واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: آيتالله مرعشي شوشتري؛ فقيه حقوقدان/ 23عضو هيئت علمي دانشگاه علامه طباطبايي:آيتالله مرعشي در بحث «قسامه» به مطلق تعدد قاسمين معتقد بود
گروه انديشه: قانون مجازات اسلامي در بحث «قسامه» بر اين مبنا استوار بود كه مدعي ميتواند شخصا در صورتي كه به تعداد لازم قاسم نداشته باشد، خودش به تنهايي همه قسمها را بخورد و رأي به نفعش صادر شود، اما مرحوم آيتالله مرعشي شوشتري به اين نتيجه رسيد كه قاسمين بايد متعدد باشند و هر كس بيش از يك قسم نميتواند بخورد كه براساس نظر ايشان قانون مجازات اسلامي اصلاح شد.
«حسن مرادي»، دكتراي حقوق، عضو هيئت علمي دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه علامه طباطبايي، از شاگردان مرحوم آيتالله «سيدمحمدحسن مرعشي شوشتري» است كه در گفتوگو با سرويس انديشه و علم خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، به تشريح شخصيت اخلاقي و علمي استاد خود پرداخت.
ايكنا: نحوه آشنايي شما با مرحوم آيتالله مرعشي شوشتري از چه طريقي بود؟
حدود 20 سال قبل در مدرسه عالي شهيد مطهري با حضرت استاد آشنا شدم و چون آنجا به صورت پارهوقت درس طلبگي ميخواندم، از درسهاي حضرت استاد استفاده ميكردم و بعد در مقطع كارشناسي ارشد و دكتراي تربيت مدرس هم پارهاي از درسها را در محضر استاد گذراندم.
ايكنا: از خصوصيات اخلاقي ايشان براي ما بگوييد.
كاش اين برنامه در دوران حيات ايشان تنظيم و ارائه ميشد. به هر حال با ذكر تأسف و تأثر از اين امر، بايد بگويم كه حضرت استاد ويژگيهاي بسيار بارزي داشتند، هم در جهات علمي و هم از بعد سياسي و عملي و هم جنبههاي اخلاقي و فردي و عبادي كه اين ويژگيها به واقع لا تعد و لا تحصي است. هر كسي كه شايد يك جلسه از محضر ايشان استفاده ميكرد، ميتوانست حداقل پارهاي از اين ويژگيها را ببيند. از بعد اخلاقي ايشان بسيار فروتن بود و محضر بسيار آرام و مطمئني داشت. وقتي ما توفيق حضور پيدا ميكرديم، خودمان به آرامش خاطر ميرسيديم. بيترديد در محضر ايشان از سجاياي اخلاقي و رفتاري ايشان بهره ميگرفتيم و تا مدتها تحت تأثير اين حضور بوديم. ايشان با همه مدارج علمي و تسلطي كه بر دروس داشت، محضرشان طوري بود كه دانشجوها فرصت اين را پيدا ميكردند هر نوع سؤالي كه ميخواهند از ايشان بپرسند. هيچ كس از اينكه سؤالي از ايشان بپرسد، نگران نميشد كه احتمالا استاد به او پاسخ ندهد و يا با او برخورد كند. از ويژگيهاي بارز ايشان اين بود كه كاملا به سؤال دانشجويان گوش ميداد و به طور جامع و كامل هم آنها را پاسخ ميگفت. منزلش هميشه به روي همه دانشجويانش باز بود. ميشد هر وقت به حضور ايشان رسيد و يا از طريق تلفن به طرح سؤالات و اشكالات خود پرداخت، در حالي كه شايد افراد كمتر چنين فرصتي را براي سايرين قائل ميشوند كه مردم هر وقت كه احتياج داشته باشند به آنها دسترسي پيدا كنند. در حوزه كاري ما و روابطي كه بنده حقير با ايشان داشتم، اينها جزء ويژگيهاي مؤثري بود كه خود من هميشه از ايشان استفاده ميكردم.
ايشان هم در حوزههاي علمي ويژگيهاي بارزي داشتند و هم از جهت سياسي و هم از بعد سجاياي اخلاقي و خصوصيات فردي و عبادي. ولي آنچه بر همه اينها احاطه و اشراف داشت، اين بود كه حضرت استاد هميشه در همه اين حوزهها، هم در اظهار نظرهاي علمي خودشان و هم در نشست و برخاستهاي فردي و موضعگيريهاي سياسي و عمليشان، يك مطلب را مد نظر خودشان قرار ميدادند و آن هم جلب رضاي حقتعالي بود. چيزي كه بسيار براي من جالب بود، اين بود كه در همه موضعگيريها آنچه كه براي ايشان اهميت داشت، اين بود كه رضاي خداوند متعال را كسب كند.
ايكنا: مراودات شما با استاد بيشتر در چه زمينههايي بود؟
بيشتر روابط ما حول مباحث علمي و درسي بود. جلسات هفتگي در منزل ايشان برگزار ميشد و ما هم اگر توفيق داشتيم، ميآمديم و بهره ميبرديم. به علاوه هر كجا كه سؤالي براي ما مطرح ميشد، اطمينان خاطر داشتيم كه ميتوانيم به جواب سؤال برسيم.
ايكنا: منظور من اين بود كه در كدام شاخه از علوم با ايشان تعامل داشتيد؟
من بيشتر درباره علم حقوق با ايشان مراوده داشتم.
ايكنا: آيا مرحوم آيتالله مرعشي خصوصيات بارزي در طي طريق علمي داشتند؟
از بعد علمي ويژگيهاي فراواني داشتند. يكي از خصوصيات بارز علمي ايشان اين بود كه هم به دروس حوزوي احاطه كاملي داشت و هم به دروس دانشگاهي، آن هم به دروس سطح بالاي حوزوي و دانشگاهي. در حوزهها دروس خارج فقه و اصول و در دانشگاهها، در مقاطع تحصيلي كارشناسي ارشد و دكترا تدريس ميكرد. البته بايد بگويم از اينكه براي سطوح پايين يا دانشجويان و طلبههاي سطح پايين تدريس كند، براي خودش كسر شأن نميدانست و اين هم يكي از ويژگيهايي است كه شايد در كمتر استادي يافت شود. معمولا اساتيدي كه مدتي به تدريس اشتغال پيدا ميكنند، ديگر حاضر نيستند براي دانشجويان ورودي پايين تدريس كنند، در حالي كه ايشان از اين جهت تفاوتي بين دانشجويان قائل نبود. سطح درس براي ايشان اهميتي نداشت.
ايكنا: بعد تدريس و احاطه علمي مرحوم آيتالله مرعشي چگونه بود؟
ايشان نسبت به آنچه كه ارائه ميكرد، احاطه كامل داشت. اشراف و احاطه كامل نسبت به همه اين دروس داشت و دانشجويان و طلبههاي او اطمينان داشتند كه آنچه از او دريافت ميكنند، با ملاحظه همه اطراف و جوانب قضيه و حرف صحيح و روز است. احاطه استاد به علوم روز كامل بود. به نيازهاي تحقيقاتي، علمي، فرهنگي و پزشكي مراكز مختلف را پاسخ ميداد و معمولا در ارائه دروس مقاطع بالاتر كه استاد كمي اختيار بيشتري دارد كه نوع درس و نوع مطلب را خودش انتخاب كند، معمولا مطالبي را ارائه ميكرد كه مورد نياز دانشجو بود. در واقع نياز روز دانشجويان را ايشان مطرح ميكرد و به بحث ميگذاشت. همينطور تلاششان اين بود كه افراد و دانشجويانشان، دچار جمود فكري نشوند، آنها را محقق بار ميآورد؛ چون فرصت اظهار نظر و سؤال و پرسش را هميشه به آنها ميداد. به رغم اينكه استاد پارهاي از اين دروس را مكرر تدريس كرده بود، خودم شاهد بودم كه دروس سطوح اول و پايين را حداقل در طول مسير؛ از منزل تا مدرسه آن موضوع را يك بار نگاه ميكرد. آنچه را كه ميخواست ارائه كند، تورقي ميكرد تا يك بار تجديد خاطره شود تا بتواند به طور كامل آن را ارائه كند. به هر حال اطلاعات حضرت استاد نسبت به مسائل روز جامع بود و با نيازهاي زمان انطباق داشت.
ايكنا: از آثار علمي و قلمي ايشان تاكنون چه كتابهايي منتشر شده است؟
در حوزههاي مختلف صاحب كتاب و مقاله بود. شايد قريب 20 عنوان كتاب از ايشان به يادگار مانده است و ميشود به جرأت گفت بيش از 100 عنوان مقاله در بسياري از نشريات علمي ـ پژوهشي داخل كشور از ايشان چاپ شده است. ديدگاههاي بسيار نويني نسبت به مسائل مبتلابه حقوقي ارائه كرد كه يكي دو جلد از آنها تاكنون به چاپ رسيده و در دسترس نيازمندان و علاقهمندان ايشان و اين علوم قرار گرفته است.
ايكنا: نحوه تعامل دانشجويان و طلاب با ايشان چگونه بود؟
دانشجويان ايشان كه اعم از دختر و پسر بودند، در كلاسهاي درس ايشان با امنيت خاطر حضور پيدا ميكردند. ايشان حداقل آن قدر كه بنده به خاطر دارم، بيش از 25 سال در مدرسه عالي شهيد مطهري و دانشگاههاي تهران تدريس ميكرد. درس را طوري ارائه ميكرد كه گويي يك پدر به فرزند خودش مطلب را ارائه ميكند. اين خيلي مهم است كه دانشجو بتواند در محضر استاد خودش آرامش خاطر داشته باشد. بدون در نظر گرفتن سلامت جسمي خودش كار ميكرد كه اين خيلي مسئله مهمي است كه ايشان هيچ ملاحظهاي نميكرد كه الآن من كسالت دارم. اين عدم توجه به سلامتي خودش، هم از بعد تحصيل و هم از بعد مراجعات بود. ميشد هميشه به ايشان مراجعه كرد. هيچوقت بنده فكر نميكردم كه الآن ممكن است ايشان در حال استراحت باشند يا كسالت داشته باشند. اگر پرسشي داشتم همان موقع ميآمدم يا تلفن ميزدم و مطمئن بودم كه به آنچه كه ميخواهم، ميتوانم با روي باز برسم. اين خصايص البته بركات زيادي به جاي گذاشته است.
ايكنا: در مورد تأثيرات تربيتي آيتالله مرعشي، خصوصا بر شاگردان و اطرافيان ايشان بگوييد.
من اشاره كوچكي به تأليفات ايشان داشتم، اما بايد عرض كنم كه آثار و بركات وجودي ايشان منحصر در اين كتابها، مقالات، نوشتهها و گفتارهاي ايشان نيست. دهها عضو هيئت علمي كه هماينك در دانشگاهها مشغول تدريس هستند، حاصل وجود ايشان هستند. بسياري از دوستان دانشجوي ما هماينك مسئوليت اداري دانشگاههاي بزرگ كشور را بر عهده دارند. آقاي دكتر محمدهادي صادقي رياست محترم دانشگاه شيراز، آقاي دكتر مؤذنزادگان رياست دانشكده حقوق دانشگاه علامه و حجتالاسلام رهامي كه سالها مسئوليت مجتمع حقوق قم را برعهده داشت، سالها محضر ايشان بودند. آثار و بركات ايشان همچنان استمرار دارد. احاطه ايشان به علوم مختلف فقه، حقوق، ادبيات عرب، ادبيات فارسي و شعر قابل ذكر است كه ايشان در واقع به همه اين علوم احاطه كامل داشتند نه احاطه نسبي.
سعه صدر فراواني در شنيدن نظرات مخالف داشت. در مباحثي كه محضر ايشان مطرح ميشد، از اينكه قول مخالفي گفته شود، نه تنها ناراحت نميشد، بلكه آنرا با روي باز ميپذيرفت. اما در عين حال اين ويژگي را هم بارها در ايشان ديده بودم كه اگر كسي ضمن بيان اقوال و نظرات مخالف اگر قصد تعريض آن صاحب نظر را ميداشت، برآشفته ميشد و مخالفت ميكرد. ناراحتي خودش را صريحا و ضمنا ابراز ميكرد كه شما فقط به واقع همان نقل قول را مطرح كنيد و به قائل و گوينده آن كاري نداشته باشيد. تعصب بسياري نسبت به علما و فقهاي شيعه داشت. اين هم از ويژگيهاي بارز ايشان بود. هيچوقت نميتوانست بپذيرد كه كسي در محضر ايشان به عالمي تعريض كند و خداي ناكرده كوچكترين اهانتي روا بدارد.
باز از ويژگيهاي ايشان اين است كه اسم و رسم براي ايشان مهم نبود. خيلي از دانشجوها كه پاياننامه نوشتند، شايد به جرأت بتوان گفت به خاطر همين ويژگيهايي كه من بخشي از آنها را عرض كردم، همه زحمت آن رساله را ايشان ميكشيد، اما نه عنوان استاد راهنما داشت و نه مشاور و در بسياري از موارد به جهت دانشگاهي دانشجويان علاقهمند بود. اينكه يك استاد مكلا مسئوليت راهنمايي رساله را داشته باشد، ايشان از اين جهت ناراحت نميشد كه عنوان مشاور داشته باشد و زحمت را ايشان بكشد و عنوان و حقالزحمة را كس ديگري بگيرد. هيچگاه از اين قبيل مسائل ملول نميشد و به زبان نميآورد.
شايد در اين سالهاي اخير بنده كمي بيشتر به ايشان نزديك شده بودم و برخي مطالب را اجمالا ميشنيدم، مثلا اينكه هيچگاه تأليفاتي را كه انجام داده بود، حقالتأليف آن را دريافت نكرده بود. براي كتابهايي كه در سالهاي اخير نوشته بود، هيچگاه حقالتأليف دريافت نكرده بود. من هميشه براي خودم اين سؤال باقي مانده بود كه ناشر چگونه با ايشان حساب كرده است؟ آيا از قيمت كتاب كم گذاشته يا ... . روزي گفتم ناشرين ديگري هم هستند كه حقالتأليف هم ميپردازند. قصدم اين نبود كه بدانم كه آيا نسبت به كتابهاي قبلي حقالتأليف ميگيرند يا خير؟ ولي اين مسئله باعث شد كه اين مطلب را مطرح كند كه من تا به حال حقالتأليف نگرفتم. نميدانست كه اين حق را دارد كه حقالتأليف بگيرد.
از جهات عبادي و فردي آنقدر ميدانم كه در زماني كه دچار كسالت و بيماري نشده بودند، سالي بيش از 5، 6 ماه را روزه ميگرفتند. در ماههاي مبارك رمضان، بيش از سه يا چهار بار قرآن كريم را ختم ميكردند و در اين ماه مبارك بيشترين وقتشان را به تلاوت قرآن اختصاص ميدادند. متهجد و شبزندهدار بود و در مباحث سياسي بسيار ولايي بود. وقتي نام حضرت امام(ره) برده ميشد، از ايشان با بزرگواري و عظمت ياد ميكرد. بدون ملاحظه جايگاه اشخاص، امر به معروف و نهي از منكر ميكرد. بارها ميشنيدم از ايشان كه در مورد رفتارهاي سياسي و عملي علما و همكاران سابق خودشان كتبا و يا حضوري تذكر ميداد و از اينكه ممكن است از او رنجيدهخاطر شوند، ابايي نداشت. فكر اينها را نميكرد كه ممكن است تذكرات من آنها را ناراحت كند.
اهل سوء استفاده از موقعيت شغلي نبود. من در آخرين باري كه خدمت ايشان شرفياب شدم، ده، دوازده روز قبل از وفاتشان بود. ايشان خودشان زنگ زد كه بيا من تو را ببينم. دلم برايت تنگ شده است. بنده به اتفاق خانمم خدمت ايشان رسيديم و يكي دو ساعت محضر ايشان بوديم. صحبت به اينجا رسيد كه يكي از آشنايانشان خدمتشان ميرسد و ميگويد كه محكومله يك رأيي هستم، از دادگاه حكم تخليه گرفتند و اگر ممكن است شما به دادگاه زنگ بزنيد محكومبه را به نرخ امروز حساب كنند، نه به نرخ روز صدور رأي. ايشان ميفرمود كه به او گفتم آخرت من براي من از محكومبه شما بهتر است. بنابراين هيچگاه از مقام عملي و قضايي و موقعيت اجتماعي خودش سوء استفاده نكرد. چون رضاي خداوند متعال برايش از همه چيز مهمتر بود، به همه مناصب و موقعيتهاي دنيوي پشت پا زده بود و برايش اهميتي نداشت.
ايكنا: آيا آراي فقهي ايشان به مرحله قانوني هم رسيد؟
آراي متعددي از ايشان صادر شده است. مثلا درباره بحث قسامه، قانون مجازات اسلامي ما در سال 1370 در باب قسامه بر اين مبنا استوار بود كه مدعي ميتواند شخصا در صورتي كه به تعداد لازم قاسم نداشته باشد، خودش به تنهايي همه قسمها را بخورد و رأي به نفعش صادر شود، در حالي كه ايشان براساس مطالعاتي كه داشتند به اين نتيجه رسيدند كه قاسمين بايد متعدد باشند و هر كس بيش از يك قسم نميتواند بخورد. نظرات ايشان موجب اصلاح قانون مجازات اسلامي شد. براساس نظرات ايشان قانون مجازات اصلاح شد و فكر ميكنم در سال 1383 تصويب شد كه مدعي بايد به تعداد قاسمين، قسم خورنده بياورد، و الا نميتواند از اين دليل براي اثبات قسم استفاده كند.
ايكنا: اگر در پايان مطلبي داريد، بفرماييد.
به هر حال من بسيار متأسفم كه آيتالله مرعشي دوستداران علم دانش و دوستداران خودش را تنها گذاشت. بسيار از جهت سني زود بود كه ايشان رحلت كند. جامعه علمي ما به وجود افرادي مثل ايشان بسيار بسيار محتاج و نيازمند است و اي كاش ما بيشتر از اينها ميتوانستيم از محضر ايشان استفاده كنيم. من به نوبه خودم از شما متشكرم.
سه شنبه 26 شهريور 1387
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 286]