تجسمي - تداوم سنت‌گرايي محض

واضح آرشیو وب فارسی:الف: تجسمي - تداوم سنت‌گرايي محض
تجسمي - تداوم سنت‌گرايي محض

حسين سلطان زاده : هنر و معماري ايران تا اوايل دوره صفويه روندي كمابيش پيوسته و كند داشت و ضمن وجود دگرگوني‌هايي كه به‌طور عمده براساس تحولات دروني و در مواردي تاثيرات خارجي در آن حاصل مي‌شد هويت منسجم و يكپارچه خود را حفظ كرد. در دوره صفويه در اثر رفت و آمد اروپاييان و برخي از هنرمندان اروپايي و نيز ورود بعضي از آثار هنري كه گاه توسط سفرا، هيات‌هاي سياسي و گاه بازرگانان به ايران وارد مي‌شد به تدريج حكمرانان، گروهي از اعيان و رجال و نيز عده‌اي از هنرمندان با بعضي از آثار هنري و برخي از خصوصيات هنر اروپايي و روش‌هاي خلق آثار آشنا شدند. شايد بتوان اظهار داشت كه نگارگري ايراني در آغاز بيش از ساير هنرها از فرهنگ اروپايي تاثير پذيرفت. اين تاثيرپذيري هم در محتوا و هم در روش خلق بعضي از آثار بازتاب يافت. بسياري از حرمت‌ها و قواعد پيشين در آفرينش بعضي از آثار به‌ويژه آثاري كه توسط پادشاه و بعضي از اعيان و رجال سفارش داده مي‌شد كنار نهاده شد. تابلوها و نگاره‌هاي موجود در كاخ چهلستون در اصفهان را مي‌توان از بهترين نمونه‌هايي دانست كه اين دگرگوني در آنها بازتاب يافته است. هنر معماري به عنوان هنري كه تنها از جنبه‌اي انتزاعي و محض برخوردار نيست بلكه با بسياري از عوامل مادي، محيطي، تمدني و فرهنگي مرتبط است در اين دوره چندان دگرگون نشد، هرچند كه در برخي از تزيينات و هنرهاي وابسته به معماري مانند گچبري و كاشي‌كاري، زمينه‌هاي دگرگوني فراهم شد اما تركيب كلي فضاهاي معماري هنوز ادامه فرهنگ و سنت كهن معماري ايراني بود. رفت و آمد اروپاييان به ايران و همچنين سفر برخي از ايرانيان به اروپا در دوره قاجار زمينه و بستر آماده‌اي براي دگرگوني در معماري ايراني فراهم كرد. نخست تقليد از برخي عناصر و تزيينات غربي مانند سنتوري و شكل قوس‌ها آغاز شد و سپس وضع به جايي رسيد كه برخي از عناصر مهم مانند پلكان‌ها، سرستون‌ها و در نهايت تقليد نقشه و تركيب حجمي از بعضي از بناها در دستور كار معماران ايراني قرار گرفت. ساختمان‌هايي مانند عمارت دفترخانه در ميدان ارگ تهران، تكيه دولت، كاخ فيروزه، عمارت خوابگاه در ارگ تهران، كاخ شمس‌العماره و ده‌ها عمارت ديگر از آثاري هستند كه به مقدار زياد از معماري اروپايي تاثير پذيرفتند. با آغاز دوره مدرنيسم در اروپا همين روند ادامه يافت و عده‌اي از معماران ايراني كه در اروپا تحصيل كرده بودند آثاري به پيروي از معماري مدرن در ايران پديد آوردند. در عرصه هنر معماري در دوره معاصر چند جريان فرهنگي- هنري پديد آمد. گروهي از معماران سنت و هويت معماري ايراني را چندان مورد توجه قرار ندادند و آن را براي شكل دادن به معماري معاصر ناكارآمد دانستند و به پيروي از معماري غرب پرداختند. گروهي نيز برعكس اين عده در طراحي و ساخت بنا به اصول، قواعد و حتي در مواردي روش‌هاي معماري سنتي پايبند ماندند و بسياري از فضاهايي كه طراحي و احداث كردند چنان است كه گويا دگرگوني‌هاي فني، فرهنگي و اجتماعي امروز چندان در آنها بازتاب نيافته است. گروه ديگري را نيز مي‌توان مورد اشاره قرار داد كه به‌گونه‌اي تلاش مي‌كردند كه برخي از خصوصيات، اصول، عناصر يا شكل‌هاي معماري ايراني را در معماري معاصر به كار گيرند تا به نوعي بتوانند بين سنت و تجدد ارتباط برقرار كنند يا به عبارت بهتر به معماري معاصر هويتي ايراني و سنتي نيز بدهند. بايد اظهار داشت كه تلاش گروه سوم را مي‌توان اقدامي مهم به سوي متحول ساختن معماري سنتي به شمار آورد زيرا آشكار است كه معماري سنتي را به جز در مورد بناهاي آييني و مذهبي، ديگر نمي‌توان به همان صورت تقليد و تكرار كرد. در مورد اخير نيز دگرگوني‌هاي فرهنگي، اجتماعي و فني ايجاد تحول را ضروري مي‌نماياند. مرحوم استاد حسين لرزاده از معدود معماران توانمند و مومن بود كه طي دوران كارهاي حرفه‌اي خود شمار فراواني مسجد (حدود ۸۰۰ مسجد و حسينيه) و برخي از ديگر بناهاي مذهبي را طراحي، احداث و در مواردي مرمت كرد. او به‌ويژه در زمينه طراحي و اجراي مقرنس، رسمي‌سازي، گره‌سازي و يزدي‌بندي كه از فنون اجرايي و تزييني معماري سنتي بود مهارت داشت و از آنها با عنوان «اصول اربعه» ياد مي‌كرد. مرحوم استاد لرزاده را مي‌توان از معماران سنت‌گرايي دانست كه در زمينه طراحي و ساخت بناهاي مذهبي و به‌ويژه تزيين آنها با فنون و مصالح سنتي از توانمندي كامل برخوردار بود اما به نظر مي‌رسد كه ايشان در زمينه ايجاد تحول، تطور، تجدد و نوگرايي در معماري سنتي امكان و مجال كافي نيافت و البته اين امر طبيعي است زيرا ايشان به عنوان يك معمار سنتي كمابيش همان راه معماران گذشته را ادامه داد در حالي‌كه با توجه به دگرگوني‌هاي صورت گرفته در همه عرصه‌هاي فرهنگي، اجتماعي، فني و نيز گسترش روابط جهاني، ايجاد تحول و دگرگوني در معماري سنتي براي كارآمدكردن آن براي جهان امروز امري ضروري است.
چهارشنبه 27 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: الف]

[مشاهده در: www.alef.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 178]