روزه در آينه پژوهش

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: روزه در آينه پژوهش
[على حسينى ]
لازم به يادآورى نيست كه سابقه پژوهش هاى قرآنى و پايان نامه هاى سطح كارشناسى، كارشناسى ارشد و دكترا حتى گزارش هاى رسمى دولتى تا چه اندازه متنوع و گسترده است. ماه مبارك رمضان و مطالعه روى جنبه هاى گوناگون روزه هميشه سوژه اى مهم براى محققان، انديشمندان و فرهيختگان جامعه ما بوده است.
نگاهى گذرا به ليست پژوهش هاى انجام گرفته در زمينه روزه دارى با تنوع هاى خاص آن، اين موضوع را تأييد مى كند؛ بررسى تأثير روزه دارى روى عوامل خطر ساز بيمارى هاى عروق كرونر، بررسى روزه دارى و كاهش استرس هاى روانى، بررسى مقايسه اى وضعيت دوران باردارى و نتايج حاملگى در زنان روزه دار و غير روزه دار، بررسى ميزان افزايش عزت نفس در ميان دانشجويان روزه دار دانشگاه هاى مختلف ايران، بررسى مقايسه اى ارتكاب به جرم در ماه مبارك رمضان و ماه هاى ديگر و ‎/‎/‎/
تنوع و تكثير، دو ويژگى عمده پايان نامه ها و پژوهش هاى خاص روزه و ماه مبارك رمضان است كه از اين زاويه تحقيقات دانشگاهى و غير دانشگاهى را مى توان بخش بندى كرد:
ابتدا بايد به پژوهش هايى اشاره كنيم كه ارتباط روزه و سلامتى جسم را بررسى مى كنند، البته در برخى از اين تحقيقات به مواردى هم در ارتباط با خطر روزه اشاره شده كه به ويژگى هاى خاص افراد برمى گردد. به عبارت ديگر ۹۵ درصد تحقيقات و پژوهش هاى فوق در شرايط عمومى و عادى، روزه را عاملى مؤثر و مهم براى ارتقاى سلامت جسمى مى دانند و در پاره اى موارد هم با توجه به شرايط خاص جسمى، مثل نازك بودن پرده چشم يا بيمارى هاى قلبى آن را مضر دانسته اند.
دسته ديگرى از پژوهش ها ارتباط روزه با ارتقاى سلامت روانى را بررسى مى كنند به عبارت ديگر كاهش استرس هاى مخرب، از بين رفتن بيمارى هايى مثل توهم، تنفر از خويش و ‎/‎/‎/
دسته اى ديگر ارتباط روزه با بهبود شرايط روحى، بالا رفتن ميزان عزت نفس، احساس پاكى از گناه، همنوع دوستى و مهرورزى و ‎/‎/‎/ را مد نظر دارند.
برخى پژوهش ها به ارتباط روزه با كاهش آسيب هاى اجتماعى پرداخته اند كه در اين بخش هر ساله تحقيقات ميدانى و گزارش هاى رسمى دولتى از جمله نيروى انتظامى جمهورى اسلامى جالب و شنيدنى است.
شكل ديگر پژوهش ها، پژوهش هاى درون دينى و درون مذهبى درباره روزه است كه به آداب روزه دارى در ميان مذاهب مختلف اسلام و جايگاه روزه بين اديان مختلف مى پردازد و در نهايت پژوهش هاى فراگير قرآنى كه الزاماً روزه و ماه مبارك رمضان را هدف قرار نمى دهد، اما از اين ماه براى ارتقاى سطح خود در زمينه استناد، توليد، توزيع و ‎/‎/‎/ بهره مى برد.
سلامت جسم
يك كارشناس راجع به كليت پژوهش هاى ماه مبارك رمضان مى گويد: تحقيق در زمينه روزه دارى اسلامى از جمله تحقيقاتى است كه به علت فراوانى و تأثير عوامل زمينه اى و مداخله گر بايد با دقت و ريزبينى خاصى طراحى و انجام گيرد. بنابراين نكاتى كه در زمينه تحقيقات روزه دارى بايد به آنها توجه شده و به كار بسته شود را مى توان به شرح زير يادآور شد:
اهميت موضوع، شامل: انتظار مردم، دفاع از احكام دين و گسترش تحقيقات روزه دارى، روش هاى تحقيق در تحقيقات توصيفى، تحقيقات تحليلى و تحقيقات تجربى، عنوان تحقيق در تحقيقات توصيفى، تحقيقات تحليلى و تحقيقات تجربى، متغيرها شامل: متغيرهاى زمينه اى و مداخله گر، تعيين حجم نمونه، متدولوژى تحقيق شامل: در نظر گرفتن گروه شاهد، معيار پذيرش و عدم پذيرش و همچنين رعايت مسائل اخلاقى در پژوهش هاى روزه دارى.
يك پژوهش انجام شده در دانشگاه علوم پزشكى بابل با هدف مشخص نمودن تغييرات وزن و فشارخون در طى ماه مبارك رمضان بر روى دانشجويان نتايج جالب توجهى را نشان مى دهد. در اين تحقيق آمده است كه به دليل نظارت و مراقبت رژيم غذايى و دسترسى داشتن به واحدهاى پژوهشى، خوابگاه دانشجويان به عنوان محيط پژوهش در نظر گرفته شد. با نصب اطلاعيه ۸۰ دانشجوى داوطلب (۴۰مرد و ۴۰ زن) مبتنى بر هدف به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند كه از اين تعداد ۶۳ نفر تا خاتمه پژوهش شركت داشتند و بقيه به دلايل مختلف حذف شدند. اندازه گيرى وزن و فشارخون توسط پژوهشگر در پنج نوبت (۴ روز قبل از ماه رمضان، روز سوم و روز پانزدهم و بيست و هشتم ماه رمضان و ۱۰ روز بعد از ماه رمضان) انجام و ثبت شد اطلاعات به دست آمده مورد تجزيه و تحليل آمارى قرار گرفت و نتايج زير به دست آمد:
بيشترين درصد واحدهاى پژوهش (۴۲ درصد) 29 روز روزه دار بودند و كمترين درصد (۲۴ درصد) بين ۲۵ تا ۲۸ روز روزه گرفته بودند. بيشترين علت روزه نگرفتن را (۷۸‎/۶ درصد) عذر شرعى تشكيل مى داد از نظر فعاليت ۴۶ درصد فعاليت ورزشى نداشتند و ۶ درصد فعاليت ورزشى منظم و ۴۸ درصد فعاليت نامنظم داشتند. ميانگين وزن قبل از ماه رمضان تا بعد رمضان ۸۴۰ گرم كاهش داشت و آزمون تى زوج شده اين كاهش را معنى دار نشان داد. مقايسه ميانگين فشار خون سيستوليك و دياستوليك قبل تا بعد ماه رمضان نشان داد كه ميانگين جيوه كاهش يافته بود.
همانطور كه مشاهده كرديد اين پژوهش از نوع پژوهش هاى بخش نخست است كه به آنها اشاره كرديم يعنى پژوهش هايى كه سعى در بررسى سلامت و روزه دارى دارند. اگر چه چنين تحقيقاتى اولاً محدود به زمانه حاضر نيستند و دوم آنكه در سراسر جهان نسبت به چنين بررسى هايى علاقه وافر وجود دارد:
به عنوان نمونه به آلكسى سوفورين (طبيب روس) اشاره مى كنيم كه كتابى به نام «امساك در غذا» به رشته تحرير درآورده و در آن مدت روزه طبى را چهل روز تمام دانسته است؛ روزه اى كه نه سحرى دارد و نه افطارى. تنها چيزى كه روزه دار مجاز است بخورد فقط آب، آب ميوه و چاى است. او معتقد است حتى مسلولين كه نياز به تقويت بيشترى دارند اگر اين رژيم عجيب را بگيرند به سرعت غيرقابل تصورى بهبود خواهند يافت! وى در دفاع از نظريه خود مى نويسد: انواع بيمارى ها از غذاهاى زايد كه از معده مى گذرند و در بدن تحليل نمى شوند سرچشمه مى گيرند. اين مواد غذايى اضافى عفونت هايى توليد مى كنند كه بهترين شرايط را براى رشد و نمو ميكروب ها و باكترى ها فراهم مى سازند و درمان همه آنها از طريق گرسنگى و امساك از غذا صورت مى گيرد.
دكتر كارل امريكايى نيز در تحقيقات خود به چنين نتيجه اى رسيده است: در روزه ابتدا گرسنگى و گاهى نوعى تحريك عصبى و بعد ضعف احساس مى شود. در عين حال تغييرات مهمى صورت مى گيرد و بالاخره تمام اعضا مواد خاص خود را براى نگهدارى و تعادل محيط داخلى و قلب قربانى مى كنند. به اين ترتيب روزه تمام بافت هاى بدنى را مى شويد و آنها را تازه مى كند و نظر دكتر گوئل پا فرانسوى اين است كه چهار پنجم بيمارى ها از تخمير غذا در روده ها ناشى مى شود كه همه با روزه قابل اصلاح است.
سلامت روان
همان طور كه اشاره كرديم بخشى از پژوهش هاى روزه نيز اين موضوع و ارتباط آن را با سلامت روان بررسى مى كنند. يكى از اين پژوهش ها كه ارتباط بهداشت روان و روزه دارى «در ايران» را مد نظر دارد، نشان دهنده كاهش ميزان اضطراب، افسردگى، خودكشى و.‎/‎/ در اين ماه است. اين پژوهش آزمايشى كه در سال ۷۶ - 75ميان گروه سنى ۹ تا۵۷ سال (مرد) انجام گرفت به كمك پرسشنامه به بررسى سلامت روانى افراد در سه مرحله آغاز و پايان ماه رمضان و يك ماه پس از آن پرداخت كه ميانگين نمرات اين آزمايش نشان دهنده كاهش وسواس، اضطراب، افسردگى، ترس و پرخاشگرى در پايان رمضان بود.
پژوهش ديگرى كه زير نظر دكتر محمدعلى مظاهرى و منصوره السادات صادقى انجام و منتشر شده است سعى دارد با مطالعه «اثر روزه دارى بر سلامت روان دانشجويان» طراحى و اجرا گردد. در اين پژوهش ۱۶۲ نفر دانشجو (۱۰۲ دختر و ۶۰ پسر) به عنوان نمونه در دسترس، انتخاب و يك تا دو هفته قبل از ماه مبارك رمضان، پرسشنامه سلامت روان (GHO) را به عنوان پيش آزمون و يك تا دو هفته پس از اتمام ماه رمضان، مجدداً همان پرسشنامه را به عنوان پس آزمون تكميل نمودند. نمرات به دست آمده در پيش آزمون و پس آزمون كسر و نمره اى كه ميزان و جهت تغييرات «سلامت روان» را در قبل و بعد از ماه رمضان نشان مى دهد به دست آمد. سپس اين نمرات توسط تجزيه و تحليل واريانس يكراهه مورد تحليل قرار گرفت. نتايج نشان مى دهند كه روزه ماه رمضان در تمامى خرده مؤلفه ها و نمره كل «سلامت روان» مؤثر بوده است. بدين صورت كه اين تفاوت معنادار در زير مقياس هاى «نشانه هاى بدنى»، «اضطراب و بيخوابى»، «نارسا كنش ورى اجتماعى»، افسردگى و نهايتاً نمره كلى «پرسشنامه سلامت روان» براى گروه هايى كه در ماه رمضان تمام روزه هاى خود را گرفته اند و يا به طور تفننى تعداد محدودى از روزها را روزه گرفته اند، حاكى از بهبود وضعيت سلامت عمومى در بعد از ماه رمضان و براى گروه هايى كه به دليل عذر شرعى يا پزشكى روزه نگرفته اند و يا اصلاً روزه نگرفته اند حاكى از كاهش سطح سلامت روان پس از ماه رمضان است.
تحقيقات خارجى البته در اين زمينه نيز جالب توجه است. يكى از اين پژوهش هاى معروف، پژوهش«كلار» و همكاران اوست كه در سال ۱۹۶۴ روى دو گروه روزه دار و غير روزه دار انجام داده است. نتيجه آزمايش هاى مستمر اين تيم تحقيقاتى نشان داد گروه روزه دار از صلح، صفا، آرامش و شادابى بيشترى برخوردارند و اضطراب، پرتحركى و پرخاشگرى در آنان ديده نمى شود. روان شناس ديگرى به نام «كيس» در سال ۱۹۵۰ چنين پژوهشى را انجام داد و متوجه شد افرادى كه روزه دارند، شدت شنوايى شان افزايش يافته و در مسائل دقت بيشترى دارند. براساس تحقيقات روان شناس ديگرى به نام «كارول رهن»، تمركز و توجه افراد روزه دار نسبت به مسائل ريز افزايش قابل توجهى را نشان مى دهد.
سه شنبه 26 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 142]