دكترسيدمحمد بهشتي درگفت‌وگوباايسنا: اسلام به‌ذات اهل گفت‌وگوست ايراني مظهر گفت‌وگوي فرهنگي است *فرهنگ‌ها و تمدن‌ها در آرزوي صلح بين يكديگر هستند

واضح آرشیو وب فارسی:ايسنا: دكترسيدمحمد بهشتي درگفت‌وگوباايسنا: *اسلام به‌ذات اهل گفت‌وگوست *ايراني مظهر گفت‌وگوي فرهنگي است *فرهنگ‌ها و تمدن‌ها در آرزوي صلح بين يكديگر هستند

خبرگزاري دانشجويان ايران - تهران
سرويس: تاريخ

دكتر محمد بهشتي با بيان اينكه به لحاظ تاريخي، ايراني‌ها مظهر گفت‌وگوي فرهنگي هستند، تاكيد كرد كه ايراني با رجوع به تجربه تاريخي خود درمي‌يابد كه اگر اهل گفت‌وگو شود، زودتر به اهدافش خواهد رسيد.

دكتر محمد بهشتي، رييس اسبق پژوهشگاه سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري در گفت‌وگو با خبرنگار سرويس تاريخ و انديشه ايسنا به مناسبت 30شهريور، روز گفت‌وگوي تمدن‌ها، با بيان اينكه فرهنگ امري تاريخي است اظهار كرد: ايران از جمله كشورهايي است كه از بيشترين تنوع فرهنگي برخوردار است. زبان يكي از شاخص‌هايي است كه فراواني و تنوع فرهنگي را نشان مي‌دهد. ما در كشورمان بين 20 تا 60 زبان و چيزي بالغ بر 70 هزار گويش تخمين مي‌زنيم، به طور كلي در كشور ما 140 هزار نقطه قابل زيست وجود دارد البته در دوره معاصر تعداد زيادي از آن‌را در اثر كيفيت توسعه‌اي كه در كشور اتفاق افتاده است، عملا خالي از سكنه كرده‌ايم.

تنوع فرهنگي در ايران مثل اعضاي متنوع يك اركستر بزرگ شده است

بهشتي ادامه داد: وقتي فرهنگ‌ها با هم ارتباط برقرار مي‌كنند، تنوع فرهنگي معمولا در دو شكل مي‌تواند ديده شود. يكي در شكل تعامل و گفت‌وگو و ديگري در شكل تخاصم. ايران از جمله سرزمين‌هايي است كه به دليل تاريخ طولاني فرهنگي در آن و تاريخ طولاني همسايگي اين تنوع فرهنگي در كنار هم به ناگزير به دليل موقعيت جغرافيايي كه در جهان داشته است، عملا همه تنوع فرهنگي در آن يك سرنوشت واحد پيدا كرده است. تنوع فرهنگي در ايران مثل اعضاي متنوع يك اركستر بزرگ شده است كه درعين اينكه هر كدام سازي متفاوت با ديگري در دست دارد، همه يك نغمه را مي‌نوازند. اتفاقا شايد اگر به سازها جدا جدا توجه كنيم هر كدام آهنگي متفاوتي با بقيه مي‌نوازند اما مجموعه آن يك نوا مي‌شود كه حاصل كار اركستر فرهنگي است.

همزيستي حاصل گفت‌وگو و تعامل فرهنگي است

وي با بيان اينكه اين همزيستي حاصل گفت‌وگو و تعامل فرهنگي است افزود: اگر مزيت‌هاي حاصل آمده در مسير طولاني تاريخي را در كنار مشكلات، ناهنجاري‌ها، تهديدات، منابع، محدوديت‌ها و... را ببينيم - مزيت‌هايي كه هر جامعه براي خود فراهم مي‌كند تا بتواند در شرايط حداكثري زندگي خود را تامين كند، بررسي كنيم - خواهيم ديد تنوع فرهنگي يعني تنوع اين مزيت‌ها. وقتي مزيت‌ها با هم جمع شوند مي‌بينيم كارهاي بسيار بزرگي مي‌توان انجام داد و در اثر انس، آشنايي و گفت‌وگو مي‌شود تجربه‌اي مثل تجربه ايران را عملا ديد.

تجربه تاريخي ايران مثالي براي مظهر گفت‌وگوي فرهنگي و گفت‌وگوي تمدن‌هاست

بهشتي ادامه داد: صورت ديگر ارتباط فرهنگ‌ها اين است كه تنوع فرهنگ در شرايط تخاصم قرار گيرد كه اين اتفاق معمولا با دوري، عدم آشنايي، سوءتفاهم و عدم گفت‌وگو همراه است. گفت‌وگو با شمشير و تفنگ صورت مي‌گيرد؛ گو اينكه در گذشته وقتي حتي به جنگ با يكديگر مي‌رفتند از آن فرصت‌ها هم استفاده مي‌شد تا گفت‌وگوي فرهنگي صورت گيرد. ما در كشورمان در شكل تاريخي سابقه جنگ و تخاصم اين تنوع فرهنگي را نداريم. تجربه تاريخي ايران مثالي براي مظهر گفت‌وگوي فرهنگي و گفت‌وگوي تمدن‌هاست.

رييس اسبق پژوهشگاه سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري بيان كرد: فرهنگ يك امر تاريخي است اما متوقف در گذشته تاريخي نيست. طبعا فرهنگي كه فاقد ريشه‌هاي تاريخي باشد را نمي‌توان فرهنگ ناميد. در بررسي فرهنگ نبايد در شرايط امروز متوقف شويم، اگر امروز در بعضي از نقاط كشور شاهديم كه تنوع فرهنگي به كدورت و تخاصم تبديل شده، نبايد براي فهم آن دنبال منشا تاريخي بود. آنها بيشتر به دليل سوءتدبيري است كه امروز در مديريت تنوع فرهنگي شاهديم.

بهشتي گفت: همه تنوع فرهنگي موجود ايران در شهر تهران نماينده دارند، شما نمي‌بينيد كه اين تنوع فرهنگي در تهران در حال تخاصم و كشمكش با هم باشند، يكي بخواهد ديگري را از صحنه خارج كند. متقابلا شاهد اين هستيم كه اين تنوع فرهنگي كه در ايران هر كدام بنا به ويژگي‌ها و مزيت‌هايي كه دارند نقشي را در اداره كردن شهر تهران پذيرفته‌اند.

به‌رسميت شناختن موجوديت فرهنگ‌هاي مختلف باعث صلح مي‌شود

وي افزود: آنچه مي‌تواند در دنيا باعث صلح شود اين است كه فرهنگ‌هاي مختلف موجوديت يكديگر را به رسميت بشناسند و با هم گفت وگو كنند. هم بگويند و هم بشنوند و سعي كنند يكديگر را همان‌گونه كه هستند مورد شناسايي قرار دهند. اين شناختن متقابل منجر به اين مي‌شود كه بين فرهنگ‌ها صلح و دوستي پديد آيد. در صورتي كه عدم شناخت و جهل فرهنگ‌ها نسبت به يكديگر باعث مي‌شود اين فرصت فراهم شود تا تصويري كه هر فرهنگ نسبت به فرهنگ ديگر پيدا مي‌كند، تصويري خود ساخته نسبت به آن فرهنگ باشد و حتي ممكن است اصلا منطبق با آن فرهنگ نباشد و اين مقدمه‌اي است كه باعث خصومت و دشمني بين فرهنگ‌ها مي‌شود.

فرهنگ‌ها و تمدن‌ها در آرزوي صلح بين يكديگر هستند

بهشتي ادامه داد: رويكرد ايده گفت‌وگوي تمدن‌ها كه در دوره آقاي خاتمي مطرح شد بيشتر اين بود كه احتياج جامعه جهاني در بين كشورها اين است كه گفت‌وگوي فرهنگ‌ها و تمدن‌ها اتفاق بيفتد. فرهنگ‌ها و تمدن‌ها در آرزوي صلح بين يكديگرهستند و مستلزم آن انس و شناخت است و انس و شناختي كه به واسطه گفت‌وگو انجام مي‌شود، وقتي اين پروسه طي نمي‌شود، بين فرهنگ‌ها تخاصم و جنگ پديد مي‌آيد. اتفاقا يكي از فرهنگ‌هايي كه در اين ميان بيشترين خسارت را ديده، ايران است. ايراني كه مورد شناسايي قرار نگرفته و با او گفت‌وگوي فرهنگي انجام نشده و مرتب ايجاد سوءتفاهم شده است. اينكه هر خارجي وقتي به سرزمين ما مي‌آيد،‌ هنگام خروج از ايران، شگفت‌زده آن را ترك مي‌كند و متعجب است از اينكه آنچه شنيده با آنچه كه هست، اينقدر با هم تفاوت دارد، اين موضوع را تاييد مي‌كند.

وي افزود: اين مسايل نشان مي‌دهد كه آنها در فضاي گفت‌وگو به سر نبرده‌اند و در فضاي عدم شناخت هستند. حاصل اين عدم گفت‌وگو باعث شده است تصويري از ايران در ذهن آنها شكل بگيرد كه اين تصوير با تصوير واقعي در ذهن شما متفاوت است؛ براي همين مسافرين خارجي شگفت‌زده ايران را ترك مي‌كنند. اگر تصوير واقعي در ذهن آنان شكل بگيرد، به راحتي احساس خصومت و دشمني نمي‌كنند.

با ورود سياست به عرصه گفت‌وگوي فرهنگ‌ها عملا قلب ماهيت اتفاق مي‌افتد

بهشتي با بيان اينكه جنس اين بحث فرهنگي است، به تاثيرات منفي ورود سياست در اين عرصه اشاره كرد و گفت: فرهنگ و سياست در كنار هم نمي‌توانند در اين حوزه وارد شوند. به محض اينكه سياست وارد اين عرصه‌ها مي‌شود موضوع به‌طور كلي منتفي مي‌شود. در اين شرايط اساسا فضاي گفت‌وگويي وجود ندارد كه گفت‌وگو صورت گيرد. آن زمان ديگر بحث گفت‌وگوي تمدن‌ها ماهيت سياسي پيدا مي‌كند و از حالت فرهنگي خارج مي‌شود و به عنوان يك ابزار سياسي به كار گرفته مي‌شود. در آن صورت است كه عملا قلب ماهيت اتفاق مي‌افتد. درست است اصطلاح گفت‌وگوي تمدن‌ها به كاربرده مي‌شود اما گفت‌وگويي صورت نمي‌گيرد.

بايد به هر كسي كه طرف گفت‌وگويمان است، گوش دهيم

بهشتي در ادامه گفت‌وگو با خبرنگار ايسنا تاكيد كرد: براي اينكه گفت‌وگو صورت گيرد، بيش از اينكه زبان فعال شود بايد گوش فعال شود و اين مقدمه‌اي است كه اول بايد فراهم شود. ما بايد به هر كسي كه طرف گفت‌وگويمان است، گوش دهيم. بايد به رسميت بشناسيم كه كسي ديگر هم غير از ما هست و او هم مي‌تواند واجد ارزش‌هايي باشد. اگر اين مقدمه حاصل نشود طبعا همه عوامل مخل گفت‌وگو در اينجا پاي به ميدان مي‌گذارد.

گفت‌وگو مستلزم تواضع، افتادگي، صبوري، خردورزي، انس و محبت است

تبختر، برتري‌جويي و از موضع بالا نگاه كردن از عوامل مخل گفت‌وگوست

وي، تبختر، برتري‌جويي و از موضع بالا نگاه كردن را از عوامل مخل گفت‌وگو دانست و تاكيد كرد: طبعا گفت‌وگو مستلزم تواضع، افتادگي، صبوري، خردورزي، انس و محبت است. بايد بپذيريم كه آنها هم مخلوق خدا هستند و خدا آنها را رها نكرده است. اينكه آنها را نپذيريم آب به آسياب شيطان ريختن است زيرا شيطان لذتي از گفت‌وگو نمي‌برد.

اسلام به ذات خود اهل گفت‌وگوست

بهشتي با بيان اينكه اسلام تاكيد دارد كه بر سر مسايل مشترك گفت‌وگو كنيم و در بين آنها پسنديده‌ترين را برگزينيم افزود: وقتي صحبت از اسلام مي‌كنيم بايد اسلام را از مسلماني خودمان جدا و به منابع اصلي اسلام مراجعه كنيم. بر اساس قرآن و روايات كه منابع اصلي اسلام است، ما اهل گفت‌وگو هستيم اما مسلماني ما ممكن است عيوبي داشته باشد. «هر عيب كه هست از مسلماني ماست». اسلام به ذات خود اهل گفت‌وگوست. اگر ما اهل گفت‌وگو نيستيم بايد در مسلماني خود ترديد كنيم.

وي اظهار كرد: اسلام اديان ديگر را به رسميت شناخته است و براي آنها حقوق قائل شده است. اگر به منابع رسمي مراجعه كنيم، مي‌بينيم اديان ديگر به‌رسميت شناخته شده‌اند و گفته شده است كه تنوع وجود دارد. گفته شده است كه ما شما را به صورت قبايل و شعبه‌ها آفريديم تا از هم شناخته شويد. شناخته شدن مستلزم اقدام است براي شناختن. ما بايد روي كيفيت مسلماني خودمان تامل كنيم و بينديشيم كه آيا رفتارهايمان منطبق بر آراي الهي و بزرگان دين‌مان هست يا خير.

به لحاظ تاريخي، ايراني‌ها مظهر گفت‌وگوي فرهنگي هستند

بهشتي ادامه داد: به لحاظ تاريخي، ايراني‌ها مظهر گفت‌وگوي فرهنگي هستند. بهترين شاهد تاريخي گفت‌وگوي فرهنگي ايراني‌ها هستند كه حتي تا همين امروز هم اين موضوع ادامه دارد، اما در ساحت غير ارادي. در ساحتي كه ابتلا به فرهنگ ايراني دارد. اين ادعا را با بررسي شهر تهران مي‌توان ثابت كرد. تهران يك شهر چند فرهنگي است كه قابل مقايسه با نيويورك كه يك شهر چند فرهنگي است، نيست زيرا در نيويورك آن فرهنگ‌ها در انس با هم پرورش پيدا نكرده‌اند و تجربه تاريخي تداوم و انس با هم را نداشته‌اند اما در ايران اين تجربه وجود داشته است. در كل سرزمين، اين تنوع فرهنگي در هماهنگي با هم هر كدام نقش‌هايي پذيرفته‌اند و يك سرنوشت واحد پيدا كرده‌اند.

وي بيان كرد: دستاورد اين گفت‌وگويي كه در طول تاريخ تداوم داشته، اين است كه مي‌بينيم در تهران كشمكش بين اردبيلي‌ها و تبريزي‌ها، بين فارس‌ها و ترك‌ها، بلوچ‌ها و كردها نداريم. همه‌شان در تهران زندگي مي‌كنند و هيچكدام متعرض ديگري نيستند و هر كدام هم يك گوشه از امور شهر را اداره مي‌كنند. در صورتي كه در تاريخ شهري مثل نيويورك كه يك شهر multicultural است چون تنوع فرهنگي در آنجا حاصل يك سرنوشت مشترك در عرصه‌ي گفت‌وگو نيست، دوره‌هايي از نزاع مي‌بينيم. همانطور كه فيلم "دسته نيويوركي‌ها" به خوبي آن را نشان مي‌دهد. در تاريخ آنها اين مسايل اتفاق افتاده است و بر سر اين مسايل كلي خون يكديگر را ريخته‌اند. تمام نيوريورك به خون كشمكش‌هاي فرهنگي كه در آن رخ داده، آلوده است؛ هنوز رد پاي خون‌ها ديده مي‌شود، در حالي كه در تهران ما هيچگاه اين اتفاقات را نديده‌ايم.

ايران در موجوديت واقعي تاريخي خود اهل گفت‌وگوست

وي با تاكيد بر اينكه ايران در موجوديت واقعي تاريخي خود اهل گفت‌وگوست خاطرنشان كرد: متاسفانه گاهي در اداره كردن اين تنوع فرهنگي سوءمديريت داريم. مي‌بينيم در تهران اردبيلي‌ها و تبريزي‌ها كنار هم زندگي راحتي دارند اما در اردبيل و تبريز و خرم‌آباد و بروجرد با هم در كشمكش هستند. درست است كه تبريز و اردبيل يك شهر كهن تاريخي ماست اما پديده درگيري بين فرهنگ‌ها، پديده‌اي كهن نيست و جديد است وعمدتا حاصل سوءتدبير ماست.

بهشتي يادآور شد: اين سوءتدبير ممكن است در مقياس كلان هم ديده شود و ما با جهان هم دچار سوءتفاهم باشيم. فقط جهان نيست كه نسبت به ما سوءتفاهم دارد بلكه ما نيز نسبت به جهان سوءتفاهم داريم. ما سوءتفاهم جهاني را نسبت به خودمان تشديد مي‌كنيم، جهان هم سوءتفاهم خود را نسبت به ما تشديد مي‌كند.

وي در برشمردن مهم‌ترين آسيب‌هايي كه در مسير گفت‌وگو وجود دارد به خبرنگار ايسنا گفت: توجه نداريم كه واجد ارزش‌هاي فرهنگي و داراي گذشته‌ي تاريخي طولاني هستيم كه سرمايه‌ بسيار مهمي است. مانند اينكه ما گنجي در اختيار داريم ولي از آن خبر نداريم. اين از بزرگ‌ترين مشكلات ماست. كسي كه در بيابان گرفتارعطش شده است همراه خود آب گوارا دارد اما از آن بي‌خبر است. از تشنگي هلاك مي‌شود و ممكن است به اميد يك جرعه آبي كه در اختيار او باشد، فرد ديگري را به قتل برساند. در شرايطي كه كلي آب گوارا همراه خود دارد. مهم‌ترين مشكل او، اين است كه به ارزش‌هايش اشراف، آگاهي و شناخت ندارد.

ايراني با رجوع به تجربه تاريخي خود درمي‌يابد كه اگر اهل گفت‌وگو شود،زودتر به اهدافش مي‌رسد

بهشتي يادآور شد: ايراني اگر به تجربه تاريخي خود رجوع كند درمي‌يابد كه اگر اهل گفت‌وگو شود، زودتر به اهدافش مي‌رسد. نه اينكه عطش خود را مي‌تواند مرتفع كند بلكه عطش بسياري ديگر را نيز مي‌تواند مرتفع كند. چرا امروز ايراني كه نقش جهاني در تمدن بشري داشته است، اين نقش را ندارد؟ به اين دليل كه متوجه نيست وقتي از چه عنصري بهره گرفته، توانسته چنين نقشي را ايفا كند. بايد به همان عنصر و به آن فرهنگ رجوع كند. به واسطه اين موضوع ايراني‌ها در اشاعه‌ اسلام نقش داشتند. اگر همان عنصر را به كارگيرند مي‌توانند در جهت تقويت اسلام در سطح جهاني همان نقش را كه در طول قرون ايفا كرده‌اند، دوباره ايفا كنند.

هر زمان در صفت ذاتي خود ظاهر شده و گفت‌وگو كرده‌ايم، برده‌ايم

وي افزود: متاسفانه امروز رجوعي آگاهانه به آن فرهنگ نداريم و به آن اتكا نمي‌كنيم. فقط يك چيزهايي را شنيديم اما به سراغ اصل آن موضوع نمي‌رويم و ممكن است سخنان و اقدامات اشتباه از ما سر بزند. تجربه تاريخي ما نشان داده است كه هر زمان ما در صفت ذاتي خودمان كه اهل گفت‌وگو ظاهر شديم و فضاي گفت‌وگو فراهم كرده‌ايم، برنده شده‌ايم و برده‌ايم. ديگران هم كه با ما گفت‌وگو كرده‌اند، برده‌اند يعني به سعادتمندي خودمان و به سعادتمندي بشر كمك كرده‌ايم.

بهشتي بيان كرد: بر اساس روايتي كه از حضرت رسول(ص) نقل شده است، از ايشان مي‌پرسند "علم چيست؟" مي‌فرمايند "سكوت كردن و شنيدن". مي‌پرسند "بيشتر از اين چيست؟" مي‌فرمايند "عمل كردن". دوباره مي‌پرسند "بيشتر از اين چيست؟" مي‌فرمايند "انتشار دادن". اگر ما مسير، به‌عكس آن عمل كنيم نتيجه معكوس هم مي‌گيريم. اگر ما موضوعي را انتشار دهيم و بعد در محذور حرفي كه زده‌ايم، مجبور شويم عمل كنيم، وقتي عمل ‌كنيم، خرابكاري به بار مي‌آيد؛ بعد شروع به اعتراض مي‌كنيم، بعد مجبور مي‌شويم ساكت شويم و گوش كنيم. وقتي اين مسير را پيش ببريم همان فضا اتفاق مي‌افتد.

رييس اسبق پژوهشگاه سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري گفت: از زماني كه با انقلاب شاه و مردم، آرايش جمعيتي كشور دگرگون شد و هجوم و مهاجرت روستاييان به شهرها باعث انفجاري در شهرها شد طبيعي است كه با وضعيتي مواجه شديم كه انسجام اجتماعي موجود دگرگوني شده است. بايد بپذيريم در طول اين چند دهه تحولات اجتماعي در كشور ما كه از ناحيه مهاجرت‌ها پديد آمده است، زمان لازم داشت تا بتواند به آرامش نزديك شود. امروز ما در نسل جديد تمناي نوعي انسجام اجتماعي را مي‌بينيم. نسل جديد خواهان جامعه‌ شهري است كه برخوردار از فرهنگ شهري باشد و رويكردهاي مدني براي آن اصل قرار گيرد. نسل جديد و نسل سوم مهاجرين اين را مي‌خواهند. ما در آستانه‌ي ورود به اين مرحله هستيم كه هنوز تحقق نيافته است تا بتوانيم شاهد تمام محصولات تحول اجتماعي باشيم.

ايران در حال ورود به مرحله‌ي جديد است

وي درمورد تاخير زماني بين دستيابي به انسجام اجتماعي با توجه به سابقه‌ي ايران، گفت: ارزش آن ثروت فرهنگي زماني آشكار مي‌شود كه تحول اجتماعي پيش آيد و متذكر يكسري ارزش‌ها شود و يكسري تمناها و تقاضاها در آن ايجاد شود. نسل امروز اگر بنا به پرسش‌هايي كه برايش مطرح مي‌شود دنبال پاسخ بگردد، قطعا در اين شرايط منبع غني به اسم فرهنگ ايراني وجود دارد كه مي‌تواند به آن مراجعه كند. در صورتي كه در نسل‌هاي قبل از خود چنين عطش و پرسشي وجود نداشت. امروز ديگر در شهرها غريبه‌گي و ناشناخته‌گي و تعلق نداشتن به جايي ارزش نيست و همه مي‌خواهند شناخته شوند كه اهل كجا هستند و آن را پنهان نمي‌كنند. اينها شواهدي است كه نشان مي‌دهد ايران در حال ورود به مرحله‌ي جديد است.

بهشتي در پايان اظهار كرد: مي‌توان گفت طي كردن اين مسير براي ايران، امري محتوم است. اما اينكه آيا به طور قطع از اين فرصت برخوردار شود يا نه به مديريت، موكول است. بايد مراقبت و نگهداري شود و به رشد آن فكر كرد و پرورش داد وگرنه پتانسيلي از دست رفته خواهيم داشت. مديران ما براي استفاده از اين ظرفيت در گام اول بايد مدير باشند. وقتي مدير شدند خودشان مي‌فهمند كه چه بايد بكنند. مديراني كه شرط اول و لازم را كه مديريت است، نداشته باشند هر كاري كه بكنند فرقي نمي‌كند فقط مشكل ايجاد كرده‌اند.

گفت‌وگو از خبرنگار ايسنا: حميده صفامنش

انتهاي پيام
شنبه 30 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايسنا]

[مشاهده در: www.isna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 165]