موزه حرمين در مكه ؛ قرنها تاريخ اسلام در موزه اي جوان

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: موزه حرمين در مكه ؛ قرنها تاريخ اسلام در موزه اي جوان
موزه ساختمان حرمين شريفين در مكه مكرمه با وجود جواني، قرنها تاريخ اسلام را در خود دارد.

به گزارش روز سه شنبه ايرنا به نقل از پايگاه اطلاع رساني حج ،‌"معرض عماره الحرمين الشريفين" يا موزه ساختمان حرمين شريفين در سال 1378 (1420 هجري قمري) در مكه مكرمه بنيان نهاده شد. اين موزه در منطقه "ام الجود" و سر راه قديم مكه به جده و در كنار كارگاه پرده بافي كعبه واقع است.
موزه حرمين شريفين حاوي بخشي از نمادها و آثار تاريخي است كه در بازسازي و يا توسعه حرمين شريفين،‌ از اين اماكن خارج و در هفت بخش در موزه به نمايش گذاشته شده است.
قديمي ترين اثر موجود در اين موزه ستوني چوبي است كه در سال 65 هجري قمري (4 سال بعد از واقعه كربلا) ‌در زمان حاكميت عبدالله بن زبير، ‌درون كعبه نصب شده بود.
كهن ترين اثر مربوط به مسجد النبي (ص) ‌نيز در قديمي منبر اين مسجد است كه در سال 968 هجري شمسي،‌ بر روي آن نصب گرديده بود.
نكته مهم در اين خصوص اين است كه خطاطي روي در به خط نستعليق است كه خطي فارسي مي باشد.
مصراع آخر (‌اثر كلك يساري زاده) ‌گوياي آن است كه تهيه كننده كتيبه، ايراني بوده و ديگر اين كه با اتصال حرف آخر مصرع هاي اول و حرف اول مصرع دوم ، ‌جمله "النصر موقوف لسلطاننا ايده الله بجاه الرسول" به دست مي آيد.
نكته ديگر در اين كتيبه، ‌بيت ما قبل آخر آن است كه شاعر با هنرمندي هر چه تمام، ‌بعد از آن كه تاريخ اين توسعه را با تشكيل عبارت "‌النصر موقوف ..." بيان مي كند،‌ همين تاريخ با عبارت ديگري (كه همان بيت ما قبل آخر است ) به نظم در مي آورد. مصراع اول (453)+ مصرع دوم
(805) = 1285
***
ستون هاي مقام
اين ستون در سال هاي 825 ش (850ق) و 888 ش(915ق) در مصلي (ساختمان مقام ابراهيم )‌نصب بوده است.
***
ستون سنگي
بعضي از ستون هاي سنگي يكپارچه كه از دوره هاي عثماني در مسجد الحرام به كار رفته در وقايع تاريخي نصب شده اند كه خلاصه آن واقعه و يا آيات قران و اسماي الهي بر روي آن ها حكاكي شده است كه مشابه آن اكنون نيز در مسجد الحرام به چشم مي خورد.
***
ستون فلزي
در قديم چراغ هاي روشنايي صحن مسجدالحرام را روي اين ستون ها نصب مي كردند،‌ كه در عكس هاي موزه كاملا مشهود است.
***
چراغ هاي حجر اسماعيل
اولين بار در سال 1310 ش ( 1349ق )‌ شش چراغ برقي روي حجر اسماعيل نصب مي شود . چراغ موجود در موزه، پيش از اين، روي حجر اسماعيل قرار داشته است.
***
كتيبه هاي اسماي الهي و نام پيامبر (ص)‌
كتيبه هايي از اين دست در مسجدالحرام زياد بوده و در توسعه هاي مختلف آن رابرداشته اند.
***
تصاوير جايگاه نماز مذاهب اربعه
پيش از اين هر يك از مذاهب اهل سنت براي خود جايگاهي در مسجدالحرام داشته اند كه در آن، نماز مي خواندند. به عبارت ديگر، در مسجدالحرام چهار نماز جماعت به طور هم زمان برگزار مي شده كه به جهت وحدت مسلمانان، ‌اكنون تنها يك نماز جماعت در مسجد الحرام برگزار مي گردد.
لازم به ذكر است كه تلاش دولت ايران در حدود سال هاي 1123ش (1157قمري)‌ براي اختصاص جايگاهي مخصوص شيعيان با مخالفت شديد دولت عثماني روبرو شد.
منبر مسجدالحرام و در كنار آن باب بني شيبه نيز در نزديكي ساختمان زمزم به چشم مي خورد.
اين جايگاه ها در سال 1336 هجري شمسي (1377 هجري قمري ) از صحن مسجد الحرام برداشته شدند.
***
قطعات پرده
در اين بخش، ‌قطعه هايي از پرده هاي داخل و خارج كعبه، از گذشته تاكنون عرضه شده است.
پرده داخل كعبه و ضريح مطهر پيامبر (ص)‌در گذشته قرمز بوده اما اكنون به رنگ سبز است.
***
صندوقچه ها
دو صندوقچه در سال 1237 هجري شمسي (1275هجري قمري ) و نيز در دوران معاصر ساخته شد كه هر كدام مدتي درون كعبه بوده و وسايل شستشوي خانه خدا را در آن ها قرار مي داده اند . درتعميرات سال 1375 كعبه شريف به جاي آن ،‌يك صندوق سنگي در كنار ستون اول كعبه ساخته اند.
***
ناودان
در سال 990 هجري شمسي (1021 هجري قمري ) توسط سلطان عثماني ساخته شد . اين ناودان چوبي از بيرون طلا اندود و از داخل سرب اندود است و براي آنكه پرندگان روي آن ننشينند ،‌كناره هاي آن را ميخ زده اند .
***
قاب هاي حجرالاسود و كليد قديمي
در اين بخش از موزه چندين اثر قديمي وجود دارد، ‌مانند قفل و كليد قبلي در كعبه، ‌قاب هاي حجر الاسود (كه به جهت محافظت از آن با استفاده از نقره تهيه مي شده است) پايه ستون هاي داخلي كعبه ...
***
پرده در كعبه
براي اولين بار در سال 786 هجري شمسي (810هجري قمري ) پرده نقش دار جهت دركعبه تهيه شد. امروزه پرده در كعبه از پنج قطعه تشكيل شده است كه به آن "برقع" مي گويند. علاوه بر
آيه الكرسي و 7 آيه از قران كريم، سوره هاي حمد و قريش نيز بر آن بافته شده است. ابعاد اين پرده 32/6 در 30/3 متر مي باشد.
***
در قديمي كعبه
اين در ‌به سال 1323 هجري شمسي (‌1363 هجري قمري )‌ بركعبه نصب شد. در سال 1357 هجري شمسي (1399 هجري قمري )‌اين در و كتيبه بالاي آن را تعويض كردند و در قبلي به اين موزه منتقل شد . كتيبه بالاي دركعبه در همين موزه قرار دارد كه به آن اشاره شد.
پشت اين در، ‌تصوير در اسبق كعبه مشاهده مي شود كه در سال 1014هجري شمسي (1045هجري قمري) بر روي كعبه نصب شد و تا سال 1323 هجري شمسي به مدت 309 سال در آنجا قرار داشته است.
اين در اكنون در موزه اي در رياض (پايتخت عربستان) ‌نگهداري مي شود.
***
ستون چوبي
اين ستون قديمي ترين اثر موزه است كه اكنون بيش از 1360 سال از عمر آن مي گذرد و تا چندي پيش (سال 1375هجري شمسي)، درون كعبه قرار داشت. ستون مذكور روي يك پايه سنگي نصب شده بود تا رطوبت هوا و موارد ديگر باعث خرابي آن نشود.
***
تصوير داخل كعبه
از سقف تا نيمه هاي ديوار داخلي كعبه با پرده سبز رنگ پوشيده شده است و درون آن سه ستون ديده مي شود. محفظه اي كه وسايل شستشوي كعبه در آن نگهداري مي شود،‌ از سنگ ساخته شده و در كنار ستون اول كعبه قرار دارد. راه پله پشت بام كعبه درركن عراقي است كه درگوشه تصوير ديده مي شود. و در ورودي به راه پله با طلا زينت شده و به "باب الرحمه " نام گذاري شده است.
***
دستگاه بافت پرده خانه خدا
در گذشته پرده خانه خدا را به صورت دستي مي بافته اند. دستگاه ساده و قديمي بافت پرده اكنون در اين بخش از موزه نگهداري مي شود. در حال حاضر پرده كعبه با دستگاههاي پيشرفته بافندگي رايانه اي بافته مي شود.
***
تصوير مدينه
عباسيان جهت حفظ قبر عباس بن عبدالمطلب بنايي روي آن ساختند و از آنجا كه اين قبر در نزديكي مرقد ائمه (ع) قرا رداشت، بقعه ياد شده قبور مطهر ايشان را نيز در برمي گرفت كه در سال 1304 هجري شمسي (1344هجري قمري)‌توسط وهابي ها تخريب شد. رفعت پاشا د ركتاب "مراه الحرمين" آورده است كه مردم مدينه پنجشنبه ها به زيارت بقيع مي رفته اند و برروي قبور بقيع گل مي گذاشته اند .
در ادامه مي گويد: شيعيان جهت ورود به بقعه اهل بيت (ع) با پرداخت مبلغي پول مي توانستند به زيارت ايشان بروند.
***
تصوير قبرستان معلي
در كتاب "صفحات من تاريخ مكه " آمده است كه مردم مكه روز يازدهم هر ماه قمري بر مزار ام المومنين خديجه كبري (س)‌حاضر مي شدند و از نذوراتي كه جهت شفاي بيماران و يا برآورده شدن حاجات تهيه مي شده ،‌استفاده مي كردند و اين همه غير از شب هاي جمعه است كه براي فاتحه خواني برمزار ايشان مي رفته اند . اين كتاب كه درسال 1264 هجري شمسي (1885هجري قمري) نوشته شده است، ‌مي افزايد : برفراز قبر ايشان مصلايي بوده كه گنبد بزرگي نيز داشته است. اين گنبد در سال 922 هجري شمسي (950 هجري قمري )‌از سنگ قاحوط درست شده و برمزار ايشان نصب مي شود كه آن را از منطقه شميسي (حديبيه )‌ واقع در جاده قديم مكه به جده آورده بودند . قبل از بناي اين گنبد، ‌يك تابوت چوبي بر روي مزار ايشان قرار داشته است. اين بنا نيز در سال 1304 (1344هجري قمري ) ‌به دست وهابي ها تخريب شد.
***
قران هاي قديمي
در محفظه هاي اين بخش تصاوير برخي قرانهاي قديمي موزه استانبول به نمايش گذاشته شده است، ‌از جمله اين تصاوير تصوير قراني است منسوب به دوران خليفه سوم كه با خط كوفي نوشته شده و به عنوان قران مرجع و اصلي، ‌به نقاط مختلف دنياي اسلام فرستاده مي شد. اين قران دراين بخش از موزه ‌داخل محفظه اي نگهداري مي شود.
***
چراغ هاي صحن مسجدالحرام
روشنايي مسجد الحرام در گذشته در محدوده مطاف بوده كه با استفاده از روغن زيتون و شمع، اين مهم انجام مي گرفت بعدها در سال 1218 هجري شمسي (1255 هجري قمري) مادر سلطان حميد عثماني شش ستون فلزي به مسجدالحرام هديه مي كند كه سرآنها همانند شاخه هاي نخل آويزان بوده و در هر يك قنديل هايي جهت روشنايي صحن مسجد الحرام قرار داشته است. كمي بعد، ‌دور صحن مسجدالحرام به ستون هاي جلويي شبستان عثماني كابل هايي نصب مي شود كه از آن ها 1422 قنديل آويزان بوده است تا اين كه در سال 1299 هجري شمسي (1338هجري قمري) براي اولين بار اطراف مطاف با چراغ هاي برقي روشن مي گردد. به مرور زمان ستون هايي در صحن مسجد الحرام نصب مي كنند كه چراغ هاي روشنايي به آن ها آويزان بوده است . نمونه هايي از آن ستون ها و چراغ ها ، ‌اكنون در اين موزه به چشم مي خورد .
***
نماد (ماكت) مسجد النبي
مساحت مسجد النبي (ص)‌در زمان پيامبر خدا (ص)‌3876 متر مربع بوده كه در طول تاريخ اسلام زير بناي آن به 400327 متر مربع افزايش يافته است. در اين نماد وضعيت كنوني مسجد النبي (ص)‌، ‌موقعيت ساختمان قديم نسبت به ساختمان جديد و جهت قبله كه به سمت جنوب مي باشد، ‌قابل مشاهده است.
در سال 658 هجري شمسي (678 هجري قمري ) ‌براي اولين مرتبه برفراز مرقد شريف نبوي گنبدي بنا مي شود كه سمهودي نيز آن را توصيف كرده است. كنار گنبد نبوي گنبدي نقره اي رنگ مشاهده مي شود كه برفراز محراب عثماني در ضلع جنوبي مسجد النبي (ص)‌و بعد از محراب نبوي (ص) محراب سليماني قرار دارد .
مسجد النبي (ص) ‌داراي 10 مناره است. در چهار طرف توسعه هايي كه تا عهده عثماني انجام گرفته 4مناره و در چهار طرف توسعه جديد 4 مناره احداث شده و 2مناره نيز مربوط به باب فهد (يا هفت در شمالي مسجد النبي) ‌است كه به سمت كوه احد و حرم حضرت حمزه سيد الشهدا(س)‌باز مي شود.
رنگ سبز مناره باب السلام نشان دهنده آن است كه سرمبارك پيامبر اعظم ( ص) به سمت غرب و پاهاي آن حضرت به سمت شرق و صورت مبارك ايشان به سمت جنوب (در جهت قبله) قرار دارد.
درعصر سلطان عبدالمجيد نماي حجره نبوي كه زائران مقابل آن مي ايستند با پنجره اي از مس زرد پوشانده شد كه برروي آن نوشته شده است : لااله الاالله الملك الحق المبين ، سيد نا محمد رسول الله صادق الوعد الامين" در همين زمان در زاويه شرقي حيات اول مسجد النبي (ص)‌ چند اصله درخت نخل و سدر و... كاشته مي شود . اين باغچه به دليل نزديكي به خانه حضرت زهرا (س)‌" حديقه الزهراء" نام داشته است.
در شرق مسجد النبي (ص)‌ سه در وجود دارد. باب النساء، باب جبرئيل و باب بقيع، كه اين باب با كوچه اي به بقيع وصل مي شده و به كوچه بني هاشم معروف بوده است. در توسعه جديد، در چهارمي جهت ارتباط راهروي طرف قبله و تردد امام جماعت، ‌رجال سياسي و يا جنازه ها، ‌جهت اقامه نماز ميت ايجاد شده است.
گفتني است زير بناي مسجد الحرام 168/366 مترمربع و مسجد النبي (ص)‌ 327/400 متر مربع، (مجموعا 495/766مترمربع تا سال 1385) مي باشد و حداكثر گنجايش حرمين دو ميليون نمازگزار است.
***
در قديمي منبر مسجد النبي (ص)‌
اين در،‌ به سال 998 هجري قمري (966هجري شمسي ) بر منبر مسجد النبي (ص )‌نصب شده بود.
***
باب مجيديه
اين در، ‌از درهاي شمالي و اصلي مسجد النبي (ص)‌ است كه در زمان سلطان عبدالمجيد نصب شد.
***
سر در ورودي روضه منوره
اين سازه پيش از اين در ورودي روضه منوره در كنار محراب نبوي (ص)‌ نصب بوده است.
***
نماد داخل چاه زمزم
چنان كه در اين نماد نيز مشاهده مي شود ،‌چاه زمزم تا عمق حدود 12متري، ‌سنگ چين شده است. در همين عمق،‌ نقب هايي وجود دارد كه آب سفره هاي اطراف زمزم از آن ها مي جوشد.
***
متعلقات چاه زمزم
اولين بار سقاخانه آب زمزم در صحن مسجد الحرام بين ركن و مقام توسط عباس بن عبدالمطلب ساخته شد و سقايه العباس نام گرفت. بعدها در سال 65 هجري قمري ،‌هنگام توسعه، آن را به شرق مسجدالحرام انتقال دادند و برروي آن گنبدي چوبي نصب كردند به نام "قبه العباس "‌در سال 252 هجري شمسي (259هجري قمري ) اين بنا با سنگ تجديد مي شود. در اين ايام كه فرزندان عباس عموي پيامبر دنبال اين ميراث خانوادگي نرفتند،‌ ديواري دور چاه زمزم كشيده مي شود. به طوري كه هركس مي خواست از آن بنوشد، مي بايست از اين ديوار بالا رود و بوسيله طناب و قرقره اي شبيه آنچه اكنون در موزه است، از آن آب استخراج كند. در سال 1093 هجري شمسي (1126 هجري قمري ) در تجديد بناي دوباره "قبه العباس " آن را به صورت هشت ضلعي مي سازند در حالي كه قبلا به صورت مربع بوده است .
به مرور ايام كه ديگر از اين سقاخانه استفاده نمي شد، از آن جهت نگهداري قران ها و كتاب هاي وقف شده براي طلاب علوم ديني استفاده مي شد تا اين كه در سال 1222 هجري شمسي (1259 هجري قمري)‌ يك كتابخانه كامل در محل آن تاسيس مي شود و همين كتابخانه بعدها گسترش يافته و اكنون در بيرون مسجد الحرام به اسم "‌مكتبه الحرم الملكي الشريف " شناخته مي شود.
سقاخانه هاي صحن مسجد الحرام در دهه هفتاد، ‌قرن 14هجري به 8عدد مي رسد و جهت استفاده و رفاه زائران، در حدود سال 1334 هجري شمسي (1374 هجري قمري ) هم زمان با نصب اولين موتور آب روي زمزم، ‌ساختماني برفراز آن احداث شد ولي از آنجا كه در هنگام ازدحام طواف كنندگان اين بنا، ‌مانع طواف مي شد، ‌سال 1343 هجري شمسي ،‌زير زميني ساختند و اين تاسيسات را به آن جا انتقال دادند و در سال هاي اخير ،‌با اقبال گسترده تر مسلمانان ، باز هم به فضاي بيشتري براي مطاف نياز بود ،‌لذا در سال 1382 زير زمين را هم پوشاندند و به جاي ان در ضلع شرقي مسجد الحرام جايگاه ويژه اي را براي استفاده خيل عظيم زائران از آب زمزم احداث كردند كه اين غير از جايگاه هاي خاص زمزم در شبستان ها ي مسجد الحرام و طرف هاي مخصوص ( كلمن ) زمزم در جاي جاي مسجد الجرام است .
آب زمزم پس از استخراج به تصفيه خانه واقع در خيابان اجياد نزديك طريق دايري سوم پمپاژ مي شود و بعد از تصفيه در ساختمان خاص خنك كردن آب كه در نزديكي باب الفتح قرار دارد ،‌خنك شده دگر بار به مسجد الحرام منتقل مي شود . هر روز مقداري آب زمزم براي مسجد النبي (ص)‌با تانكر مخصوص حمل اب فرستاده مي شود .
برخي وسايل موجود در ويترين هاي اين بخش ،‌جهت استخراج زمزم استفاده مي شده اند . تعدادي ديگر نيز هنگام لايروبي زمزم از آن استخراج شده اند.
***
كتيبه هاي ساختمان زمزم
در قسمت هاي مختلف اين ساختمان كتيبه هايي شامل احاديثي از پيامبر اعظم (ص) پيرامون آب زمزم و نيز تاريخ ساخت و توسعه اين ساختمان و... نصب بوده است.
***
ساعت آفتابي
در حوالي سال 15 هجري شمسي (160 هجري قمري ) سمت چپ قبه العباس ساختمان ديگري ساخته مي شود "قبه الفراشين " نام مي گيرد و از آن جهت نگهداري وسايل نظافت مسجد الحرام استفاده مي شد تا اين كه در سال 1222 هجري شمسي (1259 هجري قمري )‌اين ساعت آفتابي را در اين ساختمان نصب كرده و كسي را آنجا مي گماردند تا ساعت را براي مردم بيان كند. اين بنا كه ديگر "‌قبه الساعه "‌نام داشت ،‌در سال 1261 هجري شمسي ( 1300 هجري قمري ) به همراه قبه العباس تخريب شد.
***
ساعت حميديه
اين ساعت در سال 1311 هجري شمسي ( 1352 هجري قمري )‌بالاي ساختمان حميديه ( فرمانداري مكه )‌به گونه اي نصب شده بود كه از داخل مسجد الحرام پيدا بود . اين ساعت و موتور آن كه با باز شدن فنر به وسيله وزنه كار مي كند ،‌ اكنون در موزه نگهداري مي شود.
سه شنبه 26 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 194]