تفسير موضوعي قرآن كريم اثري از مفسر بزرگ حضرت آيت الله جوادي آملي معاد در قرآن

واضح آرشیو وب فارسی:بازتاب آنلاین: تفسير موضوعي قرآن كريم اثري از مفسر بزرگ حضرت آيت الله جوادي آملي معاد در قرآن
قسمت چهارم
بحث از معاد و حيات دوباره و زندگي پس از مرگ يكي از دو ركن اصلي و اساسي دعوت پيامبران الهي بوده است . همان حقيقتي كه به جرم خارج بودن از دنياي محسوسات و ملموسات و مشاهدات مادي بشر خاكي مورد انكار شديد وسيع قرار دارد. چه فراوان خدا شناساني ـ نه لزوما خداپرست ـ كه زير بار پذيرش معاد نرفتند و در مقابل دعوت انبياي الهي به پندار خود استدلال مي كردند كه اين انسان خاكي مرده و نابود شده و استخوان هاي پوسيده او را چه كسي و چگونه حيات مجدد مي دهد !
اهميت اصل معاد و دراز و دامن بودن مباحث مربوط به آن سبب شده اند دو جلد از مجلدات تفسير موضوعي مفسر حكيم و فقيه عارف علامه جوادي آملي (حفظه الله ) به آن اختصاص يابد. در اين دو جلد مسائل و مباحث مربوط به معاد و سراي جاودانه و دارالقراي انسان در بيست و چهار بخش سامان يافته است كه عناوين آنها به شرح زير مي باشد : ياد معاد دنيا و آخرت منكران معاد امكان معاد ضرورت و وقوع معاد مرگ قبر و برزخ شهيد و شهادت نشانه هاي قيامت نام ها و حوادث قيامت سئوال در قيامت گواهان رستاخيز نامه اعمال حبط عمل تجسم اعمال شفاعت كيفر و پاداش ميزان صراط اعراف و اعرافيان بهشت و راه رسيدن به آن نعمت هاي بهشتي دوزخ و عوامل ورود در آن اوصاف دوزخيان كيفر جاودان
ياد قيامت و وارستگي
مفسر عاليقدر آيت الله جوادي آملي ياد معاد و به فكر قيامت بودن را عامل نگهدارنده انسان از لغزش ها و وسيله خودسازي و وارستگي او مي داند و مي گويد : « ياد قيامت يكي از عوامل موثر در وارستگي انسان است كسي كه معاد را فراموش نكند پارسا خواهد بود زيرا همه اعمال و رفتارش را تحت مراقبت ويژه قرار مي دهد و سعي و تلاش همه جانبه دارد تا آنها را بر خشنودي خداوند استوار ساخته در مدار شهوات آرزوهاي باطل و هوس هاي شيطاني نگردد. » ايشان فراموشي قيامت را با خروج از مدار قانون و شريعت مقارن مي داند و اظهار مي دارد : « اگر انسان ياد قيامت را فراموش كند دليلي ندارد كه مقيد به ضابطه و قانون باشد به هر جنايتي دست مي زند. » از نظر استاد رفاه طلبي و اسراف و اتراف دل بستن به خوشي و خوش گذراني هاي زودگذر سرگرمي ها عيش و نوش وهوسراني ثروت اندوزي هاي بي حد و مرز دشواري راه و خستگي انسان موانع ياد معاد و گمراه كننده انسان و بازدارنده او از ياد كرد قيامت مي باشند. ايشان تصريح مي كنند : « اعتقاد به معاد گرچه از نظر قرآن ضروري است و براي فرزانگان ضرورت خضوع در برابر آن را به همراه دارد لكن بيشتر مردم گرفتار بيم و اميدند تا ضرورت پاداش و كيفر مطرح نباشد تن به ايمان و عمل صالح نمي دهند. از اين رو بت برستان حجاز كه به وجود خداوند و خالقيت او اعتقاد داشتند چون به معاد ايمان نداشتند به راهزني و آدم كشي فخر مي كردند. لذا مهم ترين عامل بازدارنده بشر از معاصي خدا همان ايمان به مسئوليت در قيامت است يعني ايمان به محكمه عدل و داد و ياد آن صحنه هولناك كيفر الهي . »
دو نوع دنيا
در بخش مربوط به دنيا و آخرت در تبيين اوصاف و ويژگي هاي دنياي ممدوح و دنياي مذموم مي خوانيم : « توجه به دنيا و مواهب آن به عنوان « گذرگاه » (ممر معبر » يا « قرارگاه » (مقر) دو جهت گيري مختلف به انسان ارائه مي دهد كه يكي مايه نزاع فساد تجاوز بيدادگري طغيان و غفلت است و ديگري وسيله داد آگاهي ايثار فداكاري برادري و گذشت است . يكي عفريت جهل و نفربت ظلم است و ديگري فرشته علم و هماي عدل است يكي طغواي نابخردان است و ديگري تقواي خردمندان ... بنابراين زمين آسمان ابر باد مه آفتاب و ماهتاب سراسر آيات الهي و مظاهر جمال و جلال حق نشانه حق مجراي فيض آينه دار خداوند و ظهور حكمت عملي و پياده شدن آن است و هرگز دنياي مصطلح نيست بلكه دنيا همان قراردادهاي ويژه اي است كه جهت زندگي مادي برنامه ريزي مي شود و انسان فريب آنها را مي خورد مانند : فخرها خيال زدگي ها دلباختگي ها پيوندهاي اعتباري القاب پست و مقام و جاه .
نام ها و حوادث قيامت
در بخش نهم از مباحث مربوط به معاد نام ها و حوادث قيامت مورد بررسي و تبيين قرار گرفته است . استاد علامه در اين رابطه مي گويد : « در قيامت حوادث گوناگون شيرين و سرور آفرين و تلخ و كمرشكن مانند آشكارشدن حق كنار رفتن پرده ها روشن شدن چهره هاي مسرور و چهره هاي اندوهبار جدايي و فرار از يكديگر حساب كتاب سئوال فرياد و... رخ مي دهد. از اين رو قرآن مجيد قيامت را با نام هايي مناسب با پديده هاي متنوع ناميده و با بيش از يكصد نام چهره قيامت را به تصوير كشيده كه در زير هر يك سري يا اسراري نهفته است . » نام هايي مانند : واقعه بزرگ روز مسلما تحقق يابنده روز ترديد ناپذير روز نزديك فرداـ از شدت نزديكي ـ قيامت ـ كه مردم دفعتا قيام خواهند كرد روز حق ـ كه حق مطلق در آن ظهور مي كند روز عظيم روز زلزله روز فرارـ فرار انسان از نزديكانش ! روز حساب روز تجسم نور ايمان روز مرصاد كه خداوند در كمين گاه است و... استاد در پايان اين بخش در ضمن اشاراتي نكاتي را متذكر مي شوند : 1 ـ معاد چون بازگشت به مبدا است و خداي سبحان كه مبدا جهان امكان است داراي اسما حسناي متعدد است و هر اسم ظهور خاص خود را دارد از اين رو براي معاد اسامي گونه گوني طرح مي شود كه مرجع آنها به ظهورهاي مختلف اسماي حسناي الهي در هنگام رجوع خلق به پيشگاه خالق است . 2 ـ معاد كه قوس صعود خلق به خالق است با خصوصيت هاي متنوع اعتقادي اخلاقي و رفتاري خلق آميخته است از اين رو سبب ظهور اسماي مناسب با اين پديده ها شده و مي شود . 3 ـ گرچه وحي الهي با تبشير و انذار وعده و وعيد و بهشت و دوزخ همراه است لكن اكثر مردم از راه انذار وعيد و هراس از دوزخ از زشتي مي رهند و به زيبايي مي رسند از اين رو اسامي معاد در عين دلالت بر بشارت به سمت انذار ارعاب تخويف و تهويل گرايش بيشتر دارد . 4 ـ چون رحمت خدا سابق بر غضب اوست يعني هرگونه غضب الهي به امامت و زعامت مهر او سازمان دهي مي شود از اين رو مي توان گفت كه اساس قوس صعود همانند قوس نزول بر رحمت و رافت است چنانكه پايان بسياري از عذاب ديدگان دوزخ در درازمدت رهايي از رنج نقمت و رسيدن به گنج نعمت است . البته تحمل چنان تعذيب كمرشكن و توان فرسايي صعب بلكه مستصعب است و معذبان ابد نسبت به معذبان موقت كمترند. »
كتابت اعمال
استاد درباره نامه اعمال كه كارهاي آدميان در آن ثبت و ضبط مي شود و در قيامت گشوده مي شود و به حساب آنها رسيدگي مي گردد مي فرمايد : « نامه اعمال به معناي دفتر و كتاب دنيايي كه كردار انسان در آن نگارش يابد نيست . در آيات قرآن كه سخن از كتابت اعمال است كتابت به معناي ثبت كردن است و نوشتن يكي از مصاديق ثبت كردن است از اين رو كتابت اعمال شامل خاطرات و انديشه هاي انسان نيز مي گردد و حتي درجات اخلاص نيز ثبت مي گردد... بنابراين كتابت اعمال به معناي ثبت عين عمل است و در آخرت آدمي در كارنامه خود عين عمل را مشاهده مي كند. » ايشان در ادامه مي فرمايند : « به نظر علامه طباطبايي (قدس سره ) از ظاهر آيات قرآن كريم چنين بدست مي آيد كه در قيامت سه كتاب وجود دارد :
الف )كتابي كه مربوط به همه انسانهاست چنانكه آيه (و وضع الكتاب ) بر آن دلالت دارد. ب ) كتابي كه كردار هر امت در آن ثبت مي شود (كل امه تدعي الي كتابها) ج ) كتابي كه ويژه هر انساني است (وكل انسان الزمناه طائره في عتقه و نخرج له يوم القيامه كتابا بلقاه منشورا. »
كارهاي شايسته كافران
علامه جوادي آملي در بخش مربوط به « حبط عمل » به موضوع كارهاي شايسته كافران و پاداش آنها مي پردازد و اينگونه مي فرمايد : « در پاسخ به اين پرسش كه آيا كارهاي شايسته كافران به قصد خدمت به جامعه بشري انجام گرفته پاداشي دارد يا نه بايد گفت ديدگاه اسلام نسبت به پاداش اخروي و ورود به بهشت بر دو محور تمركز يافته است : ايمان (حسن فاعلي ) و عمل شايسته (حسن فعلي )... كردار هر كسي نيز بايد برپايه نيت خالص وي مي باشد وگرنه در آخرت پاداشي نخواهد داشت يا پاداش كامل دريافت نخواهد كرد... بنابراين اگر كافر در اكتشاف خود قصد تخريب دنيا و جامعه انساني را داشته باشد نه تنها پاداش اخروي ندارد بلكه به عذاب نيز گرفتار خواهد گشت . و اگر هدف از خدمت اجتماعي نام و آوازه باشد تا به دنياي مطلوب خود برسد بايد گفت متحمل است به هدف دنيوي خويش نايل گشته ... براي آخرت او پاداشي نيست ... و اگر كسي به آخرت معتقد نبود و كار خوبي براي تامين رفاه جامعه بشري انجام داد و نسبت به وحي آسماني عنود نبود ممكن است در آخرت پاداش مناسب ببيند و آن پاداش همانا كاهش عذاب باشد چنانكه برخي از روايات بر آن مطلب دلالت دارد. »
گستره شفاعت
در بخش مربوط به شفاعت كه از نظر استاد آيت الله جوادي آملي « مايه اميد نجات و بازگشت به كارهاي شايسته و روزنه اي است براي دگرگون سازي سرنوشت زندگاني دنيوي و اخروي » و « دانشمندان اسلام امكان آن را از اصول مسلم اسلام به شمار آورده اند » پيرامون گستره شفاعت مي خوانيم : « شفاعت به معناي صحيح حقيقتي است كه دامنه آن از دنيا آغاز و گستره آن خروج گنه كاران قابل شفاعت از جهنم و بخش پاياني آن ترفيع درجات بهشتيان است ... لذا آنان خواهان شفاعتند. »
نامه اعمال به معناي دفتر و كتاب دنيايي كه كردار انسان در آن نگارش يابد نيست . بلكه نوشتن و ثبت اعمال در قيامت به معناي ثبت عين عمل است و در آخرت آدمي در كارنامه خود عين اعمالش را مشاهده مي كند
شنبه 30 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: بازتاب آنلاین]

[مشاهده در: www.baztabonline.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 412]