میرزا حسن كرمانشاهی

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: آن بزرگوار، در سال 1250 در كرمانشاه متولد شد.[1]
البته بنابر نقلی دیگر تاریخ ولادت وی دقیق روشن نیست؛ اما وفات وی كه در هشتاد یا نود سالگی بوده است، تولدش را بین سالهای 1246ـ1256 نشان می دهد.[2]
میرزا حسن كرمانشاهی، دوران كودكی و نوجوانی را در كرمانشاه گذراند. دانشهای مقدماتی را از برخی استادان آن دیار فرا گرفت و سپس به تهران مهاجرت كرد.[3]
دیری نپایید كه وی مدارج علمی را در تهران طی نمود و به مرتبه استادی رسید. مراتب علمی وی، به گونه ای بود كه در تدریس پاره ای از علوم، بی نظیر بود. آن چه در زندگی این بزرگوار حائز اهمیت است، كثرت علم، شاگرد پروری و روحیه زهد و قناعت اوست كه اعجاب همگان را برانگیخته است.
استادان
استاد سید جلال الدین آشتیانی می نویسد:
«از قراری كه استادم آقا میرزا احمد آشتیانی می فرمود، آقا میرزا حسن كرمانشاهی مدتی به درس مرحوم حكیم متاله، آقا میرزا حسن نوری، حاضر می شده است».[4]
در خصوص زندگی تحصیلی میرزای كرمانشاهی، از استادان او كمتر نام برده اند كه در همین خصوص، می توان پژوهشی در خور توجه انجام داد.
از دیگر استادان وی، می توان به آقا علی نوری و حكیم سید ابوالحسن جلوه زواره ای اشاره كرد.
حكیم كرمانشاهی و شاگرد پروری
مهمترین ویژگی حكیم كرمانشاهی، شاگرد پروری و توان بالای او در تدریس برخی از متون بود كه در عصر خود، كسی همپای او نبوده است. بسیاری از بزرگان، در مجلس تدریس او زانوی ادب بر زمین زدند تا از خرمن حكمت و اخلاق او خوشه چینی كنند. آوازه مكتب حكیم كرمانشاهی چنان بود كه حتی پس از وفات او، بسیاری از دانشمندان برای درك مكتب حكیم كرمانشاهی، در جست جوی شاگردان او برآمدند تا آن چه را آنان از استاد آموخته بودند، به اینان بیاموزند تا آن جا كه وی را ركن انتقال فلسفه به فلاسفه متأخر شمرده اند. شاگردان بسیاری در مكتب میرزا حسن كرمانشاهی درس آموختند كه در میان آنان، چهره های شاخصی از دانشمندان عالم تشیع مشاهده می شود.
استاد سید جلال‌الدین آشتیانی، بزرگترین فیلسوف مشائی معاصر، در پاورقی «شرح بر زاد‌المسافر» می نویسد:
«آقا میرزاحسن كرمانشاهی، از بزرگترین فلاسفه مشائی در اعصار اخیر كه در حكمت ذوقی و فلسفه به سبك ملاصدرا و عرفانیات به سبك محیی‌الدین و اتباع او، صاحب حظی وافر و در علوم ریاضی و طب متداول قدیم، استاد و در تدریس بعضی از مباحث اسفار، مانند جواهر و اعراض و سفر نفس این كتاب، بی‌نظیر بود».[5]
استاد سید جلال الدین آشتیانی در جایی دیگر چنین می نگارد:
«همه اساتید عصر، اقرار داشتند كه معاصران مرحوم آقا میرزا حسن، مباحث نفس اسفار و امور عامه این كتاب و كتب مشائیه را نمی توانند مانند وی تدریس كنند[6]».
ركن انتقال فلسفه به طبقات متاخر
میرزا حسن، شاگرد میرزا ابوالحسن جلوه[7] است و از اركان انتقال فلسفه به طبقات متاخرتر به شمار می رود. وی شاگردان زیادی تربیت كرد كه یكی از آنان، فیلسوف فاضل، سید موسی زرآبادی[8] می باشد.
شاگردان حكیم كرمانشاهی عبارتند از:
1. آقا میرزا احمد آشتیانی.
2. آقا میرزا مهدی آشتیانی.
3. آقا شیخ مهدی امیركلایی.
4. آقا شیخ محمود مفید.
5. آقا بزرگ حكیم شهیدی رضوی.
6. سید ابوالحسن قزوینی.
7. ابوالحسن میرزای قاجار حیرت.
8. دكتر سید ابوالفضل معتمد هاشمی.
9. آقا احمد بن هادی بن محمود بن آقا محمد علی كرمانشاهی.
10. آقا شیخ اسدالله ایزدگشسب گلپایگانی.
11. آقا میرزا حبیب الله ذوالفنون عراقی.
12. آقا میرزا حسن شرف الملك.
13. سید حسین بن سید محمود قمی طباطبایی.
14. آقا شیخ حسین بن هادی رانكوهی لنگرودی.
15. مرحوم حسینقلی مستعان.
16. آقا سید صدر الدین هاطلی كوهپایی اصفهانی.
17. آقا ضیاء الدین دری اصفهانی.
18. حاج ملا عباسعلی كیوان قزوینی.
19. آقا شیخ عبدالنبی كجوری.
20. فاضل بن حسین بن حسن لنكرانی.
21. آقا میرزا فضل الله خان آشتیانی.
22. میرزا لطفعلی صدرالافاظل متخلص به دانش.
23. آقا شیخ محمد بن حبیب الله جولستانی.
24. آقا شیخ محمد بن احمد خندق آبادی كاشانی.
25. سید محمد فاطمی قمی.
26. شیخ محمد تقی آملی.
27. آقا شیخ محمد كاظم تربتی.
28. سید محمد كاظم عصار تهرانی.
29. سید مرتضی لنگرودی.
30. میرزا محمود آشتیانی.
31. سید موسی زرآبادی قزوینی.
32. میرزا هادی خان حائری مازندرانی.
33. آقا سید یعقوب انوار شیرازی.[9]
مشرب فلسفی حكیم كرمانشاهی
به یقین، مهمترین ویژگی حكیم كرمانشاهی، تبحر خاص و ویژه او در فلسفه بوده كه او را از سایر هم عصران خود متمایز ساخته است. در این میان، گروهی به بررسی مشرب فلسفی او پرداخته اند. آقای صدوقی سها می نویسد:
«معروف شده كه ایشان متمایل به مشرب مشائیه، بلكه او را خاتمه‌الحكماء‌المشائین هم گفته‌اند؛ ولی مرحوم سید جلال‌الدین آشتیانی، این نظریه را از اغلاط دانسته‌اند؛ بلكه گفته‌اند او آخرین فیلسوف مشائی نبود».
دلایلی كه مرحوم آشتیانی بر این امر آورده اند از این قرار است:
1. استادان او همه در حكمت متعالیه استاد بودند.
2. وقتی كه آقا میرشهاب‌الدین نیریزی و آقا میرزاهاشم قدس‌الله‌روحه در سالهای 1331 و 1332 جهان خاكی را ترك نمودند، شاگردان این دو استاد، سفر نفس اسفار و قسمتی از الهیات را قرائت نكرده بودند... و برخی مستعدان و مشتاقان دیگر، بدون كوچك ترین درنگ، ملتجی به استاد علامه میرزا حسن كرمانشاهی شدند.
تدریس سفر نفس و الهیات، از عهده كسی بر می آید كه در حكمت متعالیه استاد ماهر باشد».[10]
استاد منوچهر صدوقی سها، نظریه مرحوم سید جلال الدین آشتیانی را نمی پذیرد و پاسخ آن را چنین می دهد:
«ملحض ایام افادات عالیات این است كه اولا جناب میرزای كرمانشاهی، تدریس اسفار و فصوص می فرموده است و ثانیا آن هم به نحوی كه مورد قبول بزرگان عصر بوده باشد و ثالثا این معنی، دلیل است بر رسوخ آن بزرگ در حكمت متعالیه و عرفانیات و این هر سه سخن حق است؛ بلا ریب ولكن چنانكه پدیدار است، دلیل عدم تضلع جناب میرزا به حكمت مشائیه نیست؛ بالاخص كه برخی دیگر از تلامیذ طراز اول آن بزرگ كه در عرض برخی از بزرگان دیگر از تلامیذ معظم له كه حضرت استاد آشتیانی دامت بركاته تنصیص به نام نامی آنان فرموده اند، در شمارند. استاد عظیم الشان خویش، جناب میرزا را تلویحا اعظم حكمت مشائیه به عصر خویش دانسته اند؛ چنانكه مرحوم مبرور، آقا ضیاء الدین دری آورده است كه: «تعلیقات شریفش كه در طبیعیات و الهیات شفا است و فعلا نزد نگارنده موجود است، تسلط آن مرحوم را بر فهم كلمات شیخ به خوبی می رساند[11]»
ویژگی ها
استاد منوچهر صدوقی سها به نقل از مرحوم سید ابوالحسن حسینی قزوینی نقل می كند كه جناب میرزا حسن كرمانشاهی معروف بود به «فهم كلمه الشیخ (ابن سینا) بهتر از همه» و نیز از قول حاج شیخ محمد علی لواسانی چنین نقل می كند:
«آن بزرگ، قالبی می داشتی نحیف و عینك بر دیده می نهادی».
همچنین وی از قول مرحوم سید محمد كاظم عصار[12] نقل كرده كه مرحوم میرزا حسن كرمانشاهی «چنان اسیر پنجه درویش می بوده است كه خود می فرموده به تحت قبه قم، فقیرتر از من نیست و با این همه، پیوسته خوشرو می بوده است و گاه هم كه آهی از نهاد بر می آورده است، از آن نور می بارید[13]».
مرحوم دری در توصیف وی آورده است:
«قطع نظر از مقامات علمی، بسیار عفیف النفس و پاكدامن و وارسته از دنیا و مقبل به آخرت (بود) ؛ با این كه معیشتش در نهایت سختی می گذشت، در مدت عمرش به احدی ظهار عسرت ننمود و به همان حقوق مدرسه قناعت فرمود[14]».
خاطره ای از میرزا حسن كرمانشاهی
زندگی این حكیم بزرگوار، در عین غنای علمی، با فقر مادی همراه بود. قناعت و زهد او، چنان بود كه در حوادث روزگار، همانند كوه استوار بود و تندباد مشكلات زندگی در قامت استوار او تاثیری نداشت.
در كتاب تاریخ حكما و عرفا به نقل از كیوان قزوینی چنین نقل شده است:
«گاهی به حوالی عید، میرزا، اثاث البیتی می فروخت تا تدارك لوازم عید كند. به او گفتند:
مقداری از علم خویش را بفروشید به ...
گفت: چون شود؟
گفتند: شما می شوید با پول و بی علم و او می شود بی پول و با علم!
فرمود: اگر چنین است، نمی فروشم»[15]
سلمان عصر
استاد سید جلال الدین آشتیانی در مقدمه كتاب تمهید القواعد در شرح حال آقا میرزا محمود، یكی از استادان بزرگ علوم عقلی می نویسد:
«مرحوم آقا میرزا حسن كرمانشاهی، فیلسوف متاله آن عصر نیز مبتلا به تنگدستی بود و معاش خود و عائله خود را از حقوق مختصر مدرسی، كه از مدرسه سپهسالار قدیم[16] می گرفت، تامین می نمود؛ ولی شدت ایمان و كثرت زهد آقامیرزا حسن كرمانشاهی، مانع از تاثیر فقر در روحیات او بود؛ چون در تقوا و زهد و ایمان واقعی، سلمان عصر و ابوذر دوران به شمار می رفت[17]».
آثار
حكیم كرمانشاهی دارای آثار و نوشته هایی بوده كه ـ تعلیقات بر طبیعیات و الهیات شفا، نمونه ای از آنهاست.
همچنین وی حواشی فراوانی بر اسفار و شرح اشارات و شفا نوشته است و گویا رسائلی مستقل نیز داشته است كه از بین رفته است.
استاد سید جلال الدین آشتیانی در کتاب منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران به برخی از آثار وی اشاره کرده است.[18]
مدح امام حسین ـ علیه السلام ـ در یك قصیده بلند[19]
قصیده ای چاپ نشده در یكی از كتاب های كتابخانه آیه الله العظمی گلپایگانی در قم موجود است كه سراینده اش را حسن كرمانشاهی دانسته اند.
این قصیده، از حیث نظم و محتوا، بسیار ارزشمند و در مدح امام حسین ـ علیه السلام ـ و به زبان فارسی سروده شده است؛ گر چه پاره ای از ابیات آن عربی است.
این قصیده، 201 بیت و در 15 صفحه دست نویس می باشد. آغاز قصیده چنین است:
ای خون تو را غیر خدا هیچ بهانه
وی رحمت حق را به همه خلق بهانه
هر كس به زبانی زغمت نوحه سراید
بلبل به نواخوانی و قمری به ترانه
جز بهر عزای تو نباشد كه نماید
مرغ سحری ناله به آهنگ شبانه
باران ز سحاب و ز زمین چشمه و انهار
از چشم و زبان در غم تو گشته روانه
نشر معارف انسانی از سه عالم ربانی
استاد حسن حسن زاده آملی می فرماید:
«از زمان حكیم بزرگ، استاد الحكماء و الفلاسفه، ملا علی نوری مازندرانی ـ رضوان الله تعالی علیه ـ تاكنون، هر چند علمای الهی كه همه آنان و یا اكثرشان از شاگردان به واسطه یا مع الواسطه همین حكیم متاله ملا علی نوری اند (و) بر كرسی شریعت غراء، معارف حقه محمدیه را بر نفوس مستعده، القا می فرمودند و علم پروری و عالم پروری می نمودند، لكن مرحوم ملا علی نوری و حكیم سبزواری، در تعلیم حكمت متعالیه و تدریس كتب صدر المتالهین و مرحوم آقا میرزا محمد رضا قمشه‌ای و آقا میرزا هاشم اشكوری در تعلیم حقایق عرفانیه و تدریس صحف محیی الدین عربی و مرحوم میرزا حسن كرمانشاهی در تعلیم حكمت مشاء و تدریس زبر شیخ رییس، شاخص بوده اند و در شاگرد پروری و نشر اصول معارف انسانی، ممتاز. هر یك در فن دیگری، كمال تبحر را داشته است؛ جز این كه در یك سمت شهرت یافته است؛ با حفظ این كه والذین اوتوا العلم درجات.[20]
ارتحال
تهران در سال 1336 ش. شاهد خاموشی یكی از ستارگان بلند آوازه تاریخ فلسفه بود.
حكیم و فیلسوف بزرگ میرزا حسن كرمانشاهی كه سن او بین 80 تا 90 سال بود، جهان خاكی را ترك كرد و به عالم ملكوت صعود كرد.
نقل شده كه پس از وفات وی، اوضاع مالی‌اش چنان بود كه برای كفن و دفن معطل ماندند تا آن كه آقا میرزا مهدی آشتیانی كه از شاگردان او بود، عهده دار هزینه كفن و دفن وی شد.[21] [1] . ستارگان حرم, ج9, ص55.
[2] . ر.ك: تاریخ حكما و عرفا..., (چاپ قدیم), منوچهر صدوقی سها, ص60.
[3] . ر.ك: همان, چاپ جدید, ص433.
[4] . شرح مقدمه قیصری, ص32.
[5]. شرح بر زاد المسافر, صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی, به تحقیق سید جلال الدین آشتیانی, ص386.
[6] . شرح مقدمه قیصری, سید جلال الدین آشتیانی, ص
[7] . ر.ك: گلشن ابرار, ج1, ص396.
[8] . ر.ك: همان, ج3.
[9] . ر.ك: تاریخ حكما و عرفا..., چاپ جدید, ص439؛ ستارگان حرم, ج9, ص55.
[10] . تاریخ حکما و عرفا، چاپ جدید، ص 434.
[11] . همان, ص435.
[12] . ر.ك: بزرگان مدفون در ری.
[13] . تاریخ حكما و عرفا, چاپ جدید, ص435.
[14] . همان, ص436.
[15] . همان.
[16] . این مدرسه, اكنون به مدرسه عالی شهید مطهری تغییر نام یافته است.
[17] . تمهید القواعد, ابن تركه اصفهانی, به تصحیح و تعلیق استاد سید جلال الدین آشتیانی, ص17.
[18] . این جلد از «آثار حكمای الهی در ایران» هنوز چاپ نشده است.
[19] . ضمیمه دیوان ملا پریشان, از آثار خطی كتابخانه آیه الله العظمی گلپایگانی.
[20] . عرفان و حكمت متعالیه, علامه حسن زاده آملی, نشر الف لام میم, ص71.
[21] . ر.ك: تاریخ حكما و عرفا, ص440.
منبع:سایت ایرانیان

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 437]