شیخ محمد رضا مظفر

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: ماه مجلس
در جنوب شرقی نجف اشرف و در محله براق، منزل آیه ‌الله شیخ محمد رضا مظفر واقع بود، پنج ماه پس از درگذشت شیخ، در پنجم شعبان سال 1322 هجری آخرین یادگار آن مرد حق دیده به جهان گشود و «محمد رضا» نامیده شد.[1]
مادر محمد رضا دختر علامه شیخ عبدالحسین طریحی (1235ـ1293 ق.) است[2] و او در دامان آن زن با فضیلت و با سرپرستی برادر بزرگش شیخ عبدالنبی مظفر (1291ـ1337 ق.) رشد كرد. پس از درگذشت شیخ عبدالنبی برادر دیگرش شیخ محمد حسن (1301ـ1375 ق.) سرپرستی او را به عهده گرفت و راهنمای زندگی‎اش گردید.[3]
محمد رضا از خاندان علمی و ادبی بنام و معروف شیعی موسوم به «آل مظفر» برخاسته است. این خاندان از نیمه سده دوازده قمری در حوزه نجف شناخته شد و چهره‎های نامدار و متفكر آن در عرصه‎‎های متعدد و رشته‎های متنوع علوم اسلامی درخشید و شعاع پرتو نورشان گستره مراكز علمی تحقیقی شیعه و غیر آن را درنوردید.[4]
در حوزه نور
محمد رضا پس از فراگیری خواندن و نوشتن، در سیزده سالگی راهی مكتب علوم دینی شد و به آموختن مبانی و اصول ادبیات عرب پرداخت و در این مقطع از استاد شیخ محمد طه حویزی بسیار بهره برد.[5] او سپس با عزمی راسخ دوره سطح فقه و اصول را سپری كرد و آن گاه در جلسات دروس عالی این دو علم و هم چنین حكمت و فلسفه و عرفان كه از سوی اساتید به نام ذیل تدریس می‎شد، حاضر گشت:
1. شیخ محمد حسن مظفر، شیخ محمد رضا به همراه برادر دیگرش شیخ محمد حسین در درس برادر بزرگشان شركت می‎كردند.
2. میرزا محمد حسین نایینی (متوفای 1355 ق.)
3. شیخ آقا ضیاء الدین عراقی (1278ـ1361 ق.)
4. میرزا عبدالهادی شیرازی (1305ـ1382 ق.)
5. سید علی قاضی طباطباییی (1385ـ1366 ق.)
6. شیخ محمد حسین اصفهانی (1296ـ1361 ق.) [6]
این شخصیت را می‎توان از معماران بزرگ علمی شیخ محمد رضا دانست كه در شكل دهی شخصیت او تأثیر بسیاری داشت، بدان حد كه خط مشی اصولی، فقهی و فلسفی او بیشتر متأثر از دیدگاه‎های این استاد است. احترام و تجلیل فراوان مظفر از مقام شیخ محمد حسین گواه ارتباط تنگاتنگ و علاقه بی‎حد اوست.[7]
سرانجام پس از تلاش پی‎گیر، حضور در محفل اساتید فن و امداد پروردگار، شیخ محمد رضا به مقام والای اجتهاد رسید و حضرات آیات شیخ محمد حسین اصفهانی، شیخ محمد حسن مظفر و سید عبدالهادی شیرازی اجتهاد او را گواهی كردند.[8]
مظفر در سیر كسب دانش، علاوه بر علوم دینی به فراگیری دانشهایی چون حساب، هندسه، جبر، هیئت و عروض روی آورد و در 21 سالگی كتابی در علم عروض به رشته تحریر در آورد.
شیخ محمد رضا مظفر در كنار تحصیل، مطالعه و تحقیق، به تدریس معارف حوزه علمیه اشتغال داشت و نخست به تدریس كتاب مكاسب (در فقه) و رسائل (در اصول) پرداخت و آن گاه به تدریس دوره خارج فقه و اصول اهتمام ورزید. او هم چنین فلسفه اسلامی را به طالبان این فن آموخت و از آن جمله كتاب اسفار اثر ملاصدرا را در منزل خود تدریس می‎كرد.[9]
تدریس به شكل متداول حوزه، هم چون حضور و برپایی بحثها و درسهای مختلف و نیل به مقام اجتهاد و گام نهادن در مسیر مرجعیت بود.
دوره دوم عبارت است از فدا كردن موقعیت سنتی حوزوی و روی آوردن به تلاش و كوشش در پی اصلاح حوزه با استفاده از شیوه‎های بهینه آموزش، تدریس، تألیف و...[10]
به اعتراف بسیاری از شخصیتهای علمی و دینی، اگر آیه الله مظفر سرمایه عمر خود را در پی اصلاح حوزه نمی‎گذاشت، بی‎شك یكی از مراجع تقلید می‎بود.[11]
استاد مظفر اوضاع حوزه نجف را از همه جوانب تحت مطالعه در آورد و نواقص آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد ولی با این حال می‎دانست كه تنها بررسی مشكل، درد را دوا نمی‎كند و باید در عمل كوششهای صادقانه و خالصی را در راه جبران این نواقص و حل این نارساییها صورت داد.
در سال 1349 هجری، هنگام هجوم فرهنگی كتابهای دشمنان، او به همراه شیخ محمد جواد حجامی، شیخ محمد حسین مظفر، سید علی بحر العلوم، شیخ علی ثامر و تعدادی دیگر به منظور تأسیس جمعیتی برای نشر و تألیف تلاش كرده و نشستهای متعددی را بر پا نمودند و به ابتكار این جمع، علامه شیخ محمد جواد بلاغی به تألیف و تفسیر «آلاء الرحمن» پرداخت، البته این تمام نتیجه حركت مورد نظر بود.[12]
برنامه‎ها و فعالیتهای اصلاحی استاد نام او را در زمره یكی از احیاگران عصر حاضر، در تاریخ كهن حوزه علمیه نجف اشرف جاودان ساخت، اقدامات اصلاحی آیه الله مظفر به قرار ذیل است:
الف. جمعیت منتدی النشر
این نهاد ـ كه در سال 1353 هجری مجوز تأسیس را دریافت كرد ـ بهترین وسیله برای تحقق اهداف اصلاحی در پی نشر فرهنگ دینی و ایجاد روح اسلامی در مردم و استحكام اخلاق بود.
آیه الله مظفر و همفكران دیگر او، خطر تهاجم فرهنگی غرب را بهنگام شناخته و به سرعت جوانان را دریافتند و برای در امان ساختن آنان از شبیخون دشمن، ایشان را در زیر چتر اندیشه‎های اسلامی جای دادند و مراكز عالی آموزشی را تأسیس كردند.
در ماده 4 اساسنامه جمعیت چنین آمده است:
«اهداف منتدی النشر عبارت است از عمومیت دادن فرهنگ اسلامی و علمی، و اصلاح اجتماعی به وسیله نشر، تألیف، آموزش و ... با استفاده از شیوه‎های مشروع»[13]
استاد محمد رضا مظفر ریاست این جمعیت را به عهده داشت و حمایت آیه الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی از این نهاد نوپا بسیار راهگشا بود.
ب. دانشكده منتدی
آیه الله مظفر در سال 1355 ق. به دنبال تحقق اهداف جمعیت منتدی النشر، یك مدرسه عالی علوم دینی و به عبارتی «دانشكده اجتهاد» را تأسیس كرد و در دوره اول چهار ماده درسی هم چون فقه استدلالی، تفسیر، علم اصول و فلسفه به دانش پژوهان ارائه می‎شد. علامه شیخ محمد جواد بلاغی، شیخ عبدالحسین دشتی و شیخ عبدالحسین حلی از اساتید این دانشكده بودند.
ج. مدارس منتدی
تأسیس مدارس منتدی النشر گام بعدی استاد مظفر بود كه با استقبال بزرگان حوزه نجف و خاندانهای مشهور این شهر مواجه شد و این اقبال عمومی در توسعه‎اش كار گشا بود.
در این مدارس، در طول چند دهه، مقاطع تحصیلی ابتدایی، متوسطه (ثانویه) و پیش دانشگاهی (اعدادیه) دایر بود و در مجموع دروس جدید با گرایش ترویج فرهنگ دینی آموزش داده می‎شد.[14]
د. دانشكده فقه
آیه الله مظفر در سال 1376 ق. دانشكده فقه را در نجف اشرف تأسیس كرد و وزارت فرهنگ عراق در سال 1377 آن را به رسمیت شناخت.
مواد درسی این دانشكده عبارت بودند از: فقه امامیه، فقه تطبیقی، اصول فقه، تفسیر و اصول و مبانی تفسیر، حدیث و اصول حدیث (درایه)، علوم بیتی و روان شناسی، ادبیات و تاریخ ادبیات، جامعه شناسی، تاریخ اسلام، فلسفه اسلامی، فلسفه جدید، منطق، تاریخ جدید، اصول تدریس، نحو، صرف و یك زبان بیگانه.
شیخ محمد رضا خود در دانشكده به تدریس فلسفه اسلامی می‎پرداخت و مجلات كتاب «اصول الفقه» را آماده می‎كرد تا در دانشكده فقه تدریس شود او هم چنین به سرپرستی دانشكده و نظارت بر كارهای تألیفی آن می‎پرداخت. وی زندگی خود را به طور كامل در اختیار این مركز علمی گذارد و به شجره جان و روان آن را مستحكم و پایدار كرد و همه تواناییها و امكاناتش را در این دانشكده بذل نمود.[15]
هـ. تدوین كتابهای درسی
در قرن اخیر جمعی از اندیشوران حوزه، تغییر برخی متون درسی و كوتاه كردن طول مدت آموزش را به منظور دستیابی سریع به اهداف متعالی پیشنهاد كرده‎اند و برخی از مصلحان نیز تجدید بنای علمی و تدوین كتابهای روز آمد را ـ با توجه به حفظ عمق و اصالت مطالب آنها ـ وجهه نظر خود قرار داده‎اند كه این تغییر و جایگزینی همواره با مقاومت برخی دیگر مواجه بوده است.
آیه الله مظفر در میان دو دوره سطح و خارج، دوره نخست را به دلیل نقص در موارد درسی و سبك تحصیل و تدریس ـ نیازمند اصلاح می‎دانست و از این رو در پی تأسیس منتدی النشر و دانشكده فقه، تنظیم وضعیت آموزشی و افزودن متون آموزشی جدید را هدف كار خویش قرار داد. تدوین كتابهای «المنطق»، «اصول الفقه» و «عقاید الامامیه» یك نوسازی در نگارش كتابهای درسی به شمار می‎آید كه هم اكنون دو كتاب نخست از متون درسی حوزه‎های علمیه بخصوص حوزه مقدس قم می‎باشد.[16]
و. ترمیم امر تبلیغ
استاد مظفر، خطابه و تبلیغ متداول در نجف را در شأن آن حوزه كهن نمی‎دانست، زیرا امروز هیچ خطیبی بدون آگاهی از افكار زمان و مسائل و موضوعات علوم جدید از یك طرف و احاطه كامل به تعالیم و معارف اسلامی از فقه و تفسیر و حدیث و تاریخ از سوی دیگر نمی‎تواند رسالت اسلامی خود را در سطح عالی و وسیع انجام دهد. او خطابه حسینی را یكی از مهم‎ترین وسائل تبلیغ می‎شناخت و وضع موجود حوزه را رسا نمی‎دانست و افتتاح مؤسسه و مدرسه‎ای برای تربیت خطیب را یگانه راه نجات از آن نارسایی تلقی می‎كرد.
گشودن دانشكده وعظ و ارشاد از آرزوهای شیخ بود. در سال 1363 ق. مجموعه‎ای به ریاست خطیب برجسته عراق «شیخ محمد علی قسام» و با نظارت آیه الله مظفر تشكیل شد و كار آزمایشی خویش را ـ قبل از افتتاح رسمی دانشكده ـ با برپایی یك كلاس آغاز كرد و درسهایی چون فقه، علوم عربی، اصول دین و اصول حدیث (علم درایه) در آن تدریس می‎شد. مدت كوتاهی از عمر آن نگذشته بود كه حملات پیاپی بر آن وارد آمد و اتهامات ناروایی بر آن زده شد، در حالی كه این مؤسسه با اهداف عالی و انگیزه‎ای مخلصانه تأسیس شده بود هدفی جز زدودن پیرایه‎ها نداشت.[17] اما افسوس كه مصلحان همیشه در معرض اتهام‎اند و ناآگاهان سدی در مقابل اندیشه‎های والای ایشان!
ز. تربیت یافتگان
استاد مظفر در دوره حیات علمی خود، دانش پژوهان بسیاری را در سایه تربیت و تدریس قرار داد و آنان را با معارف دین آشنا ساخت. اسامی برخی از شاگردان آن عزیز را ـ چه در داخل منتدی النشر و دانشكده فقه و چه بیرون از آن ـ مرور می‎كنیم:
شیخ احمد قبیسی، شیخ احمد وائلی، سید جواد شبر، شیخ جواد قسام، سید حسین خرسان، شیخ صالح آل شیخ راضی، سید عبدالكریم قزوینی، شیخ عبدالهادی فضلی، سید عبدالهادی محسن حكیم، شیخ غلامرضا عرفانیان، دكتر سید محمد بحر العلوم، سید محمد تقی طباطبایی تبریزی، سید محمد جمال هاشمی، شیخ محمد حسن طریحی، سید محمد حسن قاضی، سید محمد صدر، شیخ محمد علی ایروانی، شیخ محمد علی تسخیری، شیخ محمد مهدی آصفی، دكتر محمود بستانی، دكتر محمود مظفر، سید مرتضی حكمی، سید هادی فیاض، شیخ یونس مظفر و ...[18]
ح. بر بال قلم
آیه الله محمد رضا مظفر یكی از نویسندگان چیره دست و نامدار معاصر است كه زیبایی تعبیر، رسایی متن، حسن انسجام و بیان جذاب همراه با استحكام مطالب و دقت نظر در نوشته‎هایش هویداست. این امتیاز مرهون تلاشهای دوران جوانی او در آشنا شدن با متون ادبی و ادبیات معاصر و ممارست بر روز آمد كردن تألیفاتش می‎باشد بدان حد كه آثار هم آمیخته دانش و ادبیات وی، عقل را اشباع می‎سازد و عاطفه را آرامش می‎بخشد.
ساده نویسی در مطالب علمی از هنرهای ادبی اوست و آن بر بال قلم نشسته، شیفتگان علم را به آسمانهای فلسفه و منطق و اصول و كلام پرواز می‎داد و دانشهای دقیق را به شیوه‎ای روان به ایشان عرضه می‎كرد و برخلاف دیگران كه به شیوه سنتی انس داشتند، او مرحله جدید تدوین آثار اسلامی، با بهره‎گیری از اسلوب نثر فنی جدید را به حوزه ارائه داد.
نوشته‎های ارزنده او عبارتند از:
1. اصول الفقه: این اثر زیبا به حقیقت نوعی نوسازی در نگارش كتابهای درسی دوره سطح محسوب می‎شود و مؤلف فرزانه، آن را به منظور تدریس در دانشكده فقه نجف نوشته است. نو آوری علمی، اتقان و عمق مطالب، اصول فقه را اثری جاودان و ماندنی ساخته و استاد به منظور رفع خلأ موجود بین دو كتاب «معالم» و «كفایه» و با تأسی از ابتكار استاد خویش شیخ محمد حسین اصفهانی ـ در دسته‎بندی مباحث ـ آن را تنظیم كرده است.
2. عقاید الامامیه: این كتاب، مجموعه‎ای از عقاید اسلامی بر اساس روش اهل بیت ـ علیهم السلام ـ می‎باشد كه به صورتی فشرده و رسا تنظیم شده است، اثری كه از هر گونه پیچیدگی‎های رایج كتب كلامی عاری بوده و برای همگان درخور فهم است. استاد پیشتر این مطالب را در سال 1363 ق. در دانشكده دینی منتدی ارائه كرده بود و سپس آن را بدین نام و هم چنین به نام «عقاید الشیعه» به چاپ رساند و هدف عالی او از نگارش آن تقریب بین مذاهب اسلامی بود.
3. المنطق: این اثر مجموعه‎ درسهای ارائه شده ایشان از سال 1357 ق. در دانشكده منتدی النشر می‎باشد و به عنوان متن مهم درسی جایگاهی ویژه را به خود اختصاص داده است.
دیگر آثار چاپی و خطب استاد از این قرار است:
4. احلام الیقظه،
5. تاریخ الاسلام،
6. تتمه احلام الیقظه،
7. حاشیه المكاسب،
8. حریه الانسان،
9. دیوان شعر،
10. رساله عملیه فی وضوء المنهج الحدیث
11. الزعیم الموهوب السید ابوالحسن اصفهانی،
12. السقیفه،
13. شرح حال صدر الدین شیرازی (ملاصدرا)،
14. شرح حال شیخ محمد حسن نجفی (صاحب جواهر)
15. شرح حال شیخ حسین اصفهانی
16. شرح حال مولا محمد مهدی نراقی
17. شیخ الطوسی مؤسس جامعه النجف
18. علی هامش السقیفه
19. فلسفه ابن سینا
20. الفلسفه الاسلامیه
21. فلسفه الامام علی ـ علیه السلام ـ
22. فلسفه الكندی
23. المثل الافلاطونیه عند ابن سینا
24. مجموعه اشعار (در كتاب شعراء الغری)
25. مجموعه‎ای از رسائل در علم كلام
26. مذاكرات الشیخ
27. النجف بعد نصف قرن[19]
استاد هم چنین مقدمه‎هایی بر آثار مكتوب دیگران نوشته‎اند:
از آیه الله مظفر مقالات متعددی ـ با نام صریح یا مستعار ـ در مجله‎هایی چون «العرفان» در صیدا، «الدلیل»، «الهاتف» و «النجف» در نجف، «الكحلاء» در عماره، «المرشد العربی» در لاذقیه، «الفكر» در بغداد و «الرساله» در مصر به چاپ رسید.[20]
شبنم شعر
استاد مظفر از جوانی به شعر روی آورد و جرقه‎های آغازین آن نزد شیخ محمد طه حویزی افروخته شد و در پرتو راهنماییهای استاد به سرودن شعر پرداخت و به خوبی از عهده ظرافتها و نكات دقیق آن برآمد. هر كس به سروده‎های او نظری بنماید در آن فنون شعری لطیف و ظریفی می‎یابد و به افقهای ادبی نوی برخورد می‎كند.
در «دیوان شعر»[21] ایشان، حدود پنج هزار بیت وجود دارد.[22]
برخی از سروده‎های استاد در بعضی از كتابهای فاخر موجود است.[23]
چشمه بیداری
آیه الله مظفر زندگی‎اش را تنها به فعالیتهای فرهنگی و علمی حوزه محدود نساخت، بلكه اندیشه نافذش، مسائل و موضوعات اجتماعی و سیاسی جامعه و امت اسلامی را در نوردید و هر پدیده مهم را به دقت دنبال می‎كرد. بحرانها و مشكلات تحمیل شده بر مسلمانان، او را بیشتر تحت تأثیر قرار می‎داد و استاد را به تلاش وا می‎داشت.
فشارهای روز افزون فرانسویان بر مردم الجزایر و نامردمیهای صهیونیستها نسبت به مردم فلسطین، حوادث ناگواری است كه از دید نافذ او پنهان نبود و آن فقیه فرزانه را در رنج فرو می‎برد و گاهی در برخی از نشریان مقالات مفیدی می‎نگاشت. وی هم چنین در جنگ بین مصر و اسرائیل در سال 1956 م. تلگرافی خطاب به شیخ الازهر فرستاد و همدردی خود را با ملت مصر اعلام داشت.[24]
آن استاد، صهیونیسم را خطر بزرگی برای جامعه اسلامی می‎دانست و اصولاً انحراف سردمداران كشورهای اسلامی از حق و مسامحه ایشان با دیوسیرتان غرب را عامل بدبختی مسلمانان و ریشه رشد صهیونیستها می‎دانست.[25]
آیه الله مظفر با همكاری گروهی از اندیشمندان مسؤولیت شناس، برای مقابله با افكار الحادی، «جماعه العلما» را در نجف اشرف پی نهاد تا این نهاد برخاسته از حوزه مبارزه با بی‎دینی و تهاجم فرهنگی دشمنان را پی گیرد و جلوگیری از گسترش افكار كمونیسم را رهبری كند. بیانیه‎های منتشره این گروه، گواه بینش و بلند نظری مؤسسان آن است.[26]
در پی مخالفت امام خمینی (ره) و دیگر مراجع بزرگ ایران با فعالیت ضد اسلامی شاه ایران، علمای نجف هم چون آیه الله مظفر با ایشان هم صدا شده، از حركت انقلابی روحانیون حوزه علمیه قم حمایت و پشتیبانی كردند و ضمن صدور چندین اطلاعیه، مخالفت خود را با تصویب لایحه انجمن‎های ایالتی و ولایتی اظهار داشته و انزجار خود را از اقدام ظالمانه رژیم پهلوی در فاجعه خونبار مدرسه فیضیه اعلام كردند.[27]
وفات
آیه الله شیخ محمد رضا مظفر در شانزدهم ماه مبارك رمضان سال 1383، در سن 62 سالگی مرگ را در آغوش كشید و پرستوی آسمان گردید و به سوی حق پرواز كرد. پیكر مطهر او با حضور مراجع بزرگ، علما و مردم تشییع شد و در مقبره خانوادگی واقع در جاده كوفه، در كنار مرقد برادرش شیخ محمد حسن مظفر به خاك سپرده شد.[28]
امید است حركت اسلامی استاد به وسیله اندیشمندان مصلح و پر توان حوزه‎ها ادامه یابد.
[1] . نقباء البشر، شیخ آقا بزرگ تهرانی، ج 2، ص 772.
[2] . عقاید الامامیه، مقدمه التحقیق، دكتر محمد جواد طریحی، ص 135.
[3] . شعراء الغری، علی الخاقانی، ج 8، ص 451.
[4] . ماضی النجف و حاضرها، ج 3، ص 360.
[5] . ر.ك: شعراء الغری، ج 8، ص 452.
[6] . همان؛ مدرسه النجف، محمد مهدی آصفی، ص 63؛ نقباء البشر، ج 2، ص 772؛ ماضی النجف و حاضر، ج 3، ص 374؛ عقاید الامامیه، مقدمه التحقیق، ص 138.
[7] . ر.ك: حاشیه مكاسب، شیخ محمد حسین اصفهانی، مقدمه، محمد رضا مظفر.
[8] . مدرسه النجف، ص 74، عقاید الامامیه، مقدمه التحقیق، ص 139.
[9] . همان، ص 64؛ هكذا عرفتهم، جعفر الخلیلی، ج 2، ص 19.
[10] . همان، ص 62؛ همان، ص 23.
[11] . مجله پیام حوزه، ش 9. ص 66.
[12] . مدرسه النجف، ص 115.
[13] . نظام منتدی النشر، ص 23.
[14] . همان، ص 106 ـ 108؛ موسوعه العتبات المقدسه، جعفر خلیلی، ص 183ـ184.
[15] . مدرسه النجف، ص 129 و 130.
[16] . همان، ص 119 و 120؛ ر.ك: مجله حوزه، ش 50، ص 72ـ74.
[17] . ر.ك: همان، ص 121 و 131ـ133؛ هكذا عرفتهم، ص 24.
[18] . عقاید الامامیه، مقدمه التحقیق.
[19] . ر.ك: نقبا البشر، ج 2، ص 773؛ شعراء الغری، ج 8، ص 454؛ الاعلام خیر الدین زركلی، ج 6، معجم المؤلفین العراقیین، كوركیس عواد، ج 3، ص 170؛ رجال الفكر و الادب فی النجف، هادی امینی، ص 418؛ دائره المعارف اسلامی، ج 2، ص 140؛ ماضی النجف و حاضرها، ج 3، ص 375؛ عقاید الامامیه، مقدمه التحقیق، ص 179ـ182؛ جواهر الكلام، محمد حسن نجفی، ج 1، ص 24؛ الحكمه المتعالیه، صدر الدین شیرازی، ج 1، ص الف ـ ت؛ جامع السعادات، مولا محمد مهدی نراقی، ج 1، مقدمه.
[20] . نقباء البشر، ج 2، ص 773؛ هكذا اعرفتهم، ج 2، ص 25؛ مدرسه النجف، ص 74؛ عقاید الامامیه، مقدمه التحقیق، ص 181.
[21] . این دیوان به همت آقای محمد رضا قاموسی جمع آوری و تنظیم شده ولی هنوز به چاپ نرسیده است.
[22] . عقاید الامامیه، مقدمه التحقیق، ص 182.
[23] . ر.ك: شعراء الغری، ج 8، ص 461ـ484؛ ادب الطف، جواد شبر، ج 10، ص 170.
[24] . مدرسه النجف، ص 87.
[25] . ر.ك: عقاید الامامیه، ص 112.
[26] . مدرسه النجف، ص 90، مجله حوزه، ش 34، ص 53.
[27] . ر.ك: اسناد انقلاب اسلامی، ج 3، ص 41، 61 و 66، 77.
[28] . نقباء البشر، ج 2، ص 773.
منبع:اندیشه قم

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 318]