وضعيت به كارگيري فارغ التحصيلان ارتباطات، پس از گذشت 42سال از تاسيس اين رشته تجربه موثر تر از آموزش

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: وضعيت به كارگيري فارغ التحصيلان ارتباطات، پس از گذشت 42سال از تاسيس اين رشته تجربه موثر تر از آموزش
مهسا حكمت

نيم سال اول سال تحصيلي 46-1345 بود كه دوره ليسانس روزنامه نگاري در دانشكده ادبيات دانشگاه تهران آغاز شد. پس از يك دوره چهار ساله و فارغ التحصيل شدن عده يي محدود، اين رشته در دانشگاه تهران تعطيل شد. علت اين تعطيلي كمبود استاد و تاسيس «موسسه عالي مطبوعات و روابط عمومي» بود. اين موسسه در پاييز 1346 گشايش يافت. دكتر كاظم معتمد نژاد رياست اين دانشكده را تا انحلالش به عهده داشت. در خرداد 1350، اولين گروه از رشته روزنامه نگاري دانشكده علوم ارتباطات اجتماعي فارغ التحصيل شدند و از آن سال تا سال 1357، به طور متوسط هر سال حدود 30 نفر در اين رشته فارغ التحصيل شدند. دانشكده علوم ارتباطات اجتماعي تا هنگام پيروزي انقلاب اسلامي به كار خود ادامه داد. اما به دنبال تعطيلي دانشگاه ها و اجراي انقلاب فرهنگي و ادغام 52 دانشكده و موسسه آموزش عالي دولتي و خصوصي در يكديگر، دانشكده مذكور نيز منحل شد و با حذف رشته مستقل روزنامه نگاري و روابط عمومي، رشته يي به نام علوم اجتماعي با گرايش ارتباطات اجتماعي به وجود آمد. امسال نزديك به 42 سال از تاسيس رشته علوم ارتباطات در ايران مي گذرد و مي توان گفت بيشتر رشد كمي در اين زمينه وجود داشته است و از لحاظ كيفي پيشرفت قابل توجهي نكرده است چراكه حساسيت هاي لازم براي نحوه آموزش وجود نداشته است. اكثر مديران گروه ارتباطات دانشگاه هاي مختلف معتقدند دولتي بودن آموزش و روزنامه ها دليلي براي توسعه نيافتن اين رشته در كشور است. از سوي ديگر تصميم گيري هايي از بالا براي اين رشته، سد بزرگي جلوي تلاش استادان فعال در اين حوزه است. اكنون نزديك به سه سال از بالا رفتن تابلوي دانشكده ارتباطات در دانشگاه علامه طباطبايي مي گذرد اما به دليل مقاومت هاي مديريت اين دانشگاه، موجوديت دانشكده مستقل ارتباطات در حد همين تابلو مانده است و نگراني هايي از سرگرداني فارغ التحصيلان ليسانس رشته جديد مطالعات ارتباطي و فناوري اطلاعات پيش آمده است، چراكه اين دانشجويان براي ورود به دوره كارشناسي ارشد با مشكل مواجه خواهند بود، از طرف ديگر هدايت دانشكده خبر از سوي طيفي خاص عملاً اين دانشكده را تبديل به پايگاه يك گروه خاص كرده و عملاً خبري از آن جمع زياد دانشجويان نيست كه در تاسيس دانشكده خبر، به دوره كارشناسي ارشد وارد شدند. اين در حالي است كه به جاي تمركز انرژي ها، تجربه هاي تكرار شده دوباره تكرار مي شود و به تاسيس دانشكده ارتباطات در دستگاه مي انجامد كه داستان آن دفترها مي طلبد. در اين شرايط توپ در زمين هاي زيادي سرگردان است و استادان اين حوزه دلايل گوناگوني از دولتي بودن آموزش عالي در ايران گرفته تا دولتي بودن روزنامه ها و دستوري بودن توسعه آموزش؛ عدم به كارگيري نيروهاي باتجربه و فضاي ملتهب حاكم بر مطبوعات كشور را از دلايل استمرار در اين وضعيت مي خوانند.

---

90 درصد روزنامه نگاران ما تحصيلات مرتبط ندارند

نتايج اولين تحقيقي كه سال 1369 در زمينه به كارگيري فارغ التحصيلان رشته ارتباطات در روزنامه ها منتشر شد نشان مي داد تنها 6 درصد از روزنامه نگاران ايران تحصيلات مرتبط دانشگاهي داشتند.
مهدي محسنيان راد محقق و عضو هيات علمي گروه ارتباطات دانشگاه اشاره مي كند كه همان زمان نيز وضعيت نامطلوب ارزيابي شده بود؛ «برآيند ما اين بود كه وضعيت از جنگ 8 ساله ناشي شده است اما با اين حال بر اساس گزارشي كه در سال گذشته توسط مركز مطالعات و تحقيقات رسانه اعلام شد، وضعيت موجود نگران كننده تر از آن دوره است چرا كه اكنون حدود 10 تا 11 درصد روزنامه نگاران ما تحصيلات شان ارتباطات است. يعني هنوز 90 درصد روزنامه نگاران ما، تحصيلات مرتبط دانشگاهي ندارند. اين در حالي است كه اين وضعيت از 20 سال گذشته تاكنون بايد بسيار بهبود مي يافت. در سال 69 تعداد دانشكده هايي كه ارتباطات در آنها تدريس مي شد، بسيار كمتر بود به همين خاطر مشكل بسيار ريشه يي و اساسي است. در مجموع مي توان گفت وضعيت حاكم بر مطبوعات ايران چه از نظر حرمت به آزادي بيان و چه شرايط اقتصادي و امنيت و منزلت شغلي مناسب نيست.»

مولف كتاب «روزنامه نگاران ايران و آموزش روزنامه نگاري» بخش بزرگي از اين مشكل را هم متوجه نظام آموزش عالي در ايران مي داند؛ «دانشگاه آزاد در نقاط مختلف ايران رشته ارتباطات را تاسيس كرده است كه وجود مدرس توانا و ورزيده براي اين مجموعه جاي سوال دارد. يكي از نتايج اين وضعيت هم اين است كه نشريات به منظوري كه بايد و شايد از فارغ التحصيلان رضايت ندارند.»

محسنيان راد در كتاب مذكور كه نتايج تحقيق سال 1369 در آن منتشر شده است علاوه بر ذكر تئوري هايي كه معتقدند براي تدريس روزنامه نگاري در كشورهاي در حال توسعه بايد متون درسي خاص تدوين شود، عوامل ديگري را هم در اين زمينه دخيل مي داند. در واقع عوامل جديد مربوط به «زيرفرهنگ»ها مي شود. «زيرفرهنگ» دولتمردان در مواجهه با روزنامه نگاران يا قوانين و قواعد آشكار و رسوم پنهان حاكم بر عملكرد روزنامه نگاران، مكانيسم هاي مربوط به امنيت شغلي روزنامه نگاران، چه معنوي و چه مادي، نگرش روزنامه نگاران به خود و عوامل ديگري از اين دست مي تواند در شكل گيري اين محتوا اثر بگذارد. اما در اين رابطه به قول اين محقق ارتباطات مي توان گفت «در مجموع نگرش روزنامه نگاران به تجربه مثبت تر است تا به آموزش.»

مديريت روزنامه هاي ما هياتي است

مدير گروه ارتباطات دانشگاه تهران بر اين باور است كه اين رشته از زمان تاسيس به لحاظ پذيرش دانشجو توسعه يافته است و تعداد فارغ التحصيلان اين رشته زياد است. اما به لحاظ مالي و امكانات آموزشي و بودجه تحقيقاتي توسعه يي نداشته است. «بيشتر آموزش هاي ما به شكل تئوريك است و آموزش ميداني و عملياتي نيست. اين را مي توان يك عيب شمرد.»

عليرضا دهقان در مورد ورود فارغ التحصيلان ارتباطات به بازار كار مرتبط شان چنين مي گويد؛ «بازار كار با فارغ التحصيلان اين رشته فاصله زيادي دارد. تعداد فارغ التحصيلان بي كار اين رشته زياد است. البته اين مساله خاص رشته ارتباطات نيست. علوم اجتماعي نيز همين وضعيت را دارد. نسبت فارغ التحصيلان و پذيرش دانشجويان ما با آن چيزي كه نياز بازار است، به لحاظ كمي و كيفي تناسبي ندارد.»

وي بخش ديگر مشكلات را اقتصاد ناپايدار و دولتي دانست. «در روزنامه نگاري اطمينان شغلي وجود ندارد. روزنامه ها پس از مدت كمي كه از تاسيس شان مي گذرد، بسته مي شوند. بسياري از فارغ التحصيلان كه در روزنامه ها كار مي كردند، بعد از تعطيلي رسانه شان به سراغ شغل هاي ديگر رفتند. بنابراين عوامل مختلفي دخيل است كه تنها بخشي از آن به مشكلات آموزش برمي گردد. شايد بهتر باشد بگوييم جدا از آموزش، مسائل سياسي و اقتصادي كشور نيز دست به دست هم مي دهند تا اين اشكالات پديدار شوند.»

-شما در صحبت هايتان به اين مساله اشاره كرديد كه بيشتر درس هاي اين رشته به صورت تئوري آموزش داده مي شود و به همين خاطر بين دانش فارغ التحصيلان و بازار كار فاصله زيادي وجود دارد. چگونه مي توان اين مشكل را حل كرد؟

اين مشكل دوسويه است. قسمتي از آن به سياست هاي وزارت آموزش عالي دانشگاه ها برمي گردد چرا كه بايد بعضي از رشته ها را به صورت نظري - عملياتي تعريف كنند و بودجه هاي بيشتري را نسبت به رشته هاي نظري صرف به آنها اختصاص دهند. رشته ارتباطات نياز به اتاق كار، تحريريه تمريني و... دارد. اينها هم همگي به بودجه نياز دارد. بخش ديگرش برمي گردد به نياز و طلب بازار كار. زماني كه روزنامه ها و تحريريه هاي ما كوچك و تيراژشان كم باشد يا اينكه دولتي باشند و از حمايتش برخوردار باشند، ديگر فروش و تيراژ اهميتي برايشان ندارد. به همين خاطر طلب نيروي متخصص نمي كنند. زماني هم كه اين كار انجام نشود، انگيزه يي از طرف دانشگاه براي اينكه نيروها را مطابق با نياز بازار كار تامين كنند، وجود ندارد.

- عقيده شما اين است كه روزنامه ها به دنبال نيروي متخصص براي كار در روزنامه هايشان نيستند؟

خير. چرا كه مديريت روزنامه ها، مديريت هياتي است و از وابستگان شان در تحريريه ها استفاده مي كنند. حال ممكن است اين وابستگي سببي و نسبي باشد يا حزبي و فكري. به همين خاطر تحريريه يي كه تشكيل مي شود، تخصص و حرفه لازم را ندارد. اين تحريريه ها بر اساس تصميم مديريت، سردبير و سياست هاي روزنامه كار مي كنند و خود اين مساله دليلي مي شود تا تخصص حرف اول را نزند.

دهقان بر اين باور است كه اين داستان يك مجموعه پيچيده و كلاف سردرگم است. به همين خاطر نمي توان راه حل آساني را پيشنهاد داد. وي عقيده دارد با تجديدنظري در وزارتخانه مي توان به رفع اين مشكلات كمك كرد.

فاصله زيادي تا حرفه يي شدن داريم

محمدمهدي فرقاني عقيده دارد وضعيت به كارگيري نيروهاي آموزش ديده دانشگاه ها در رسانه به مرور زمان بهتر شده است اما تا نقطه مطلوب فاصله دارد. «هنوز هم مي توان گفت بخش اعظم نيروهاي شاغل در مطبوعات و ساير رسانه ها، فارغ التحصيلان روزنامه نگاري و علوم ارتباطات نيستند.» وي دليل اين اتفاق را حرفه يي نبودن ساختار مطبوعات و ديگر رسانه ها دانست. «ما فاصله قابل توجهي تا حرفه يي شدن داريم. رسانه هايمان در مجموع سياسي و گاه سياست زده و ايدئولوژيك عمل مي كنند و به همين خاطر نيروهاي وفادار مورد توجه است تا نيروهاي حرفه يي.»

- كساني كه در دانشگاه ها تحصيل مي كنند تا اين حد حرفه يي هستند كه اگر روزنامه هايمان حرفه يي شوند، بتوانند در آنجا كار كنند؟

من به اين شكل نمي بينم كه قرار است دانشگاهي باشد و پاره يي نيرو براي مطبوعات و ساير رسانه ها تربيت كنند و اين نيروها به صورت آماده و حاضر به كار، وارد اين عرصه شوند. در شرايطي دانشگاه موفق خواهد بود كه همكاري مطبوعات و ساير رسانه ها را در كنار خود داشته باشد و دانشگاه بتواند از تحريريه هاي رسانه ها به عنوان محيط كارورزي و كارآموزي براي دانشجويانش استفاده كند. بنابراين زماني دانشگاه مي تواند به حداكثر كارايي خود برسد كه با رسانه ها در تعامل باشد.

فرقاني مدرس ارتباطات معتقد است مراكز متعدد آموزش روزنامه نگاري با طول دوره هاي مختلف و با كاركردهاي متفاوت بسيار مفيد است. «من به انحصار عقيده ندارم. با وجود اين مراكز رقابت بيشتري پديد مي آيد و مي توان به نيازهاي متنوع پاسخگو بود. اين مراكز براي كساني كه در مطبوعات شاغل هستند و تخصص روزنامه نگاري ندارند، مي تواند موثر باشد اما بايد يادآور شد كه در مقطع كارشناسي روزنامه نگاري قرار نيست تنها به واحد هاي تخصصي اين رشته اكتفا كرد چرا كه قرار است فردي تربيت شود كه تخصص روزنامه نگاري هم دارد.» وي تخصص روزنامه نگاري را صرفاً تكنيكال نمي بيند. «روزنامه نگار بايد مجموعه يي از ويژگي ها را داشته باشد كه شايد 20 الي 30 درصدش مربوط به تنظيم خبر، ليد مناسب، گزارش خوب و مصاحبه جنجالي شود و بقيه اش دانش تئوريكي است كه مربوط به قدرت تشخيص اولويت ها، قدرت ايجاد تعامل و توازن و قدرت تشخيص نيازهاي توسعه ملي و... است. يك روزنامه نگار به طور كلي هم به دانش آكادميك نياز دارد و هم به تكنيك روزنامه نگاري.»

- چه زماني مي توانيم در روزنامه نگاري و آموزش اش موفق شويم؟

زماني كه رسانه ها و محيط هاي آكادميك در تعامل با يكديگر قرار گيرند تا با همكاري خود نيروي انساني را تقويت و تربيت كنند. فقط همكاري اين دو مي تواند در نهايت ثمربخش باشد.

نگاه سيستم دولتي به آموزش سنتي

محمد سلطاني فر مدير گروه ارتباطات دانشگاه علوم تحقيقات دلايل عدم توسعه ارتباطات كشور را در سه مورد خلاصه كرد؛«اول اينكه آموزش عالي در كشور ما در اختيار دولت است و سيستم هاي دولتي عمدتاً نگاه شان به آموزش هاي روزنامه نگاري سنتي، محوري و سانتراليزه است. دومين نكته به اين مساله برمي گردد كه روزنامه هاي ايران بايد از دولت مجوز بگيرند و در چارچوب هاي فعاليت دولت و خواسته هايش قدم بردارند. در حالي كه جايگاه اصلي خودشان را كه نگارش براي مردم و نقد دولت ها و حكومت ها است، ندارند. آموزش مطبوعات ما هم در همين راستا شكل گرفته است. سومين نكته به آموزش روزنامه نگاري در كشور برمي گردد. چرا كه سرفصل هايي كه در دانشگاه ها تدريس مي شود بر مبناي 30 ، 40 سال گذشته است و هيچ گاه نيامديم از رسانه هاي نوين، درس هايي را براي رشته هاي مختلف روزنامه نگاري در كشور طراحي كنيم.»

-به چه علت اين كار صورت نگرفته است؟
«سيستم تحول در آموزش عالي كشور سيستمي پيچيده است. هرگاه بخواهيد رشته يي جديد را راه اندازي كنيد، سه الي چهار سال براي تدوين و طراحي اش زمان صرف مي شود. بعد از آن وارد پيچ و خم هاي عديده شوراي عالي انقلاب فرهنگي و مسائلي نظير آن مي شود و تنها با بخشي از آن موافقت مي شود. عمدتاً تغيير در سيستم هاي دولتي بسيار دشوار است. به همين خاطر تا زماني كه آموزش عالي در اختيار بخش خصوصي قرار نگيرد و آنها بر مبناي نياز دنياي امروز خودشان را متحول نكنند و ژورناليسم تلويزيوني، آنلاين و سايبر را در سرفصل روزنامه نگاري نوين قرار ندهند، باز هم مجبوريد آموزه هاي 40 ، 50 سال قبل را به عنوان سرفصل هاي درسي به دانشجويان آموزش دهيد.» به عقيده محمد سلطاني فر روزنامه نگاري عملي با نگاه امروز يعني روزنامه نگاري تلويزيون، ماهواره و اينترنت كه تمامي شان به يكسري تكنولوژي هاي جديد و دستگاه و امكانات نياز دارند. «با توجه به شرايطي كه حاكم بر دانشكده هاي آموزشي است، نبود امكانات اجازه نمي دهد از تئوري ها بيرون بياييم و وارد سيستم هاي عملي براي آموزش روزنامه نگاري شويم. اين رشته امروزه در غرب و حتي بعضي از كشورهاي شرقي با شكلي متفاوت تدريس مي شود. دانشجويان ديگر كشورها از همان لحظه اول از امكانات اينترنتي، راديويي و تلويزيوني برخوردار هستند اما در كشور ما اين امكانات وجود ندارد. اگر از دانشكده هاي روزنامه نگاري در شهرستان ها بازديد كنيد، مي بينيد كه آنها از ساده ترين و ابتدايي ترين ميز روزنامه نگاري بهره مند نيستند. دانشجويان ما در دانشگاه ها امكان بهره برداري از ماهواره و راديو و تلويزيون را ندارند.»

-شما در صحبت هايتان از شرايط حاكم بر مطبوعات اسم برديد، منظورتان كدام شرايط است؟

نگاه دولت بر آموزه ها و آموزش هاي روزنامه نگاري.

سلطاني فر بر اين باور است كه يكي از مشكلات رشته ارتباطات در كشورمان اين است كه آموزه هاي دانشگاهي كم ارتباط با صحنه هاي عملي است، به همين خاطر فارغ التحصيلان اين رشته با مسائل روز روزنامه نگاري آشنا نيستند و مشكل ديگر اين است كه سيستم آموزشي دانشگاه هاي ما بر مبناي علائق دانشجويان نيست و عمدتاً براساس ضرورت قبول شدن، افراد رشته هايشان را انتخاب مي كنند. وي در مورد دانش آموزاني كه به مراكز خصوصي آموزش روزنامه نگاري مي روند چنين توضيح مي دهد؛«از آن جايي كه اين افراد برحسب علاقه شان سراغ اين مراكز مي روند به صورت عملي اين رشته را مي آموزند.»

-شما چه راه حلي را پيشنهاد مي كنيد؟

اول اينكه آموزه هاي روزنامه نگاري با دنياي امروز بدون هيچ بوروكراسي بيايد و تطبيق پيدا كند. دوم تحولي در نگرش سرفصل هاي روزنامه نگاري به شكل دائمي داده شود چرا كه روزنامه نگاري به شكل متداول در حال تغيير است. سوم اينكه امكانات بسيار وسيعي را براي آموزه هاي روزنامه نگاري بدون مجوز و بدون فيلتر و سانسور اعم از اينترنت و ماهواره در اختيار روزنامه نگاران قرار دهند تا روزنامه نگاران بتوانند در اين حوزه فعاليت كنند. چهارم اينكه حوزه آموزش روزنامه نگاري را در اختيار بخش خصوصي قرار دهند و اجازه دهند بخش خصوصي وارد حوزه هاي آموزش روزنامه نگاري شود و از حوزه پرپيچ و خم سيستم هاي دولتي بيرون بيايد.

استادان باتجربه دليلي براي موفقيت مركز رسانه

معاون آموزش مركز مطالعات و تحقيقات رسانه ها در مورد تفاوت شيوه كار اين مركز با دانشگاه هاي ارتباطات معتقد است؛«آموزش در مركز مطالعات دو ترم است و به همين خاطر تنها درس هاي تخصصي روزنامه نگاري تدريس مي شود اما در دانشگاه ها با توجه به دوره چهارساله يي كه طي مي شود، آموزش متفاوت است.» گيتا علي آبادي يكي از دلايل موفقيت مركز مطالعات را وجود استادان باتجربه مي داند. «ما بيشتر از افرادي استفاده مي كنيم كه سال ها است روزنامه نگاري حرفه يي مي كنند و رشته تحصيلي شان هم ارتباطات بوده است. گاهي برخي از اين استادها بنا به دلايلي نمي توانند در دانشگاه ها تدريس كنند. جالب است كه وجود اين افراد در مركز رسانه مشوقي براي كساني است كه در كلاس هاي ما ثبت نام مي كنند.» معاون آموزش مركز مطالعات و تحقيقات رسانه ها عقيده دارد؛«در بعضي از رشته هاي ارتباطات استاد مناسب نداريم و بايد از نيروهايي كه به صورت تجربي كار كرده اند استفاده كنيم. به عقيده من بايد گروه هاي دانشگاهي با يكديگر مشورت كنند و كساني را به خارج از كشور بفرستند تا در دوره هايي فشرده آموزش ببينند و به اين شكل بتوان نيروهايي جديد و كارآمد تربيت كرد.»
جمعه 29 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 165]