تركمنهاي استان گلستان در آيينه آداب و سنن ماه مبارك رمضان

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: تركمنهاي استان گلستان در آيينه آداب و سنن ماه مبارك رمضان
رمضان قلب ماههاي سال است در اين ماه كه از آن به عنوان بهار قرآن ماه رحمت و مغفرت ماه دوري از گناه و نزديكي به خدا ياد مي شود مردم مناطق مختلف با آداب و رسوم ويژه خود سعي در نزديكي به خدا و انس با قرآن دارند.
اين ماه در ميان تركمن هاي استان گلستان همراه با آداب و رسوم ويژه اي است . در ميان تركمنها رسم بر اين است كه آنها قبل از رسيدن ماه مبارك رمضان و در روزهاي آخر ماه شعبان روزه مي گيرند كه از آن به عنوان روزه استقبال نام برده مي شود و با اين عمل به پيشواز ماه رمضان مي روند.
روزه استقبال ارج و قرب خاصي بين تركمنها داشته و بسياري از افراد خانواده هاي تركمن از كوچك و بزرگ با شور و شعف فراوان با انجام اين نوع مستحبات به پيشواز ماه ضيافت الهي مي روند.
همچنين مرسوم است كه زنان و دختران تركمن بطور سنتي و خودجوش در جمعه قبل از حلول ماه رمضان مسجد محل خود را نظافت و غبارروبي كرده و برخي از خانواده ها هم مساجد را با فرش و نمدهايي كه مخصوص خواندن نماز است و از آن در بين تركمنها به « نمازليق » سجاده مشهور است مزين مي كنند.
يكي ديگر از مراسم قبل از شروع ماه رمضان مراسم آشتي كنان است كه طي آن يكي از ريش سفيدان (ياش اولي ) در خانه خود سماور را روشن كرده و چاي دم مي كند و دو يا چند نفر را كه نسبت به هم كدورتي دارند بدون اطلاع از همديگر دعوت مي كند و آنها را آشتي مي دهد.
رويت هلال ماه رمضان (آي گورمك ) نيز در ميان تركمنها با هيجان خاصي مخصوصا درميان بچه ها صورت مي گيرد.
با توجه به اينكه تركمنها اعتقاد دارند هر كس زودتر هلال ماه را ببيند ثواب بيشتري مي برد بنابر اين براي ديدن هلال ماه هر كس سعي مي كند با رفتن به بلنديها مانند تپه ها و پشت بامها آن را زودتر از ديگران ببيند.
در ميان تركمنها رسم است كه هر فردي كه هلال ماه را مي بيند آيه شريفه « 189 سوره بقره » را قرائت مي كند .
يكي از پرشكوه ترين مراسمي كه در ماه رمضان در ميان تركمنها برگزار مي شود اقامه نماز « تراويج » است كه در مساجد و پس از نماز عشا به جماعت انجام مي شود و پير و جوان و حتي بچه ها بطور يكپارچه در آن شركت مي كنند.
براي شركت در اين نماز همه عرقچين سفيدي بر سر مي گذارند و همين كه وقت نماز عشا مي شود با شور و شوق زايدالوصفي دسته دسته به سوي مساجد روانه مي شوند.
در ميان تركمن ها اين نماز آنقدر ارزش دارد كه يكي از شرايط قبولي روزه را منوط به شركت در اين نماز دانسته و به همين خاطر اغلب افرادي كه قبلا زياد به نماز اهميت نمي دادند نيز در نماز تراويح شركت مي كنند.
نماز تراويح مشتمل بر 20 ركعت است و پشت سر امام و به صورت دو ركعت دو ركعت اقامه مي شود و در فاصله هر چهار ركعت دعاي مخصوص آن قرائت مي شود.
در بسياري از مساجد نيز در قالب اين نماز « ختم قرآن » انجام مي شود كه معمولا در طول شش يا هفت شب انجام مي شود و در اين صورت عبادت شبانه روزه داران بين دو تا سه ساعت بطول مي انجامد. يكي ديگر از مراسم ماه رمضان در ميان تركمنها مراسم « يارمضان » (ياري رمضان ) به معني نيمه رمضان است كه در بسياري از شهرها و روستاهاي تركمن نشين برگزار مي شود شايد به ذهن خيلي ها نرسد كه مراسم « يارمضان » در بين تركمنهاي گرگان برگزار مي شود در حاليكه اين مراسم در بعضي از شهرهاي تركمن نشين كمي كم رنگ تر شده است .
اين مراسم در شب چهاردهم ماه رمضان به اين صورت انجام مي گيرد كه پس از اقامه نماز عشا و تراويح دسته اي در بيرون مسجد هر محله تشكيل مي شود و اين دسته از بين خود يك سرگروه و يك صندوق دار و بچه هاي محل او را مشايعت مي كنند به در خانه ها مراجعه كرده و سروده هايي با مضامين مذهبي و در نكوداشت رمضان و فضايل آن خوانده مي شود و در پايان هر سروده همه حضار يكصدا با گفتن « الله هو » يا « آلاو » به معني الله اكبر به ميدان دار پاسخ مي دهند. صاحب خانه به اندازه وسع خود نذرش را بصورت نقدي يا جنسي به صندوقدار كه كيسه اي بر دوش دارد مي دهد. در پايان اين مراسم كه معمولا تا پاسي از شب به طول مي كشد افراد گروه نذورات جمع آوري شده را بين خود تقسيم مي كنند. پيام كلي « يارمضان » اين است كه ماه نيمه شد همت كنيد براي نيمه ديگر.
اين شب در بين تركمنها با آداب و بازيهاي خاصي نيز همراه است و در اين شب تركمنها به جشن و سرور مي پردازند. دختران و زنان جوان در اين روز بازي « آي ترك گون ترك » انجام مي دهند و به لاله خواني مي پردازند.
خانم صديقه جاذبي از هفته نامه همزيستي در استان گلستان در اين باره مي گويد : تفاوت « يارمضان » در گرگان با ساير نقاط شهر در اين است كه در ساير نقاط مردان به اجراي مراسم مي پردازند و زنان تماشاچي هستند اما در بين تركمنان گرگان اين زنان هستند كه به صورت خودجوش اين مراسم را اجرا مي كنند.
وي مي گويد در پايان مراسم دعا مي كنند و همانجا اعلام مي كنند كه سال بعد در خانه كدام يك ازاهالي جمع مي شوند.
نكوداشت شب قدر (قدر گيجه ) نيز يكي از مراسمي است كه از تركمنها با شور و شعف بسيار نسبت به برگزاري آن اقدام مي كند. هر چند شب قدر دقيقا مشخص نشده است ولي در بين تركمنها از قديم الايام و بااستناد به شواهدي خاص اين مراسم در شب بيست و هفتم ماه مبارك رمضان برگزار مي شود.
تركمنها معتقدند كه در اين شب دو پيامبر الهي يعني حضرت خضر و حضرت الياس ظاهر مي شوند و هر كس با آنها برخورد كند خوشبخت مي شود. در اين شب كه براي تركمن ها بسيار مقدس است زنان در خانه « بيشمه » (نوعي شيريني خانگي ) « بورك » (نوعي سمبوسه ) و ساير ماكولات از قبيل نان برنجي و فرني مي پزند و سفره پهن كرده و شب نشيني مي كنند.
در اين شب همه به ديدار همسايه ها و خويشاوندان مي روند و نذري مي دهند و همچنين بعد از نماز عشا و تراويح هر كس در خانه خودش نماز شب قدر را هم مي خواند.
در اين شب همچنين براي نوعروس يا دختري كه تازه نامزد شده از طرف خانواده داماد هديه اي برده مي شود كه به آن « قدرايمش » مي گويند.
شهروندان تركمن اهل سنت استان گلستان در روزهاي پاياني ماه مبارك رمضان پس از يك ماه عبادت و روزه داري با انجام آيين هاي ويژه به استقبال عيد فطر مي روند. در شب هاي آخر ماه مبارك در مساجد اهل سنت منطقه آواي حزن انگيز « الوداع و الفراق يا شهر رمضان » طنين انداز مي شود و روزه داران محزون از اتمام مهماني خدا دست به دعا و نيايش براي قبولي طاعات و عبادات بر مي دارند.
به گفته علماي منطقه بر اساس حديثي از رسول مكرم اسلام (ص ) هر كس با آغاز ماه مبارك رمضان خوشحال و با اتمام آن محزون و غمگين شود بهشت بر او واجب مي شود و بر اساس اين باور است كه در شبهاي پاياني ماه مبارك رمضان نداي غم انگيز وداع با اين ماه عزيز سرداده مي شود.
پرداخت فطريه از ديگر آيين هاي مذهبي است كه معمولا در چند روز آخر ماه رمضان و تا قبل از نماز عيد انجام مي شود.
به اعتقاد علماي اهل سنت منطقه پرداخت فطريه با آغاز ماه مبارك رمضان جايز است و وقت واجب براي پرداخت آن قبل از اداي نماز عيد فطر است . اداي فطريه اهميت خاصي در بين تركمنها دارد و مطابق اعلام علما براي هر فرد خانواده مبلغ معيني تعيين و به مسكينان و افراد نيازمند پرداخت مي شود.
در فقه اهل سنت پرداخت فطريه واجب است و به گفته علما معمولا مقدار معيني از قوت غالب مردم هر منطقه مبناي پرداخت آن است . در بين تركمنها مبناي پرداخت فطريه اكثرا گندم است كه مبلغ ريالي آن از سوي علما تعيين و اعلام مي شود هر چند منعي براي پرداخت از ديگر اقلام تعيين شده نظير خرما نيز وجود ندارد.
تركمنها در چند روز آخر ماه مبارك رمضان با انجام خانه تكاني و خريد لباس نو به استقبال عيد فطر مي روند و جنب و جوش براي تدارك مقدمات عيد فضاي خاصي به مناطق تركمن نشين استان گلستان مي دهد.
اقدام به خريد لباس نو بويژه براي خردسالان و كودكان و تهيه انواع شيريني هاي خانگي و انجام خريد براي سفره عيد از جمله اقداماتي است كه در بين تركمنها رواجي تمام دارد.
با اعلام رويت هلال ماه شوال و فرارسيدن عيدفطر اعضاي خانواده ها و عموم مردم در برخورد با يكديگر قبولي طاعات و عبادات ايام رمضان را خواسته و آرزوي رسيدن به مهماني خدا در سال آينده را براي يكديگر مي كنند.
با فرارسيدن روز عيد مردان اعم ازكودك پير و جوان گروه گروه عازم « عيدگاه » هرشهر شده و در يك اجتماع عظيم با گوش سپرد به مواعظ علما و بهره مندي از ارشادات ديني نماز عيد فطر را به جاي مي آورند.
پس از اتمام آيين نماز عيد ديد و بازديد عيد شروع مي شود و در اين روز تركمنها اعم از زنان و مردان در حاليكه جامه هاي نو بر تن كرده اند با حضور در منازل همسايگان و خويشان و اقربا. عيد را به همديگر شادباش گفته و ضمن آرزوي قبولي طاعات و عبادات ماه رمضان صله رحم را نيز به جاي مي آورند.
در روز عيد در تمامي منازل تركمنها بلااستثنا سفره عيد گسترده است و از مهمانان با چاي و شيريني پذيرايي مي شود و ضمن عيد ديدني مطابق ارشاد علما زنگار كدورتهاي احتمالي را نيز از دل مي زدايند.
در اين روز خيابانها و معابر مناطق تركمن نشين استان جنب و جوشي خاص پيدا مي كند و دسته هاي گروهي مردم بويژه قشر جوان نوجوان و كودكان كه با لباسهاي نو در حال عيد ديدني هستند ازجلوه هاي ويژه آن محسوب مي شود.
در روزهاي پس از عيد نيز ديد و بازديدها جسته و گريخته ادامه مي يابد و تا چند روز بعد نيز حال و هواي عيد در منطقه احساس مي شود. استان گلستان با 20 هزار و 438 كيلومتر مربع مساحت و بيش از يك ميليون و 600 هزار نفر جمعيت اقوام مختلفي همچون فارس تركمن سيستاني شاهرودي كرد و ترك را در خود جاي داده است .
در ميان اقوام استان گلستان قوم تركمن حدود 37 درصد جمعيت استان را تشكيل مي دهند و اكثرا در نوار شمالي استان از سواحل درياي خزر تا منتهي اليه شمال شرق استان ساكن هستند.
گرگان ـ خبرنگار روزنامه جمهوري اسلامي
چهارشنبه 27 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 352]