اگر دريابي «در» يابي سالمندان، پشتوانه هاي فكري خانواده( بخش پاياني)

واضح آرشیو وب فارسی:کيهان: اگر دريابي «در» يابي سالمندان، پشتوانه هاي فكري خانواده( بخش پاياني)
حسن آقايي
سالمندان نقش غيرقابل انكاري در چرخه زندگي ايفا مي كنند. در خانواده نقش تربيتي و راهنمايي آنان پررنگ است و البته در جامعه نيز نقشي اثرگذار در انتقال تجارب حرفه اي و شغلي و چگونگي گذر از برخي مشكلات روزمره زندگي ماشيني را دارند.
اما آن چه بايد مورد توجه قرار گيرد اين كه حضور آنان در كانون هاي خانواده دل ها را به هم نزديك تر مي سازد و چارچوب ايمني زندگي را استوارتر مي سازد.
از اين رو به درستي از گذشته تا حال سالخوردگان را «چشم و چراغ» روشني بخش خانواده مي نامند.
پس از چند دهه تلاش و كوشش مستمر در به حركت درآوردن چرخه زندگي به تدريج جاي خود را به فرزندان مي سپارند اما همچنان دلشوره هاي ريز و درشت همراه آنان است. دوران كهولت مشكلات خاص خود را دارد. برخي سالمندان به ناراحتي هاي مفاصل، تنگي نفس و... مبتلا مي شوند و برخي ديگر نيز رو به انزوا مي كنند دراين حالت هم نشيني اطرافيان و ديدارهاي پياپي فرزندان با آنان خلوتي و تنهايي دروني آنها را سرشار از اميد و شادماني مي كند و تأثيرشگرفي در طراوت روحيه شخص دارد.
در بسياري از خانواده ها سالمندان به نحوي محور راهنمايي درباره اشتغال، خانواده و آينده اطرافيان مورد مشورت و نظرخواهي قرار مي گيرند.
سالمندي فصل انتقال تجارب و آرامش
سالمندي را مي توان فصل انتقال تجارب و آموخته هايي از فراز و فرودها و پيچ و خم هاي سال هاي زندگي شخصي به نسل ديگر و فصل بهره گيري از هر آنچه خود اندوخته است ناميد. اما از سوي ديگر، به دوش داشتن تعهد تربيت سالم فرزندان- و كشش بار مسئوليت خانواده و دل نگراني ها و... -افت توانايي جسماني آنان را در همين دوران سالخوردگي رقم مي زند و گاه و بعضاً روح و حوصله را مي رنجاند. رودررويي اين مقوله هاي تقريباً متضاد يكديگر گاه براي بخشي از افراد سالمند مشكلات فصل سالخوردگي را رقم مي زنند. آن نياز و حس آرامش پس از عمري كار و سختي و احتمالاً كم داري هاي مادي و دلواپسي هاي ادامه زندگي را در ابعاد متنوع، ممكن است همانند جويبارهايي شوند كه در اثر تلاقي بعضاً به رودخانه اي تهديد كننده براي برخي از آنان تبديل شود. در چنين وضعيتي فرزندان و اطرافيان و حتي سازمان هاي اجتماعي و فرهنگي حامي و سامانگر آنان مي شوند.
فرصت آفريني براي سالخوردگان
در دنياي امروز بديهي است كه جمعيت افراد سالخورده نيز افزايش مي يابد. براساس يك آمار تقريبي 060 ميليون نفر سالمند در دنيا وجود دارند كه البته اين آمار همچنان رويه افزايش است. اما همه اين افراد نه از كار افتاده و زمينگيرند اما مصرف كننده هستند. در برخي كشورها سالمندان متناسب با وضعيت جسماني شان روي به اشتغال مي برند و يا از طريق سازمان هاي تحت پوشش به مشاغل مختلف مي پردازند. در همين احوال، بسياري از سالمندان همان طور كه پيشتر اشاره شد ضمن آن كه به نقل و انتقال تجارب عملي و علمي شان به ديگران مبادرت مي ورزند، با انتخاب فعاليت سبك و توانا، سرگرم مي شوند و گوشه اي از هزينه خانوادگي خود را نيز تأمين مي كنند. بنابراين نبايد به طور مطلق چنين فكر كرد كه سالخوردگي همواره معضلي براي اعضاي خانواده و يا دستگاه هاي موظف نگهداري چنين انسان هايي است. اين اتفاقات تنها در كشورهاي توسعه يافته رخ نمي دهد. در كشور و جامعه ما هم حتي با همت والاتر صورت مي گيرد. در بسياري از اماكن و شركت ها و در سطح شهر افراد سالمندي ديده مي شوند كه با همت بلند، اميد و پايداري، برابر توانايي و تجارب خود مشغول كار و تأمين مخارج زندگي خانوادگي خود هستند.
«خانم سيده» بازنشسته بهزيستي، در ادامه صحبت هاي قبلي خود، پيرامون ارتباط با اشتغال سالمندان مي گويد:« سالمنداني هستند كه توسط خانواده شان به بهزيستي سپرده مي شوند و يا اين سازمان آنان را در سطح شهر شناسايي و به محل نگهداري انتقال مي دهد و پس از بررسي وضعيت جسمي و روحي، آنان را كه توانمند انجام كار هستند به فعاليتي سوق مي دهد. برخي در رشته هاي مورد توان و تجارب و بعضي به كارهاي ساده تر به فعاليت مي پردازند.» وي تأكيد مي كند: «اشتغال و تحرك به نوعي به موقعيت سلامت آنان كمك مي كند. احساس تنهايي و نگراني از آينده شان نمي كنند. در برخي كشورهاي ديگر هم سالخوردگان را متناسب با وضعيت جسمي و توانايي شان در انجام كارها مشاركت مي دهند مثلاً در بخش هاي باغباني، دفتري، پرستاري، كارهاي توليدي دستي و... نبايد فكر كنيم دوران سالمندي، يعني از كارافتادگي مطلق» حتماً مي دانيد و ديده ايد چه بسياري از افرادي كه خدمت رسمي اداري شان تمام مي شود، دوباره مشغول كار در همان رشته تخصصي و سازماني اداري و يا مشاغل ديگر شده و زندگي شان را ادامه مي دهند. كار در شرايط توانمندي واقعاً ضامن پايداري سلامت انسان مي شود.
ارزش هاي گرانسنگ يك حضور
از يك مغازه دار كه در خلوتي محيط كارش با قيچي مشغول برش زوايد حاشيه يك پيراهن است درباره رفتار با سالخوردگان و سالمندان مي پرسم. لحظه اي سربلند مي كند و دوباره به كار خود مشغول مي شود، شمرده شمرده مي گويد كه بچه هاي امروزي كمتر بر ضرورت رعايت احترام بزرگترها آگاهي دارند.
وي كه تمايلي به معرفي خود نشان نمي دهد از نوع رويكرد تدريجي جامعه به سالمندان و بي توجهي به خلق و خوي سال هاي پيري ابراز نگراني مي كند. مي گويد: «بايد در قالب برنامه هاي مختلف با تأكيد بر ارزش گذاري تلاش و فداكاري سالمندان ضرورت هاي توجه مضاعف به آنان به نسل امروزي جامعه تفهيم شود.»
اما اسماعيل خاني از منظر ديگري به سؤالم پاسخ داده است: «اين كه ما- مردم- به لحاظ ديني و فرهنگي نسبت به خيلي از جوامع امروز مدرنيزه، به مهرورزي و حرمتمداري معروفيت داريم يك واقعيت غيرقابل انكار است. كارها و واكنش هاي حمايتي و عاطفي كه جماعت ايراني نسبت به خودي و همسايه و بزرگسالان- سالمندان- مي كنند گاه براي خود ما هم جالب است.»
اسماعيل خاني كه پشت ويترين يك كتاب فروشي به تماشا و مطالعه عناوين كتب ايستاده است و خود را دانش آموخته امور تربيتي معرفي مي كند در تعريف صفات زيبنده مردم ايران مي گويد: اگرچه در برخي خانواده ها به علل مختلف از جمله مشكلات اقتصادي در رسيدگي به امور سالمندان اهمال و كوتاهي صورت مي گيرد اما مطمئناً اين كم لطفي، عميق نيست.
دلايل اين نظر و باورم نيز در همين همدلي ها و عطوفت ها و همياري هاي مناسبتي در سطح جامعه است. وي بر اين باور است كه اصولاً جوهره زندگاني مخلوطي از ساز و ناسازي ها است كه ناسازي سرانجام و اغلب به سازگاري ها منتهي مي شود.» وي ادامه مي دهد: «بحث حرمت گذاشتن به سالمندان در خانواده و جامعه به نظر من يك بحث كلي همه انسان ها است كه شرايط فرهنگي، تربيتي و باورهاي ديني آن را صيقل مي دهد و به فعليت سوق مي دهد و به يك اصل ريشه دار متجلي مي كند. در خانواده هاي ايراني حال چه كم سواد و چه داراي تحصيلات عاليه، واژه تربيت و احترام گذاردن به بزرگترها يكي از اولويت ها و نشانه تشخص اخلاق انساني است. تربيت، اولين الفبا و مشق پرورش معارف ذاتي بچه ها است. رشد چنين شخصيتي، به رفتار و البته نظارت پدر و مادر است. اين رعايت و تربيت بين مادر و پدر، آموزه هاي بچه ها را نهادينه مي كند و در بزرگسالي خود، با فهم و شعور منطقي و قوي، قدرداني، از تلاش پدري كه در سنين كهولت از كار افتاده است و يا مادري كه به زمان سالخوردگي دچار درد مفاصل و اضطراب مزمن و گوشه نشين شده است، وظيفه مهم خود مي داند و عمل به اين وظيفه مي نمايد.»
نمونه اي از همراهي عاطفه ها
وي به شرح واقعه اي مي پردازد. «خاطره اي در زمينه وفاداري يك مرد نسبت به همسرش كه در نيمه راه زندگي مشترك شان، دچار بيماري شد و نيمي از وجودش از تحرك افتاد، يعني لمس شد، ياد دارم همسر خانم كه مرد شريف و با منش انساني بود و كاميون دار حمل كالا بين شهرها بود، با آن پيشامد، كاميون خود به ديگري سپرد تا برايش كار كند و خود در خانه به خدمت تمام عيار همسر از كار افتاده اش ماند. در حدود 61-71 سال اين وضع ادامه داشت. آن زوج فرزندي نداشتند. مرد كه او هم سن زيادي داشت تا آخرين لحظه عمر مثل يك پرستار صبور كنار همسرش بود. منظور از بيان اين واقعه، اين است كه چه بسا سالمنداني به علت تحليل قواي جسماني و بيماري، يا ناراحتي هاي ديگر، نياز شديد به كمك و دلداري دارند. توقع دارند فرزند و اقوام در كوتاه ترين وقت به ديدارش بيايند. تنهايي و نداشتن تحرك دشمن سلامت روحي و افكار آدمي است.» اين شهروند فرهنگي ادامه مي دهد: خانواده هايي كه سالمند از كار افتاده و ناراحت دارند و مشغله هاي زندگي را مانع از پرستاري در منزل مي دانند چنانچه وضعيت اقتصادي خوبي دارند، برايش خدمتكار به خانه بياورند و يا با مشورت و رضايت او را به خانه سالمندان منتقل كنند اگرچه آن جابجايي خود ممكن است، بعضاً باعث بهم ريختگي بيشتر شرايط نامساعد وي شود. چه بهتر كه پرستاري در خانه باشد چرا كه ديدارهاي خانوادگي تأثيرات مثبت رواني و اجتماعي در روحيه بخشي فرد سالمند دارد. در هر حال چنين پيشامدهايي نيز براي برخي از سالمندان در نسل انساني دور از اتفاق نيست. با مراقبت، مساعدت و شكيبايي كار و مشكلات كمرنگ و قابل تحمل مي شوند. مهم قدرداني از يكديگر است و صبر در هر شرايط. مولوي در مثنوي، سروده است:
تيغ حلم از تيغ آهن تيزتر
بل ز صد لشكر خلق انگيزتر
دوري از دلتنگي ها
حوالي يكي از ميادين پارك گونه بين محلي كه بعضاً به اعداد نامگذاري شده اند، افرادي سالمند و ميان سال را مي بينم كه همگي او راق مدارك اداري در دست دارند و در رفت و آمد از يك مسير هستند. از «مجيدي» بازنشسته فرهنگي درباره حرمتمداري سالمندان خاصه آنان كه دچار ناتواني و از كار افتادگي شده اند سؤال مي كنم. او با فروتني مي گويد: «انسان مثل فصول طبيعت از نهال به باروري و ميوه مي رسد و بعد مثل همين گذران سبزينگي طبيعت، به رخوت و آرامش مي رسد و احساس ديگري پيدا مي كند چرا كه سال ها بخش «اعظمي از توش و توانش را صرف زندگي و كار و پرورش بچه ها و هزينه اهل و عيال كرده است. پس، نياز به استراحت و آسودگي خاطر دارد. اما اين معنايش، نشستن و فكر و خيالات واهي كردن و تنهايي نيست. حركت براي هر فرد در هر سني لازم است. اما همه افراد ممكن است به تمامي انتظارات و دلخواسته شان دست نيابند. بهرحال، ناخوشي و خوشي در زندگي توأمان هستند.»
وي ادامه مي دهد: «پدر من بيش از 08 سال عمر كرد، سال هاي آخر حياتش دچار اختلال حواس شد آنهم به خاطر ضربه اي كه در اثر تصادف ديده بود. اهل خانه و برخي همسايه ها توصيه مي كردند به يكي از مراكز نگهداري سالخوردگان انتقال دهيم. من و برادر كوچكم راضي نبوديم. من مدتي مرخصي گرفتم و در خانه مراقبتش كرديم. به ميهماني و پارك مي برديم.»
همراه وي به يكي از مراكز ارائه خدمات به بازنشستگان وارد مي شوم. او براي پيگيري كارش از من جدا مي شود و من در فرصت كوتاه تا بازگشت او بر گرداگرد حياط و محيط چشم مي دوانم. مردان و زنان سالخورده، متين و با آرامش در گوشه گوشه حياط در انتظار نوبت خود نشسته اند. برخي با يكديگر گپ و گفتي دارند و برخي ديگر به مطالعه يا تفكر مشغولند. به هر روي ديوار راهرو پيام هاي اخلاقي و فرهنگي نصب شده است: «از كسالت و دلتنگي دوري گزين كه اين دو تو را از دنيا و آخرت باز دارد.»
در نوشته اي ديگر آمده است: «اميد يگانه مايه تسلي ما به هنگام سختي هاست. اگر دريابي دريابي.»
مجيدي پس از رتق و فتق امور خود به نزدم مي آيد و ادامه مي دهد: «بايد در روزهاي پيري، تنگدستي و دردمندي بيشتر قدر يكديگر را بدانيم. روحيه سالمندان به گونه اي است كه ميل به صحبت، همدلي و همنشيني دارند بچه ها و اطرافيان بايد با شناخت اين روحيه، نياز عاطفي و روحي آنان را پاسخ دهند.»
براساس آمار منتشره اميد به زندگي در جامعه اسلامي ايران و جمعيت سالمندان در پرتو تبليغات سودمند ورزش همگاني و پرهيز از مصرف زياد چربي ها و شيريني ها در رژيم روزانه غذايي خود، رو به افزايش است. اما آيا تاكنون جامعه سالمندان ايران آن گونه كه انتظار مي رود مورد توجه افكار عمومي قرار گرفته است. اگرچه نمي توانم از رفتار محبت آميز و
خلق و خوي پراحساس و عاطفي جامعه ايراني به سادگي گذشت اما بايد جايگاه ارزشي و گرانسنگ آنان را بيشتر از پيش به نسل امروز معرفي كرد.
شنبه 13 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: کيهان]

[مشاهده در: www.kayhannews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 215]