نگاهي موسيقايي به اذان هاي ماندگار ايران

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: نگاهي موسيقايي به اذان هاي ماندگار ايران
دعوت آسماني اذان از زمان پيامبر گرامي اسلام تاكنون با الحان و نغمه هاي گوناگون صورت گرفته است اما درميان ملل مسلمان جهان ايرانيان به دليل برخورداري از ذوق سرشار و نغمه هاي گوش نواز موسيقي ايراني اذان هاي شنيدني قابل توجهي را درفرهنگ و هنر اسلامي ضبط و ثبت كرده اند.

اذان كه معناي لغوي آن آگاهي دادن ،آگاهانيدن و خبر به گوش رساندن است دردين اسلام معنايي مانند ندايي براي اعلام وقت نماز با الفاظ مخصوص است .
براي نخستين بار بلال حبشي در فتح مكه به صورت رسمي و با صداي بلند اذان گفت و از آن زمان تاكنون اين ندا در بين مسلمانان به انواع گوناگون شنيده مي شود.
اذان گويي در رديف دستگاه موسيقي ايراني از سوي برخي خوانندگان آواز ايراني در گذشته انجام شده است كه از اين دست مي توان به اذان "ابوالحسن دماوندي"، يكي از خوانندگان اواخر قاجاريه و اوايل اشاره كرد، اذان او كه در فواصل بيات ترك است در واقع نخستين نمونه ضبط شده اذان روي صفحه گرامافون است كه در سال 1308 ضبط شد.
اذان گويي در بين استادان موسيقي آوازي از سال هاي بسيار دور رواج داشته به طوري كه بسياري از استادان آواز در دوره قاجاريه جزء مشهورترين موذنان آن زمان بوده اند كه ازآن جمله مي توان به "سيدحسين عندليب اصفهاني"، موذن مسجد سپهسالار (مطهري)، "حاج موذن تفرشي"، پدر حسين قلي خان نكيسا كه در عهد محمدعلي شاه موذن مشهوري بود، "ابوالحسن دماوندي" موذن مظفرالدين شاه، "سيد عبدالرحيم اصفهاني" استاد دماوندي، "قربان خان قزويني" معروف به شاهي و "تاج اصفهاني" اشاره كرد.
پس ازدماوندي حدود 15 سال بعد، تاج اصفهاني خواننده مكتب اصفهان، اذاني را دربيات ترك خواند كه به نوعي تجربه ديگري از اذان گويي در اين دستگاه بود چراكه قبل از او نيز استادان ديگري مانند دماوندي در بيات ترك اذان گفته بودند.
تحريرهاي آوازي در اذان تاج اصفهاني به وضوح پيداست او در واقع با همان سبك آوازي خود دست به خواندن اذان زده است. وي كه از استادان برجسته ايراني بود ضمن خوانندگي، سرپرست نوازندگان راديو اصفهان نيز بود و در راديو اصفهان به اجراي برنامه هايي با تار اكبر خان نوروزي و برنامه آموزش گوشه هاي دستگاه هاي موسيقي ايراني پرداخت.
"عطاءالله اميدوار معمار"، شهرساز،نقاش و موسيقيدان بود كه فنون آوازي موسيقي ايراني رانزد سليمان اميرقاسمي آموخته است اين خواننده نيز همانند ديگر آوازخوانان موسيقي ايراني به اذان گويي دردستگاه هاي گوناگون موسيقي پرداخته است،البته او برخلاف ديگران كه تنها در بيات ترك اذان گفته اند تجربه هايي را در دستگاه هاي نوا، همايون و چهارگاه انجام داده به طوري كه با استناد به شيوه هاي آوازي در اين دستگاه ها اذان گفته است.
البته به گفته بسياري از اهالي فن، موفق ترين تجربه اميدوار در اذان گويي در دستگاه چهارگاه است اين اذان به طورمشخص در گوشه منصوري شكل مي گيرد.
داشتن صداي ممتاز و خوش لحن براي هر مجري آواز در هرگونه و نوع آواز مهم و اساسي است. بنابراين صداي خوش اين موذن سال هاي دور تا نزديك امري بديهي است اما نكته مهمتر نحوه اجراي اين اذان و لحن به كار رفته در آن است.
ايرانيان بيشتر اذان و قرآن را درحالتهاي نزديك به دستگاه شور و متعلقات آن همچون ابوعطا و دشتي و گاهي نيز سه گاه مي خوانند.
دركنار همه موذناني كه با خواننده بودند و يا از ابتدا موذن،"رحيم موذن زاده اردبيلي" در 30 سالگي يعني در سال 1334 اذان معروفش را گفت. اين اذان در حال حاضر جاودانه ترين اذان در ايران است كه در گوشه "روح الارواح" خوانده شده است.
او اين اذان را در استوديو شماره شش راديو پس از چند بار سعي و تلاش در گوشه هاي مختلف موسيقي ايراني در بيات ترك خواند.ماندگاري اين اذان به واسطه فضاي دستگاه بيات ترك با صداي موذن زاده است كه باعث شده اذان او به عنوان نخستين رويداد از چهار رويداد منحصر به فرد در موسيقي آييني- مذهبي ايران درخواست ثبت شود.
موذن زاده كه همراه پدرش شيخ عبدالكريم در راديو اذان مي گفت بارها درباره اذان جاودانه اش گفته بود:اين اذان را در حالي كه روزه دار بوده ام گفته ام و در واقع مي خواستم اذاني بگويم كه براي فرهنگ ايران و اسلام يادگاري ارزنده باشد.
موذن زاده در مصاحبه اي گفته است:"پس از ضبط اين اثر هميشه يك احساس غرور معنوي در طول سال هاي گذشته بامن همواره بوده است و اگر تنها همين ثروت معنوي باقي بماند براي من كافي است"
اذان مرحوم موذن زاده يادآور روزهاي ماه مبارك رمضان است و گوش هر ايراني با آن آشناست. "محمدرضا شجريان" استاد آواز ايراني كه خود در خواندن قرآن و مناجات صاحب شناخت و مهارت غيرقابل انكاري است اذان موذن زاده را درتاريخ ماندگار مي داند و به گفته شجريان او دستگاه عظيم بيات ترك را در پنج دقيقه خلاصه كرده است.
اذان موذن زاده اردبيلي در آواز ترك (برخي بيات زند مي نامند) اجرا شده است و مقدمه اذان وسلام و دعاي افتتاح آن حالتي شبيه گوشه قطاردارد، از لحظه شروع الله اكبر اذان تا خاتمه در درآمد بيات ترك اما با لحن گوشهاي خاص كه روح الارواح ناميده مي شود، اجرا شده است.
ويژگي روح الارواح حالت نغمگي آن است كه فضايي سيال ميان بيات ترك و شور پديد مي آورد. بنابراين در اين اذان علاوه بر صداي خوش مجري آن، لحن و حالت اجرا نيز بسيارموثر است. انتخاب و ارايه دقيق نغمگي، اين اذان را به يكي از مشهورترين، جذاب ترين و خاص ترين آواز قدسي و مذهبي در مجموعه موسيقي عبادي مسلمانان جاي داده است.
از سوي ديگر بسياري از اجراكنندگان اذان با تقليد از الحان عربي به اجراي اذان مي پردازند. انتخاب يك لحن كامل ايراني جنبه ديگري از ويژگي اين اذان است.
در خانواده رحيم موذن زاده تنها او و پدرش موذن نبوده اند، بلكه اذان گفتن در خانواده آنها بيش از 150 سال است كه موروثي است. پدر رحيم موذن زاده موذن زاده تا دهه 20 در اردبيل اذان مي گفته و بعد از او رحيم، فرزندش راه پدر را ادامه داده است البته دوبردار او سليم و داوود نيز اذان مي گويند.
سليم موذن زاده كه هم اكنون فعاليت هاي مذهبي خود را با نوحه خواني و مداحي ادامه مي دهد اذانش را در دستگاه ماهور خوانده است.
شنيدن صداي مثنوي با مطلع"چند خوردي چرب و شيرين از طعام" و به دنبال آن مناجات ربنا با صداي استاد شجريان قبل از اذان مغرب و گشودن روزه ، به جزيي از آيين و مراسم افطار بدل شده است.
اين صدا براي روزه داران - ختي غير روزه داران- احساسات متفاوت اما داراي حنبه هاي معنوي و روحي خاص پديد مي آورد. اجراي اين مثنوي و مناجات نيز علاوه بر مهارت ، استادي و صداي خوش مجري آن دراي جنبه هاي موسيقيايي است كه آن را از ساير مناجات ها و دعاها متمايز كزده است.
سه شنبه 2 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 154]