كوبه يا زنگ اخبار خانه‌ها در قديم - داريوش شهبازي

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: كوبه يا زنگ اخبار خانه‌ها در قديم - داريوش شهبازي

سرعت تحول و توسعه علم در جهان به قدري زياد شده است كه گاهي اگر شخص 50، 60 ساله‌اي دفتر خاطرات خودش را هم ورق بزند و به روزهاي كودكي و جواني‌اش برگردد چيزهايي را به ياد مي‌آورد كه اكنون آنقدر قديمي و كهنه مي‌نمايد كه انگار قرن‌ها از دوران شيوع و رواج آنها گذشته است. يعني در برخي از موارد به‌ياد آوردن وسيله، عادت و رسم يا رفتاري و... از زندگي 40، 50 سال قبل يا حتي كمتر همانقدر فرد را در بهت و تعجب فرو مي‌برد، كه به مثل مرور اوضاع زندگي مردم عصر ساساني خواهد برد و اين وضع جز تاثيرپذيري از توسعه و پيشرفت انفجارگونه علم محصول چيز ديگري نيست.

در تهراني كه امروز مي‌شود از اتومبيل خود فرمان داد در پاركينگ باز شود و در پاركينگ وارد آسانسور اتومبيل شد و با اتومبيل به طبقه بيستم رفت و كنار اتاق خواب از اتومبيل پياده شد، به‌ياد آوردن درهاي چوبي خانه‌ها شبيه افسانه‌هايي است از دوراني كه جنگاوران با منجنيق به جنگ مي‌رفتند. كوبه و حلقه‌اي كه نه‌تنها در شهرها و روستاهاي دورافتاده بلكه در تهران مدرن امروزي هم در 4 محله عتيق از قبيل بازار، سنگلج، عودلا‌جان و چال‌ميدان مي‌توان ديد.

هنوز خانه‌هايي در اين محلا‌ت پيدا مي‌شود كه در هجوم بي‌رحمانه و ويرانگر ساخت و سازها به تسخير بساز و بفروش‌ها درنيامده و درهاي دولته چوبي‌شان با كوبه و حلقه و با وقاري باستاني‌گونه، چشم ميهمان صاحبخانه را مي‌نوازد و صميمانه او را به داخل دعوت مي‌كند. ‌

سال گذشته در تكيه منوچهرخاني محله بازار يكي از آن خانه‌ها را ديدم كه صاحبخانه گفت‌وگوي مقدماتي را براي تخريب خانه به ارث‌مانده اجدادش براي ساخت آغاز كرده بود. البته در اين ويرانگري گناه صاحبخانه و سازنده و خريدار را شايد نمي‌توان وارد دانست زيرا آنان اركان اقتصادي جامعه‌اند و هر جا امنيت سرمايه و سود باشد جذب خواهند شد.

اين دولت است كه بايد مانند ديگر دولت‌هاي عالم مسير حركت سرمايه و سرمايه‌گذار را خود هدايت كند و آنگونه تعريف و معين سازد كه بيشترين بهره را جامعه بدون زيان به بخش ديگر از آن ببرد. مثل محله‌هاي عتيق تهران كه از حيث قدمت و پيشينه بسيار ارزشمند و داراي هويت يكتا و تكرارنشدني است و جزو ثروت ملي و ميراث فرهنگي اين مرز و بوم به‌شمار مي‌رود و بايد در فهرست آثار ملي ثبت و ضبط ‌شود. حفظ و نگهداري اين محله‌ها از وظايف مسلم دولت است و بايد مصرانه از آنها حمايت و حفاظت كند.

اين بدان معنا است كه شهرداري حق صدور پروانه تخريب و نوسازي در اين محلا‌ت را نبايد داشته باشد.

با اين اشاره بازگرديم به موضوع اصلي كه شرح و معرفي است. كوبه اسم از مصدر كوبيدن است و آن وسيله‌اي آهني است كه چكش‌وار به صفحه آهني زيرينش كوبيده مي‌شود تا صاحبخانه از آمدن شخص باخبر شود. حلقه نيز كه به ظاهر با كوبه متفاوت بوده و به شكل حلقه است در عمل همان كار كوبه را مي‌كند. صداي توليدشده كوبه بم و به مردان اختصاص داشته و حلقه به زنان.

در فرهنگ برهان قاطع آمده:

بضم اول و ثاني مجهول و فتح باي ابجد،... و هر چيز را نيز گويند تا بدان چيزي كوبند، و عربان مدق خوانند.

در فرهنگ دهخدا مي‌خوانيم: هر چيز را گويند كه بدان چيزي كوبند و عربان مدق گويند. (برهان( )ناظم‌الا‌طباء) هر چيز كه با آن چيزها كوبند چون دسته هاون ‌

آن زبازوش بركند گوشت ‌

آن كوبه را داد به يك دو غوشت

رودكي

كوبه كه بدان برنج و مانند آن كوبند. (منتهي الا‌رب) وسيله‌اي فلزي كه بر در خانه تعبيه كنند و آن را بر صفحه فلزي زيرين كوبند تا اهل خانه را خبر كنند. چكش در خانه. (فرهنگ فارسي معين) چكشي كه بر در آويخته است و بدان دق‌الباب كنند. (يادداشت به خط دهخدا) شبيه به گوشت‌كوب كه بر سر آن سيم‌هاي كوتاه آهني يا برنجي فرو كرده باشند و با آن خمير بعضي از انواع نان را مي‌كوبند. (فرهنگ فارسي معين) دسته هاون يا نه، چوبي كه بدان طبل و نقاره و امثال آن را نوازند. (يادداشت به خط مرحوم دهخدا)

در در اين‌باره مي‌خوانيم:

در گذشته كوبه‌هايي بر روي درها نصب مي‌كردند كه در ساده‌ترين شكل، كاركرد آنها اطلا‌ع‌رساني بود. روي در ورودي خانه‌ها دو دركوب فلزي نصب مي‌كردند. هر كوبه روي يك لته در قرار مي‌گرفت. يكي از آنها را كه چكش مي‌نامند، صداي بم توليد مي‌كرد و ديگري را كه معمولا‌ حلقه مي‌ناميدند، صداي زير ايجاد مي‌كرد. چكش در مواردي مورد استفاده قرار مي‌گرفت كه مراجعه‌كننده مرد بود و در هنگامي كه مراجعه‌كننده زن بود از حلقه استفاده مي‌كرد. به اين ترتيب ساكنان خانه از جنسيت مراجعه‌كننده با اطلا‌ع مي‌شدند و خود را آماده مي‌كردند.

كوبه را در ورودي بعضي از بناهاي بزرگ و مهم از جمله خانه‌هاي بزرگ و اعيان‌نشين با طرح‌هاي بسيار زيبا و متنوع و پركار چنان مي‌آراستند كه بعضي از آنها را مي‌توان از آثار هنري ارزشمند اين مرز و بوم به شمار آورد. در برخي از دوره‌ها و نيز در برخي از شهرها چكش را بر روي لنگه راست و حلقه را بر روي لنگه چپ در ورودي نصب مي‌كردند.

در مواردي نيز چكش را روي لنگه چپ و حلقه را در روي لنگه راست نصب مي‌كردند. در برخي موارد منحصرا از واژه كوبه براي ناميدن چكش استفاده مي‌كردند. ‌

انتهاي خبر // روزنا - وب سايت اطلاع رساني اعتماد ملي//www.roozna.com
------------

------------
چهارشنبه 3 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 275]