نواهاي روحبخش از شب قدر تا عيد فطر

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: نواهاي روحبخش از شب قدر تا عيد فطر
جام جم آنلاين: شب‌ هاي قدر و احيا را پشت سر گذاشتيم؛ شب‌هايي كه حال و هواي ديگري داشت. ردپاي شب‌ هاي قدر را مي‌توان در بسياري از آثار هنري از جمله در اشعار ديد. در گذشته موسيقي هم از اين شب ‌ها بي‌نصيب نبود. نمونه‌ هاي زيبايي از آواها و موسيقي‌ها وجود دارد كه گواه اين نصيب است.

گونه‌ هاي آوازي شب ‌هاي قدر ، بيشتر نعت و مدح است كه نوعي حزن و اندوه را در خود پنهان دارند. آنچه در اين شب ‌ها بيشتر خوانده مي‌شود ، ذكر خواني، نعت ‌خواني ، منقبت ‌خواني ، مقتل ‌خواني ، نيايش ‌خواني، روضه ‌خواني ، مرثيه ‌خواني، مديحه ‌سرايي، نوحه ‌خواني ، صلوات ‌خواني ، ترسه ‌خواني و قنبرخواني است.

از اين ميان، ذكرخواني بيشتر از ديگر گونه‌ها استفاده مي‌شود. ذكرها 2 دسته كوتاه و بلند دارند و گاهي با صداي بلند و رسا همراه يك ساز مثل دف، تنبور، عود، ني، تار، دوتار و گورگه اجرا مي‌شده‌اند و هنوز هم در برخي روستا‌ها اجرا مي‌شوند. اين ذكر‌ها بدون ساز و با اكسان‌هاي مشخص هم خوانده مي‌شود، اما ساختاري ساده دارند، طوري كه اكثرا آن را به صورت دسته‌جمعي مي‌خوانند.

در ذكر‌هاي شب قدر، عموما جمله يا كلمه‌اي تكرار مي‌شود. اين تكرار و تسلسل در موسيقي آوازي باعث مي‌شود علاوه بر آرامشي كه در درون پديد مي‌آيد، شخص را به نوعي حضور كه قابل تعريف نيست، برساند. تكرار نام حضرت علي يا نام‌هاي خداوند بخصوص ذكرالله از متداول‌ترين ذكرهاي شب قدر است. علاوه بر اين ذكر‌هايي چون يا علي، مولا جانم و يار علي مولام علي بيشتر از هر زمان ديگري بر زبان جاري مي‌شوند. ذكرهاي توسل و 12 امام نيز از ذكر‌هايي است كه هنوز هم در محافل احيا خوانده مي‌شود. چه شيعه و چه سني آن را مي‌خوانند.

اما با پيشرفت فناوري و جايگزين شدن وسايل ارتباط جمعي كه امروز در هر خانه‌اي پيدا مي‌شود، انگيزه اصلي استفاده از موسيقي‌ها و آوازهاي ماه مبارك را كه اطلاع‌رساني از زمان سحر، افطار، اذان و مواردي ديگر است، كمرنگ كرده است.

حالا ديگر بسياري از نغمه‌ها و آواها جاي خود را به راديو و تلويزيون داده‌اند و تنها بخشي از آنها به صورت مراسم آييني باقي مانده است. نمونه‌هايي از ذكر‌ها و مدح و مرثيه‌هايي كه در شب قدر خوانده مي‌شود، از همين دست است.

نزديك شدن به عيد

خواب روزه‌دار عبادت است. نفس روزه‌دار متبرك است. قرآن خواندن ثواب چند برابر دارد. دهانتان را با صلوات معطر كنيد. بر محمدص و آل‌محمدص صلوات. با گذشتن شب‌هاي قدر به پايان ماه مبارك نزديك مي‌شويم و مسلمانان روزه‌دار خود را براي استقبال از عيد فطر آماده مي‌كنند. نامشخص بودن دقيق زمان عيد در تقويم باعث مي‌شد به ابزاري مثل آواز و صداي ساز براي نويد فرارسيدن عيد، نياز بيشتري باشد.

اهالي منطقه و روستا به همراه تعدادي از بزرگان، نوحه‌خوان‌ها و نقاره‌زن‌ها به سمت بلنداي اطراف خود مي‌روند. همه چشم به آسمان مي‌دوزند. پس از اين‌كه هلال ماه رويت شد و بزرگان آن را تصديق كردند، جمع صلوات مي‌فرستد و نقاره‌زن‌ها شروع مي‌كنند.

عيد سعيد فطر از مهم‌ترين اعياد مسلمانان است و باشكوه‌تر و مفصل‌تر از اعياد ديگر برگزار مي‌شود. مسلمان ‌هايي كه يك ماه به تزكيه نفس پرداخته‌اند و ميهمان خدا بوده‌اند حالا به شادي مشغولند.

آواز‌هايي كه در بيشتر مناطق ايران خوانده مي‌شود، اغلب در تكريم، درخواست قبول طاعات و عبادات از درگاه الهي و خداحافظي با اين ماه است. به اين آواز‌ها در هر منطقه‌اي نامي داده شده است. از ميان اين نام‌ها مي‌توان به آواز‌هاي يا رمضان، مرحبا الوداع، رمضانيه‌خواني و صلوات‌خواني اشاره كرد؛ اما در اصل همه موضوعي يكسان دارند و رسيدن عيد را خبر مي‌دهند.

هنگام خواندن آواز‌هاي عيد فطر كه اغلب در دستگاه چهارگاه اجرا مي‌شود، نقل و شيريني پخش مي‌شود. پس از آوازخواني‌ها هر كس برادر ديني خود را به آغوش مي‌گيرد. در پايان با ساز‌هاي كوبه‌اي يا بادي قطعاتي اجرا مي‌كنند تا تمام مردم ناحيه از آمدن عيد باخبر شوند. صداي سازها نويد آمدن عيد است. اين رسم در بيشتر مناطق شمالي و جنوبي ايران متداول بوده است؛ اما امروز كمتر به اين سنت‌ها كه بيشتر جنبه اطلاع‌رساني داشته، توجه مي‌شود. حالا مردم هر منطقه‌اي در خانه جلوي تلويزيون‌ها و يا كنار راديو مي‌نشينند تا خبر رويت هلال ماه اعلام شود.

آواهاي فطر

در بسياري مناطق ايران آوازهاي پايان ماه رمضان از شب بيست‌وهفتم آغاز مي‌شود. مردم همان‌طور كه به پيشواز ماه رمضان رفته‌اند، اين بار از عيد استقبال مي‌كنند.

زنان بعضي مناطق در اين روز‌ها به دوختن پيراهن مراد مي‌پردازند. دوختن اين پيراهن مراسم خاصي دارد. هر كدام از زناني كه به دوختن پيراهن مشغولند، زير لب آوازهاي عيد سعيد فطر و طلب رحمت مي‌خوانند. آنان معتقدند اگر كسي روز عيد فطر با خلوص نيت اين پيراهن را بر تن كند، حاجت مي‌گيرد.

روز عيد فطر پس از خواندن نماز، مجلس شادي برپا مي‌شود. چند مداح يا منقبت‌خوان خوش‌صدا در مجلسي گردهم جمع مي‌شوند و هر كدام به نوع و سبك خاصي آوازي ارائه مي‌كنند. حاضران در مجلس هم پاسخ آنها را با صلوات و يا خواندن بخشي از آواز مي‌دهند.

در هر قوم و خانداني مرد خوش‌صدايي پيدا مي‌شود كه اشعار شادمانه‌اي براي عيد فطر بخواند. هنگام خواندن اين اشعار كه به اصطلاح فطره‌خواني خوانده مي‌شود، فطريه هر خانواده‌اي جمع مي‌شود.

صلوات‌خواني هم از رسوم ديگر عيد و ماه رمضان است كه در بيشتر مناطق ايران رايج بوده است. اما امروز از آن مراسم چيزي باقي نمانده و فقط بخش كوچكي از صلوات‌خواني‌ها در مجالسي كه به مناسبت ماه مبارك رمضان برپاست، اجرا مي‌شود.

علاوه بر عيد در طول ماه مبارك هم صلوات‌خواني مي‌كردند. در اين ماه ختم قرآن مي‌كنند. در هر محله‌اي مردم دور هم جمع مي‌شوند و هر روز جزئي از قرآن كريم را مي‌خوانند. هر كدام از حاضران چند آيه را مي‌خوانند و پيش و پس از خواندن صلوات‌خواني مي‌كنند. در مجالس وعظ هم صلوات‌خواني مرسوم است. صلوات‌خواني‌ها ملودي و لحن‌هاي ويژه و متفاوتي دارد كه با هم متفاوت هستند و به دوگونه صلوات‌هاي كوتاه و بلند تقسيم مي‌شوند كه هرگونه هم انواع مختلفي دارد و به شيوه‌هاي گوناگوني خوانده مي‌شود. بعضي صلوات‌ها در يك يا 2 جمله خلاصه مي‌شود و بعضي ديگر طولاني‌تر است. خيلي‌ها صلوات‌هاي بلند را جزو ذكر‌ها به حساب مي‌آورند و معتقدند آنها هم بخشي از 19 ذكري است كه در ايران رايج و متداول بوده است.

موسيقي رمضان و عيد از آيين‌هاي عبادي مذهبي است كه در حيطه موسيقي مذهبي قرار مي‌گيرد.

در بسياري از مناطق اين رسوم از بين رفته است، اما در مناطق كويري از جمله اطراف يزد و تفت كه از مسائل روز دورتر هستند و فرهنگ بومي‌شان را حفظ كرده‌اند، هنوز هم بعضي آواهاي رمضان و عيد خوانده مي‌شود. در يزد وقتي چاووشي‌خوان‌ها چاووشي مي‌خوانند، مردم در جوابشان صلوات‌خواني مي‌كنند.

ايرانيان در همه ماه‌هاي خاص ديني از موسيقي به فراخور احوال به بهترين نحو استفاده كرده‌اند. اما افسوس كه امروزه شب و روزمان را با نغماتي پر كرده‌ايم كه نهاد فرنگي‌گرايانه دارد و از روح درك و شهود و ارتباط با خدا تهي است. اميدوارم نسل آينده به دنبال داشته‌هاي خودمان و پربارتر كردن آن باشد.

آزاده شهميرنوري‌
دوشنبه 8 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 119]