میرزا محمد شیروانی

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: ولادت و تحصیل
خطه شیروان،[1] در سال 1033 هـ.. ق. شاهد تولد کودکی بود که خانواده متدینش نام نیکوی «محمد» را برایش برگزیدند. وی پس از گذراندن خردسالی، پای به مکتب نهاده و به فراگیری قرآن و دانش های آن روزگار پرداخت. از آن جا که از هوش سرشاری برخوردار بود، مورد تشویق استاد و خانواده اش قرار گرفت و تحصیل را به خوبی پشت سر نهاد؛ به همین علت، با راهنمایی پدرش راهی حوزه علمیه شیروان شده و شروع به تحصیل علوم اسلامی نمود.
هجرت
نوجوان شیروانی پس از فراگیری مقدمات، برای تکمیل دانش خود چاره ای جز هجرت نمی دید. در آن زمان، حوزه علمیه اصفهان پذیرای عالمان و طلاب فراوانی بود؛ زیرا تأسیس اولین حکومت گسترده شیعه (صفویه)، پایتخت شدن اصفهان و حمایت پادشاهان صفویه از اهل علم، باعث رونق گرفتن مباحث و محافل علمی شده و حوزه علمیه اصفهان مورد توجه فرهیختگان قرار گرفت.[2]
محمد نیز چون بسیاری از طلاب، زادگاهش را ترک کرد و به این شهر دانش پرور سفر نمود. وی در این مسیر، از شهر های متعددی عبور کرد و از محضر برخی از دانشوران آن شهر ها بهره مند شد.
او پس از ورود به اصفهان و مشاهده عظمت دینی و علمی آنجا، گویا گمشده خود را یافته بود. بنابر این، بیش از پیش در راه تحصیل معارف اسلامی و شیعی، تلاش می نمود؛ به طوری که پس از گذشت چند سال، فقه، اصول، تفسیر، حدیث، کلام، فلسفه، ریاضیات و نجوم را فرا گرفت.
وی در اولین روزی که به مدرسه محقق خوانساری وارد شد، استاد به تدریس شرح اشارات شیخ ابو علی سینا مشغول بود؛ میرزای شیروانی پس از دقایقی، اشکالاتی مطرح ساخته و توجه همگان را به خود جلب کرد.
طلاب که تا آن روز ایشان را در جمع خود ندیده بودند، چشم به استادشان دوخته تا پاسخ وی را بشنوند. آقا حسین خوانساری خودش را معرفی کرد، استاد چنین فرمود:
«من در سطح معلومات تو مطالعه نکرده ام؛ امشب برای تو کتاب را مطالعه می کنم تا پاسخگوی سؤالات تو باشم.»[3]
آزاد اندیشی استاد و میدان دادن به وی شاگرد، سبب شد ملا میرزا (که خود در فلسفه پرمایه بود) نزد آقا حسین بماند و شاگردی کند.[4]
میرزای شیروانی به دلیل ژرف نگری و تلاش شبانه روزی، در مدت کوتاهی به مدارج عالی علمی راه یافت و با برگزاری جلسات پرسش و پاسخ و نگارش آثار علمی و تحقیقی، به عنوان «اندیشمندی صاحب نظر» شناخته شد؛ از این رو با لقب «مدقق شیروانی» زبان زد محافل دینی و مذهبی شده و طلاب زیادی در حوزه درسی وی شرکت نمودند.[5]
مجتهد شیروانی در سال 1091 هـ . ق. به اصفهان مراجعت کرده[6] و از سوی حکومت صفویه، دانشمندان و مردم، مورد تجلیل و احترام شایانی قرار گرفت.
استادان
میرزای شیروانی برای فراگیری علوم گوناگون، نزد بزرگان حوزه به شاگردی پرداخته است. در این جا نام استادان برجسته او را یادآور می شویم:
1. ملا محمد تقی مجلسی، (1003 ـ 1070 هـ . ق)
2. آقا حسین بن جمال الدین
شاگردان
برخی از دانش آموختگان مکتب میرزای شیروانی عبارتند از:
1. ملا محمد باقر مجلسی (1037 ـ 1110 هـ . ق)
2. امیر محمد صالح خاتون آبادی.
3. آقا محمد اکمل اصفهانی،
4. میرزا عبدالله افندی اصفهانی.
5. شیخ حسن بلاغی نجفی.
6. سید صدرالدین رضوی قمی همدانی.
7. مولی محمد بن عبدالفتاح تنکابنی.
8. سید محمد باقر گیلانی.
آثار ماندگار
یکی از راه های ترویج معارف اهل بیت ـ علیهم السلام ـ و رشد جامعه اسلامی، نگارش کتاب است. میرزای شیروانی که در فنون مختلف به مطالعه و پژوهش پرداخته بود؛ اندوخته ها، تجارب و نظرات خود را در مجموعه هایی گرد آوری کرد که بیشتر آن ها به زبان عربی است.
الف) کتاب ها
1. اثبات عصمه الائمه ـ علیهم السلام ـ تفسیر آیه ی «ان الابرار لفی نعیم»؛
2. اثبات الانبوه و الامامه؛
3. الاجتهاد و الاخبار، (مصادر الانوار) ؛
4. الاحباط و التکفیر؛
5. اصاله البرائه؛
6. اصول دین؛
7. انموذج العلوم؛
8. الجبر و الاختیار؛
9. الجمع بین الاخبار المتعارضه؛
10. جیش اسامه، (رساله اسامه) ؛
11. دیوان شعر.[7]
ب) حواشی
شیروانی بر آثاری که ذکر می شود، حاشیه زده است:
1. اثبات الواجب ملا جلال دوانی؛
2. تفسیر بیضاوی؛
3. حاشیه فاضل خفری بر شرح تجرید قوشچی؛
4. حاشیه قدیمه دوانی بر شرح تجرید؛
5. حاشیه خطائی بر مختصر؛
6. حاشیه سید شریف بر شرح مطالع؛
7. شفای ابن سینا؛
8. مسالک؛
9. شرایع الاسلام؛
10. معالم الاصول؛
11. شرح مختصر الاصول عضدی؛
ج) رساله ها
1. رساله الآصفیه؛
2. رساله البداء؛
3. رساله ای در استحقاق ثواب و عقاب؛
4. رساله ای در دفع شبهه ابن کمونه؛
5. رساله ای در رد فخر رازی؛
6. رساله ای در شکیات (الخلل) ؛
7. رساله ای در کائنات جو؛
8. رساله ای در کذب؛
9. رساله ای در هندسه؛
10. رساله شبهه الاستلزام؛
11. رساله شبه المرکب؛
د) شرح ها
1. شرح تهذیب شیخ طوسی؛
2. شرح حدیث «سته اشیاء لیس للعباد فیها صنع»؛
3. شرح حدیث «مناظره زندیق با امام صادق ـ علیه السلام ـ »؛
4. شرح قاموس المحیط؛
5. شرح قواعد علامه،
6. شرح المعالم؛
در خصوص تألیف میرزای شیروانی نکاتی قابل توجه است؛
1. در نگارش به زبان عربی بیش از فارسی توانایی داشته و زبان مادری وی ترکی بوده است.[8]
2. تعدادی از آقای میرزا به عنوان «ردیه» است؛ چرا که وی کتاب های عالمانی چون: محقق خوانساری و آقا جمال خوانساری را به دقت مورد ارزیابی قرار داده و در نقد آن ها کوشش می کرد. چنان که علما نیز به پاسخ اشکالات میرزا پرداخته و در رد برخی از مطالب و نظریه های او رساله هایی نگاشته اند.[9]
ویژگی ها
میرزای شیروانی همچون فقیهان دیگر، دارای سجایای اخلاقی از قبیل عبادت، تقوا، سخاوت و شجاعت بوده؛ اما آن چه که وی را از بسیاری دیگر ممتاز نموده، دقت علمی و تشکیل مجالس بحث و جدل است. در این جا به نمونه هایی از آن بسنده می شود:
میرزا می گفت:
«من بیش از یا حدود (هفتاد) دفعه شرح جامی را تدریس کرده ام و هر بار چیزی را فهمیدم که پیشتر درک نکرده بودم»[10]
علامه خوانساری می گوید:
«میرزا در فن جدل و مناظره، مهارت عجیبی داشته و مخالفان خود را، از سران هر دسته که بوده، به زانو در می آورد ...»[11]
خاتون آبادی در پژوهش های خود به کلام میرزا استناد کرده و می نویسد:
«مولانا میرزای شیروانی نقل نمود که بابا رکن الدین مدفون در قبرستان کبیر اصفهان، معاصر خواجه نصیر الدین طوسی بوده ...»[12]
یک روز برای شاگردان خود، هفتاد دلیل آورد که حوض مدرسه، آب ندارد! طلبه ها با وجود این که می دانستند و می دیدند حوض پر آب است، ولی در مقابل استدلال استادشان پاسخی جز سکوت نداشتند. میرزا با مشاهده عجز و ناتوان آنان، برخاسته و مقداری از آب حوض برداشت و در هوا پاشید، آن گاه فرمود: «همین، در ابطال آن براهین کافی است».
یعنی وجود عینی آبی، حکایت گر این است که ادله، مغالطه بوده نه استدلال عقلی.[13]
از دیگر ویژگی های او، تشویق شاگردان شبه نگارش کتاب است. در این رابطه به بیان نمونه ای اکتفا می کنیم.
نویسنده «ریاض العلماء» نقل می کند:
« ...رساله خوب و بسیار زیبایی نوشته بودم؛ آن را به استاد علامه و یگانه دوران، مرحوم مولانا میرزای شیروانی تقدیم کردم تا ملاحظه کنند. ایشان از آن تعریف کرده و به تشویق من پرداخت».[14]
عروج
میرزای شیروانی به سبب اشتغالات علمی و کهولت، دچار بیماری سختی شد؛ به شکلی که درد، همه وجودش را فرا گرفته بود؛ اما با توجه به همه این مشکلات، روحیه توکل، رضا و شکیبایی را از دست نداد. شاگرد گرانقدرش خاتون آبادی، نقل می کند:
«در این مدت بیماری، از حالت اعتدال بیرون نرفت و با غنی، فقیر، وضیع و شریف در وقت عیادت، هیچ مرتبه از مراتب نقد از او مفقود نشد»[15]
محبوبیت وی آن چنان بود که دولت مردان، عالمان و مردم به عیادتش شتافته و برای سلامتی اش دعا می کردند. اما قرائن، حکایتی دیگر داشت و ماه رمضان سال 1098 هـ . ق. نشانه های عروج را در سیمای نورانی آن فرزانه 65 ساله، جلوه گر ساخته بود. بدین سان بود که پس از یک سال و نیم بیماری، در ظهر روز جمعه 29 ماه مبارک، کبوتر روحش به سوی عرشیان اوج گرفت و میهمان اولیاء الله شد.[16]
در ماده تاریخ رحلتش این گونه سروده شده است:
گفت: کز بیاد غواص اجل
«گوهری دیگر درا ین دریا نماند»[17]
پیکر مطهر این بزرگمرد عرصه علم و فقاهت از سوی مقامات کشوری و لشکری و دانشمندان، خصوصا علامه مجلسی و مردم، با اشک و آهی جانسوز تشییع شده و سپس به جانب مشهد مقدس منتقل گردید. جنازه آن حکیم پرآوازه در مشهد رضوی نیز با شکوهی خاص تشییع شد و پس از اقامه نماز و طواف به دورضریح منور امام رضا ـ علیه السلام ـ، در مدرسه میرزا جعفر دفن گردید.[18]
[1]. عده ای زادگاه وی را شیروان استان خراسان دانسته اند و برخی شروان کشور آذربایجان و منطقه قفقاز؛ که در هر صورت، در آن زمان جو شهر های ایران بزرگ شمرده می شدند. (مطلع الشمس، اعتماد السلطنه، ج اول و دوم، ص 282؛ اعیان الشیعه، سید محسن امین، ج9، ص 143؛ روضات الجنات، سید محمد باقر خوانساری، ج7، ص 96).
[2]. ر.ک: مفاخر اسلام، علی دوانی، ج8، صفویان نماد اقتدار ایران، محمد باقر پور امینی، ج1 و 2.
[3]. تذکره العلماء، میرزا محمد بن سلیمان تنکابنی، ص 141 و 142؛ قصص العلماء، تنکابنی، ص 266 و 267.
[4]. مجله حوزه، ش 89 و 90، ص 13 و 14.
[5]. مطلع الشمس، ج اول و دوم، ص 681؛ جغرافیای تاریخی شیروان، محمد اسماعیل مقیمی، ص 252 و 253.
[6]. وقایع السنین و الاعوام، خاتون آبادی، ص 536.
[7]. الذریعه، ج 3/9، ص 1140.
[8]. قصص العلماء، 268.
[9]. ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج2، ص 63؛ علیقه أمل الآمل، سید احمد حسینی، ص 112 و 141؛ الذریعه، ج10، ص 194 و 195.
[10]. قصص العلماء، ص 267 و 268؛ تذکره العلما، ص 143. بر اساس نقل دیگر، 25 مرتبه «شرح کافیه عبدالرحمن جامی» را تدریس کرده است. (روضات الجنات، ج5، ص 69).
[11]. روضات الجنات، ص 93؛ علمای بزرگ شیعه از کلینی تا خمینی، م . جرفادقانی، ص 143.
[12]. وقایع السنین و الاعوام، ص 364.
[13]. قصص العلماء، ص 267؛ تذکره العلما، ص 142.
[14]. صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، رسول جعفریان، ج1، ص 447 (با اندکی تغییر).
[15]. وقایع السنین و الاعوام، ص 540 و 543.
[16]. فوائد الرضویه، ص 468.
[17]. مصرع دوم به حساب ابجد، مساوی با 1099 است. (طبقات اعلام الشیعه، آقا بزرگ تهرانی، ج5، ص 524.
[18]. فوائد الرضویه، ص 468.
منبع:اندیشه قم

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 375]