جغرافياى فرهنگى رمضان

واضح آرشیو وب فارسی:ايران ورزشی: جغرافياى فرهنگى رمضان
[مهرى حقانى ]
قرص ماه بارها و بارها گرد مى شود، شبهاى نورانى ۱۴ را به وجود مى آورد و دوباره هلال مى شود اما تنها يكبار در سال است كه به اين هلال همزمان چشم ميليونها انسان خيره مى شود. گويا در شعاع هلال اين ماه است كه اشتراكات دينى و باورهاى مذهبى همگى آنها گرد هم مى آيد. با اين حال مناسك مذهبى اين ماه با تمام اشتراكاتش آينه اى هم از تفاوتها و تنوع فرهنگى اين مردمان است. در حقيقت رمضان در كشورهاى اسلامى مانند آينه اى است كه خصلتهاى فرهنگى، آداب ،رسوم و ديدگاه آنان به محيط اطراف را نشان مى دهد. شايد اگر از ابن خلدون پرسيده مى شد كه چرا رمضان در كشورهاى مختلف اسلامى با برخى تفاوتها اجرا مى شود او پاسخ مى داد: فرق در اجتماعيات است.
بدين ترتيب جغرافياى رمضان دايره گسترده اى از خاورميانه، كشورهاى تازه به استقلال رسيده هاى شوروى سابق، تركيه، شمال آفريقا و اقيانوسيه را در بر مى گيرد.گذشته از آنكه مسلمانان مهاجر در اروپا و امريكا را نيز شامل مى شود.
رمضان اولين قاعده اش روزه دارى است اما هر يك با كيفيتها و نگاه و حاشيه هاى گاه مشترك و گاه متفاوتى آن را اجرا مى كنند.
تركيه جشن ملى
ماه رمضان در ميان تركها در حالى شروع مى شود كه آنها فرا رسيدن آن را به يكديگر تبريك مى گويند. مساجد تركيه در اين ماه چراغانى مى شونددر اين ميان تزئين خانه ها نيز يك عادت هر ساله است. و سرانجام هنگامى كه هلال ماه مبارك رمضان ديده شد مشك، گلاب و عنبر را در گوشه خانه خود مى ريزند.
در ماه مبارك رمضان در تركيه رستورانهايى وجود دارد كه پس از نماز عشا و نماز تراويح از مسلمانان استقبال و پذيرايى مى كنند. در برخى از اين رستورانها شب شعر دينى، هنرهاى نمايشى و موسيقى انجام مى شود. برنامه هاى دينى اين ماه بسيار زياد است كه گستراندن سفره هاى رايگان با هدف جمع كردن مردم و شركت آنها در شادى روزه، يكى از آنهاست.
مسلمانان تركيه معتقدند كه ماه رمضان بركت و خير را در سفره هاى آنان افزايش مى دهد حتى اگر در بدترين شرايط اقتصادى باشند، خداوند به يمن و بركت اين ماه مبارك درهاى خير و نعمت خود را به روى بندگانش مى گشايد.
بازار عطارين يكى از مهم ترين و بزرگ ترين بازارهاى قديمى تجارى در كلان شهر استانبول است، خريد و فروش بويژه انواع شيرينى ها و غذاهاى مخصوص اين ماه اين بازار را شلوغ و پررفت و آمد مى كند. شيرينى هاى تركيه از تنوع بسيارى برخوردار است و افزون بر سى و شش نوع شيرينى و پيراشكى است كه به آنها «pasta borek» مى گويند كه باقلواى خاص تركيه نيز در زمره اين شيرينى هاست. سفره هاى افطارى مسلمانان اين كشور شامل زيتون، پنير، خرما، باقلوا و انواع سوپ و آش است كه به آن «چوربا» شوربا گفته مى شود كه از تنوع خاصى نيز برخوردار هستند. برخى از اين چورباها از دوران عثمانى به جا مانده است.
چادرها و خيمه هايى كه در ميدانها و اماكن عمومى براى افطارى دادن برپاست يكى از ويژگى هاى ماه رمضان در تركيه است. كسانى كه هنگام افطارى در خانه نيستند يا در حال رانندگى اند از ميهمانهاى اين سفره ها هستند. اين سفره هاى افطارى از سوى شوراهاى خيريه يا افراد خير و در برخى موارد از سوى شهردارى گسترانيده مى شود و بيشتر در دو شهر آنكارا و استانبول مورد توجه قرار مى گيرد.
مساجد در اين ماه از ازدحام بيشترى نسبت به ماه هاى ديگر برخوردار است، به ويژه مساجد بزرگ و معروف كه مسلمانان تركيه از هرجا سعى مى كنند به آنجا بيايند و نماز را در اين مساجد باشكوه به جماعت به جا آورند، به خصوص نماز تراويح كه مخصوص اهل سنت است و مردم تركيه ترجيح مى دهند آن را با جماعت اقامه كنند تا از فيض بيشترى در ماه مبارك رمضان بهره مند شوند.
هنگام سحر علاوه بر بانگ مناجات مساجد براساس عادتى ديرينه و قديمى سحرخوان ها به خيابان ها و كوچه ها آمده و براى بيدار كردن مسلمانان آواز سر مى دهند و بعد از اقامه نماز صبح مسلمانان به قرائت قرآن مى پردازند. خواندن و تفسير قرآن در اين ماه در مساجد پرشمار تركيه بسيار رواج دارد و يك عادت بسيار زيبا اينكه كسانى كه به مساجد مى آيند يا سر سفره هاى افطارى و سحرى مى نشينند همواره خود را با عطر كه به آن «كلونيا» مى گويند معطر مى كنند و در تمامى مراسم و اعياد بويژه اعياد اسلامى مانند عيد قربان و عيد فطر اجرا مى شود.
با شروع ماه مبارك رمضان در استانبول نمايشگاه بزرگى از كتاب هاى اسلامى برگزار مى شود كه تا پايان ماه رمضان ادامه دارد و در آن به ارائه كتاب هاى دينى مى پردازند. فعاليت هاى اين نمايشگاه هر روز پس از نماز مغرب آغاز مى شود و روزانه هزاران نفر از آن ديدن مى كنند. در يك سوى نمايشگاه مكانى براى افطارى يا غذاهاى پس از افطارى وجود دارد. در محوطه بيرونى نمايشگاه، برخى مردم توليدات دستى و كارهاى هنرى و برخى محصولات غذايى خود را به فروش مى رسانند، مانند تابلوهاى خطاطى اسلامى، تصاوير اسلامى، كتاب هاى دينى، عطرها و شيرينى هاى مخصوص.
برنامه ديگر در ماه مبارك رمضان به نمايش گذاشتن «خرقه شريف» است كه در استانبول واقع است. اين خرقه منسوب به پيامبر اسلام(ص) است كه سلطان سليم عثمانى هنگام فتح مصر از آخرين خليفه عباسى دريافت كرد و آن را به همراه واگذارى منصب خلافت به سلطان عثمانى از حجاز به استانبول منتقل كرد و سلطان عبد الحميد دوم با تأسيس مسجدى در سال ۱۸۵۳ ميلادى صندوقچه خرقه شريف را در آن نگهدارى كرد. نمايش خرقه شريف بسيار مورد توجه مردم تركيه است و ازدورادور اين كشور براى ديدن آن به استانبول مسافرت مى كنند.
عيد فطر را در تركيه عيد رمضان مى گويند و به دليل مصرف زياد شيرينى و آب نبات در اين روز به خصوص براى هديه دادن به كودكان به شكر بايرامى (عيد شكر) معروف است.
رمضان كريم
ماه رمضان در كشور هاى عربى بزرگترين مناسبت شاد سالانه و چه بسا تنها جشن ملى و مذهبى آنهاست.
در كشورهاى اسلامى و به خصوص عربى در ميان احكام و فرايض دينى، روزه از جايگاه ويژه اى برخورداراست. چه بسا افرادى كه تقيدى به فرائض جارى مانند نماز ندارند، اما روزه دارى را ترك نمى كنند و به نوعى جاى شب و روز تغيير مى كند.
مساجد در شبهاى ماه رمضان رونق فراوانى دارد وقاريان مشهور، پررونق ترين ايام خود را شبهاى رمضان مى دانند. اعمال ويژه اى كه در فقه اهل سنت براى رمضان پيش بينى شده مثل نماز تراويح كه هرشب و بويژه در دهه آخر ماه در دو نوبت طولانى خوانده مى شود باعث هجوم مردم ديندار به مساجد وشب زنده دارى مى شود.
مالزى
با آغاز ماه مبارك رمضان خيابانهاى اصلى شهر با ريسه ها و چراغهاى رنگى برقى آراسته مى شوند و در محله هاى تجارى پرچم هايى برافراشته مى شود كه در آن آغاز ماه مبارك رمضان را تبريك مى گويند. تمام مساجد اين كشور در شب ها چراغانى است و آواز آغاز ماه مبارك رمضان از مساجد اين كشور شنيده مى شود.
در روستاها نيز مسلمانان در مساجد جمع مى شوند و به يكديگر تبريك مى گويند و بر طبلهاى بزرگ مى نوازند. مساجد مالزى در شبها و روزهاى ماه مبارك رمضان باز هستند و برخلاف ديگر روزهاى سال كه ممكن است در آنها بسته شود، بسته نمى شوند.
خانواده هاى مالزى قرآن را در ماه مبارك رمضان ختم مى كنند و در اين ماه لباس محلى خود را پوشيده و بر سرشان نيز كلاههاى مخصوص مستطيل شكلى قرار مى دهند. زنان نيز لباسهاى خاصى بر تن مى كنند و بر سرشان نيز روسرى مى گذارند. خانواده هاى مالزى در ماه مبارك رمضان هدايا، غذاها و شيرينهايى به يكديگر مى دهند كه منجر به افزايش محبت، انس و الفت ميان آنها مى شود. غذاهاى مسلمانان مالزى در ماه مبارك رمضان برنج به همراه گوشت يا مرغ است. آنها با غذاى سحرى نوشيدنى خاصى به نام «كولاك» را مى نوشند كه عطش را برطرف مى كند و به آنها توانايى و قوت خاصى مى دهد.
سحرگو نيز از افرادى است كه هنوز هم در روستاها و شهرهاى مالزى همزمان با ماه رمضان پيدا مى شود كه مردم را براى خوردن سحرى از خواب بيدار مى كند. با توجه به اينكه در اين كشور غير مسلمانانى هم زندگى مى كنند، اما آنها به شكل خودجوش حرمت مسلمانان را نگاه مى دارند و در اين روزها در اماكن عمومى از خوردن پرهيز كرده و حتى در برخى از فعاليتهاى دينى و تفريحى آنها شركت مى كنند.
با نزديك شدن به عيد فطر برخى از فارغ التحصيلان مدارس و آموزشگاههاى دينى به منظور گردآورى زكات به مساجد مى آيند و آنها را ميان نيازمندان و فقرا پخش مى كنند.
شب آغازين رمضان هر ساله در برخى شهرها با تعطيلى عمومى و آتش بازيهاى فراوان جشن گرفته مى شود و از آن به بعد نيز هر شب مردم مى توانند مراسم آتش بازى را در محلى از پيش تعيين شده تماشا كنند.
افطارى و شام هم در كليه مساجد به شكل رايگان برقرار است. اول افطار و بعد نمازگزاران براى اداى نماز مغرب و حالا نوبت شام است كه هميشه پلو با خورشت است.در اين ميان استقبال خارجى ها بخصوص دانشجويان هم ديدنى است. نوعى احساس نزديكى و مهربانى بين مسلمانان و حتى غير مسلمانان حاكم است.
در طول روز تقريباً تمام رستوران هاى مربوط به مسلمانان تعطيل است، اگرچه الزامى براى اين كار نيست و خوردن و آشاميدن در ملأعام نيز منعى ندارد.
اما رمضان بازارها از همه ديدنى تر هستند. از هر چند خانواده مالايى يك نفر در رمضان بازار ميز و گاز و وسايل عرضه غذا گذاشته و از سوى دولت و پليس هم هيچ محدوديتى وجود ندارد. حتى پليس به طور مرتب منطقه را كنترل مى كند تا ترافيك و مشكل خاصى براى فروشندگان و خريداران به وجود نيايد.
اين بازارها تنها دو ساعت در روز فعاليت مى كنند يعنى دو ساعت پيش از اذان تا هنگام اذان مغرب و همه نوع شيرينى جات و غذاهاى مالايى به صورت تازه در محل تهيه و عرضه مى شود. دقايقى قبل از اذان هم همه فروشندگان، مواد غذايى باقى مانده را جمع مى كنند، اما ميزها و گازها و صندلى ها همانجا كنار خيابان مى مانند تا روز بعد.
جشن هاى رمضان كه مركز آنها در ايالات ترينگانو و كلانتان در شمال مالزى است به سوژه جذابى براى خبرنگاران و گردشگران خارجى بخصوص گردشگران مسلمان تبديل شده است. جشن هاى خيابانى و پذيرايى هاى ديدنى هنگام افطار و برپايى مجالس سنتى و آئينى از جمله جذابيتهاى اين جشن هاست.
از هم اكنون همگى براى عيد فطر نقشه مى كشند تا به خانه كدام وزير بروند و چه بپوشند. روز عيد فطر در خانه وزراى مسلمان دولت و نخست وزير به روى همه باز است و از صبح پس از اداى نماز عيد تا شام مردم به ديدن دولتمردان خود مى روند و البته منعى هم براى هيچكس وجود ندارد، پذيرايى نيز در حد كامل است.
با اين حال نكات جالب توجهى در افكار عمومى مالايى ها وجود دارد.به عنوان نمونه به تازگى علماى مسلمان مالزى از پذيرفتن درخواستهايى كه به منظور كم شدن ساعت كار در طول ماه مبارك رمضان مطرح شد امتناع كرده اند.
چگونگى رمضان در كشورهاى مختلف مى تواند موارد جالب توجهى از پويايى و شادى عنصر مذهب را به نمايش بگذارد و برخى ويژگى ها هم مختص همان منطقه و فرهنگ خاص آن منطقه است.
دوشنبه 25 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايران ورزشی]

[مشاهده در: www.iran-varzeshi.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 80]