‌كنند. در حال حاضر متقاضيان نهايي زعفران در دنيا تصور مي‌كنند زعفران نه‌تنها از آن ايران نيست بلكه كشور زعفران تقلبي وارد بازار مي‌كند. اين موضوع را فعالان عرصه توليد و بازار و حتي برخي مديران دولتي هم تاييد مي‌كنند. اما پذيرش اين كوتاهي از سوي آنها چندان مهم نيست. مهم اقدام براي رفع مشكلات موجود است تا تصوري كه از ايران نشان داده مي‌شود پاك شود. ولي دولت در رفع آن قدم‌هاي قابل قبولي برنداشته است. برهمين اساس عمده مصرف‌كنندگان نهايي، توليدكنندگان اصلي اين محصول در دنيا را اسپانيا، امارات و بعضا فرانسه مي‌دانند.
اما با روند فعلي كه دولت در حفظ توليد و جايگاه آن پيش مي‌برد پيش‌بيني مي‌شود، در آينده نه چندان دور هم تمامي مصرف‌كنندگان زعفران ايران را فراموش كنند و تصور كنند زعفران از آن نزديك‌ترين همسايه ايران است. پيش‌بيني مي‌شود در آينده نه چندان دور افغانستان نيز به جرگه اين كشورها بپيوندد. البته با روندي هم كه كشور افغانستان در توليد زعفران پيش گرفته بعيد نيست در سال‌هاي آينده دزدان گل زعفران بازار ايران را هم تصاحب كنند. چون هنوز دولت حضور افغانستان را به عنوان رقيب باور نكرده و با افتخار از آنچه گذشتگان كاشته صحبت مي‌كند، در حالي كه چند سالي هست رقيب جديد در حال فعاليت است اما آهسته و پيوسته حركت مي‌كند چون مطمئن است با كسب تجربه در مزارع ايران، قاچاق گل‌هاي زعفران و با حمايت سازمان ملل و كشورهاي هلند و فرانسه است مي‌تواند حركت ايران را محدود كند. موضوعي كه همه فعالان بازار به آن اذعان مي‌كنند. در نتيجه اگر ايران گام درستي برندارد در آينده بازار جهاني اين محصول مانند ديگر محصولات از دست خواهد رفت. افغانستان هم كه با ورود غيرقانوني گل‌هاي زعفران به كشورش توليد‌كننده مي‌شود دست به صادرات مي‌زند هرچند كه اكنون هم در كنار توليد زعفران دست به واردات زعفران از ايران و صادرات مجدد آن مي‌زند. در حال حاضر شرايط بازار زعفران ايران آنچنان وخيم شده كه زعفران ايران از طريق افغانستان به اسپانيا صادر و از آنجا به بازارهاي نهايي در دنيا عرضه مي‌شود. اسپانيا نيز زعفران را پس از فرآوري در بسته‌بندي‌هاي كوچك يك گرمي با قيمت بالا در بازارهاي جهاني به فروش مي‌رساند. پس غيرمعقول نيست عمده مصرف‌كنندگان، ايران را توليد‌كننده و صادركننده نمي‌دانند و در آينده نه‌چندان دور نام اين توليد‌كننده اصلي واقعا پاك شود. البته دولت تلاش مي‌كند اين شرايط را تغيير دهد مسوولان دولتي به زعفران‌كاران توصيه مي‌كنند به منظور حفظ شرايط مناسب زعفران در بازارهاي جهاني از فروش پياز زعفران به دلالان ناآشنا و سودجو خودداري كنند. بخشنامه‌هاي مختلفي را هم براي مديريت بيشتر منتشر مي‌كنند. از نيروهاي انتظامي مي‌خواهند در اين خصوص راه‌ها را كنترل كنند، آنها هم تاكنون محموله‌هايي را متوقف كردند اما هيچ‌كدام از اين اقدامات آن اقدام مورد نظري نيست كه كارشناسان در مورد آن بارها صحبت كردند. دولت تا زماني كه با مديريت درست توليد‌كنندگان و بازرگانان را حمايت نكند سودجويان از وضعيت نابسامان موجود استفاده مي‌كنند و بازار ايران را نابود مي‌كنند. اگرچه الان زعفران به صورت بسته‌بندي عرضه مي‌شود، اما ايران تنها يك فروشنده ساده است و هنوز با ايجاد صنايع تبديلي زعفران و كسب ارزش افزوده آن فاصله زيادي دارد. مديركل تعاون خراسان‌رضوي با تاييد اين موضوع مي‌گويد: «٩٠ درصد زعفران دنيا در خراسان رضوي به خصوص در تربت‌حيدريه توليد مي‌شود ولي متاسفانه زعفران از افغانستان به اسپانيا و از آنجا به دنيا صادر مي‌شود و در نهايت سود اصلي نصيب اسپانيا مي‌شود.» علي شريعتي‌مقدم ـ رئيس صندوق توسعه صادرات زعفران و عضو هيات‌مديره صادركنندگان زعفران ايران ـ نيز مي‌گويد: «واقعيت تلخي كه در سال‌هاي اخير اتفاق افتاده قاچاق پياز زعفران به افغانستان است. كشورهاي اروپايي نيز به افغانستان براي تصاحب اين محصول كمك مي‌كنند، آنها به تازگي پيازهايي كه به صورت ژنتيكي توليد شده‌اند را از كشور هلند به افغانستان وارد كردند.» او مي‌افزايد: «توسعه كشت زعفران، جزء اولويت‌هاي كاري كشور‌هاي اروپايي در افغانستان است كه در اين ارتباط بيشترين ميزان فعاليت مربوط به موسسه داكار است كه فعاليتش تحت‌نظر سازمان ملل متحد صورت مي‌گيرد.» فرهاد سحرخيز رئيس اتحاديه زعفران‌كاران خراسان نيز با تاييد اين موضوع مي‌گويد: «در حال حاضر شركت‌هاي هلندي، آمريكايي و فرانسوي به‌شدت از توليد زعفران حمايت مي‌كنند و اين موضوع هم منجر شده عملكرد در واحد سطح اين كشور نسبت به ايران بيشتر باشد.» او در ادامه تاكيد مي‌كند: «اگر بخواهيم با روند فعلي بازار را داشته باشيم به قطع در سال‌هاي آينده نه‌چندان دور شاهد حضور يك رقيب جدي در بازار باشيم.»
يکشنبه 14 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: شبکه خبر]

[مشاهده در: www.irinn.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 199]