بهره اي قرآني از محضر مفسر بزرگ قرآن حضرت آيت الله جوادي آملي با « تسنيم » در خدمت قرآن كريم

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: بهره اي قرآني از محضر مفسر بزرگ قرآن حضرت آيت الله جوادي آملي با « تسنيم » در خدمت قرآن كريم
قسمت دوازدهم
با اتمام جلد دوازدهم تفسير تسنيم كه دربردارنده تفسير آيات 253 تا 286 مي باشد تفسير سوره مباركه بقره به پايان مي رسد و با توجه به اينكه جلد نخست اين تفسير شامل مقدمه مفصل و پرنكته مفسر عاليقدر و تفسير سوره مباركه « حمد » بوده ; تعداد مجلدات تفسير سوره بقره يازده جلد مي شود.
رسولان الهي و آزادي بشر
گزيده تفسير آيه 253 كه مربوط به تفاوت درجات انبياي الهي و وضعيت امت هاي آنها و اراده تكويني و تشريعي الهي در اين موضوع مي باشد بدين صورت آمده است : « همه رسولان الهي از نصاب لازم براي رسيدن به مقام رسالت برخوردارند; ولي خداوند برخي را بر برخي ديگر برتري نسبي داده است ; بدين گونه كه با بعضي به شكلي خاص سخن گفته و برخي را به درجات وجودي بالايي برده و بعضي را در دادن بينات و تاييد به روح القدس برتري بخشيده است .
از آنجا كه انبياي الهي در دعوا و دعوت خود صادق و حقيقي بودند انتظار اين است كه امت هاي آنان در سايه ايمان به خداوند در صلح و صفا كنار يكديگر زندگي سعادتمندانه اي داشته باشند; ولي اينان با يكديگر اختلاف كردند و دو گروه مومن و كافر شدند و به كشتار يكديگر پرداختند.
خداوند حكيم اراده كرده است كه انسانها با اختيار خود راه كمال را بپيمايند از اين رو آنان را آزاد گذاشت و به اضطرار آنها را مومن نساخت و به اجبار جلوي كشتارشان را نگرفت تا راه كمال انسانها بسته نشود و اگر خداوند مي خواست جلوي جنگ خونين آنان را مي گرفت زيرا اراده خداوند تخلف ناپذير است ; لكن تكوينا چنين اراده اي نكرده است گرچه تشريعا از اختلاف و خون ريزي ميان دينداران نهي كرده و از آن بيزاري جسته است . »
تكليم الهي
با توجه به اينكه در اين آيه از مكالمه الهي با حضرت موسي (ع ) سخن رفته است آيت الله علامه جوادي آملي درباره حقيقت سخن گفتن خدا با انبيا و برگزيدگان مي گويند : « احساس نورانيت باطني نشان تكليم الهي با فرد است » اگر بي واسطه يا از پشت حجاب مانند شنيدن صداي توحيد از درخت نباشد به وسيله جبرئيل يا ديگر فرشتگان است ; ولي به هر حال مطالب چيزي كه در قلب انسان پيدا مي شود كلام الله است چنانكه القاي بشرور كلام و وسوسه شيطان است ... لازم است عنايت شود كه هر تكلمي مستلزم تحقق شنيدن بالفعل نيست بلكه مي شود تكلم و كلمه بالفعل باشد; ولي كسي كر و ناشنوا باشد و آن را نشنود چنانكه همه عالم صداي خداوند است لكن شنونده آن كمياب است . » ايشان براساس آيه 6 سوره توبه نازل ترين درجه كلام خداوند را قرآن نوشته شده حاضر مي داند كه خداوند همواره با همين آيات مكتوب و ملفوظ با انسانها سخن مي گويد.
آيت الله جوادي آملي در ادامه اين بحث مي فرمايند : « تكليم الهي همان طور كه در قلب ظهور دارد ممكن است با ايجاد صوت در شي خارجي باشد و وسيله فهم انسان كامل معصوم مانند حضرت موسي عليه السلام فراهم گردد. »
نبوت رسالت ولايت
در بخش اشارات و لطايف لطيفه اي در قالب يك نكته بدين شرح آمده است : « انسان كامل از آن نظر كه وحي دريافت مي كند نبي و داراي مقام نبوت است و از آن جهت كه وحي دريافت شده را به مردم مي رساند رسول و داراي مقام رسالت است كه به مقام نبوت تكيه دارد و هر دو برگرفته از مقام ولايت است ; زيرا رسول و نبي بايد ولي الله باشند گرچه هركسي كه ولي الله مي شود نبي يا رسول نيست ; مانند حضرت زهرا عليهماالسلام و دوازده امام معصوم عليهم السلام كه از ولايت الهي متنعم اند; ولي نبي يا رسول نيستند. نبوت و رسالت هبه خداوند است كه به هر كس بخواهد مي بخشد (الله اعلم حيث بجعل رسالته ).
اختلاف ممدوح اختلاف مذموم
صاحب تسنيم با تاكيد بر اختلاف زا بودن مذهب مي گويد : « اختلاف نظر و راي ميان مردم گاهي ممدوح و زماني مذموم است . اختلاف ممدوح پيش از روشن شدن حق و زمينه شكوفايي حقايق است و اصولا اگر در بعضي از امور اختلاف نباشد نتيجه حاصل نمي شود... اختلاف مذموم پس از روشن شدن حق است چنان كه در مثال كفه هاي ترازو پس از آنكه وزن و موزون برابر شدند كسي با خيانت در ميزان كم را زياد و زياد را كم نشان دهد (ويل للمطففين ) در امور اجتماعي و سياسي نيز اختلاف و عدم پذيرش حق پس از روشن شدن آن از مصاديق اختلاف نكوهيده است . »
آزادي در انتخاب دين
مفسر عاليقدر علامه جوادي آملي درباره تناسب آيه 256 مي فرمايد : « با تعريف و وصفي كه در آيه الكرسي از خداوند متعالي شد ديگر نيازي به اجبار نيست زيرا فطرت سليم و مشاهدات هستي انسان را به ايمان به خدا و وحدانيت حق تعالي و پذيرش اسلام به عنوان دين و منهج حيات دعوت مي كند. گذشته از آنكه اجبار در اصل دين با تكامل سازگار نيست . »
به همين خاطر مناسب است گزيده تفسير آيه 256 را بياوريم : « پذيرش دين خدا بر هر مكلفي شرعا واجب است ; لكن در نظام تشريعي اسلام قانون اجبار بر قبول دين جعل نشده است چنانكه در نظام تكويني جهان جبر مانند تفويض باطل است . سر عدم اجبار در پذيرش دين آن است كه حق از باطل به طور شفاف جداست و براي قبول مطلب روشن نيازي به اجبار نيست ; افزون بر اين اجبار در امر قلبي اثر ندارد. كفر به طاغوت و ايمان به خدا همان التزام عملي به توحيد است و تقديم كفر به طاغوت بر ايمان به الله براي غبارروبي از فطرت و درخشش اصل ايمان است ... كفر به طاغوت و ايمان به خدا ابزار گرفتن دستگيره محكم دين است تا انسان در مشكلات مادي و معنوي سقوط نكند و به سعادت دنيايي و آخرتي دست يابد. »
لغو بودن اكراه
استاد بزرگوار و مفسر بزرگ قرآن در ادامه تفسير اين آيه مي گويد : « اجبار لغو است نه محال يعني ممكن است كسي كار بيهوده انجام دهد و در صدد اكراه ديگري راجع به يك مطلب اعتقادي برآيد; لكن حصول امر قلبي به وسيله اكراه به معناي پيدايش معلول بدون علت است كه امري مستحيل است زيرا علت يك امر قلبي همانا امر قلبي است نه اكراه ... بنابراين عقيده آزاد است و جبر ممتنع و اجبار لغو و در محدوده شريعت چيزي به عنوان اكراه جعل نشده است گرچه بر هر مكلفي واجب است كه دين را بفهمد و آن را بپذيرد و به آن عمل كند. »
دو نگاه به استقلال و آزادي
در بخش اشارات و لطايف آيه 256 مي خوانيم : « استقلال و آزادي انسان دو اصل مهم حقوقي سياسي و اجتماعي است كه عقل در ادراك آن مستقل است و نقل نيز آن را تاييد مي كند. استقلال يعني فرد يا جامعه در تصميم گيري هاي خود محتاج به اذن ديگري نيست و اراده ديگري يا ديگران به نحو تمام موثر جز موثر يا شرط تاثير دخيل در كارهاي فرد يا جامعه مستقل نيست آزادي يعني ديگري اصلا حق دخالت در شئون فرد يا جامعه آزاد را ندارد و هرگونه كاري در قلمرو زندگي او انجام شود بايد به اذن و رضايت او باشد.
اين دو اصل از احكام و مدركات عقلي اند يعني عقل تام كشف مي كند كه خداوند فرد يا جامعه را نسبت به افراد و جوامع ديگر مستقل و نيز آزاد آفريده و اين حكم و ادراك عقلي كه از آن به عنوان اصل استقلال و اصل آزادي ياد مي شود از نسخ امارات شرعي اند نه از قبيل اصول عمليه و همانند ساير امارات شرعيه بر همه اصول عمليه مقدم اند. » تا اينجا يك نگاه به اصل استقلال و آزادي مورد توجه و تبيين قرار گرفته است . اما استاد بزرگوار در ادامه اضافه مي فرمايند : « استقلال و آزادي يادشده كه دو اصل مكشوف عقلي و دو اماره معتبر شرعي اند در صورتي كه فردي با فرد ديگر يا جامعه اي با جامعه ديگر يا فرد و جامعه نسبت به يكديگر مقايسه شوند; اما اگر انسان نسبت به ساحت قدس آفريدگار و پروردگار خودش سنجيده شود حكم واقعي كه بوسيله عقل ناب كشف مي شود همانا فقر و بندگي است ; يعني اصل استقلال به اصل وابستگي و نياز و اصل آزادي به اصل بندگي و پرستش مبدل مي شود. »
عامل پيشرفت اسلام
در همين مبحث استاد رمز پيشرفت اسلام را در منطق و محتواي برين آن مي داند و مي فرمايد : « بررسي تاريخ صدر اسلام گواه است كه اسلام با برهان و استدلال كار خود را آغاز و پيشرفت كرده است ... كاربرد شمشير براي حفظ اسلام و مسلمانان در مقابل تهاجم دشمنان بود نه اينكه در اسلام شمشير عامل اصلي پيشرفت محسوب شود... ابزار دعوت و سلاح پيشرفت اسلام كلام روشنگرانه است كه با برهان و جدال احسن و حكمت و موعطه حسنه همراه است و حتي با تمثيل حق را از باطل جدا و روشن مي گرداند. بلاغ مبين و كلام روشنگرانه دو بركت دارد : ساده و همه فهم و محققانه و عالمانه است از اين رو هم عموم مردم و هم متفكران و دانشمندان به آساني آن را مي فهمند و بدون نقد مي پذيرند. »
فرض مال و فرض ماليت
در بخش اشارات و لطايف آيه 275 كه موضوع ربا مطرح است مفسر فقيه آيت الله جوادي آملي پس از بحثي فقهي درباره انواع ربا تذكري دقيق و راهگشا مي دهند كه در شرايط اقتصادي امروز براي عموم مردم علاوه بر كارشناسان و اقتصاددانان قابل فهم و لمس است . ايشان در حدود بيست سال پيش اين قسمت هاي قرآن را تفسير و تدريس داشتند كه توجه به اين نكته بينش عميق و گره گشا و كارآمد اين عالم رباني را مي رساند.
ايشان متذكر مي شوند : جريان ربا و ساير مسائل اقتصادي بدون كارشناسي دقيق حل نمي شود زيرا بين فرض متن مال و مقدار معين از آن و بين فرض ماليت و ارزش مالي و قدرت خريد فرق است چون جريان تورم در قسم اول موثر نيست ; ولي در قسم دوم بي اثر نيست چنان كه ديون معوقه و مهريه هاي درازمدت نيز هرچند از نظر متن مال تفاوت پيدا نمي كند ولي از منظر ماليت و قدرت خريد و تورم متفاوت مي شود. »
با پايان يافتن جلد دوازدهم تفسير تسنيم مباحث سوره بقره نيز پايان مي پذيرد ول ناگفته نماند كه پس از اتمام تفسير آيه 286 ذيل عنوان « نكاتي درباره برخي معارف سوره بقره » نكته هايي مورد توجه قرار گرفته و در حد اشاره و اجمال بدانها پرداخته شده است كه مفصل تر از همه نكات به نكته كرامت انسان و اينكه اين كرامت بخاطر خلافت او از حق تعالي مي باشد و بدون خلافت كرامتي در ميان نخواهد بود پرداخته شده است .
انسان كامل از آن نظر كه وحي دريافت مي كند نبي و داراي مقام نبوت است و از آن جهت كه وحي دريافت شده را به مردم مي رساند رسول و داراي مقام رسالت است كه به مقام نبوت تكيه دارد و هر دو برگرفته از مقام ولايت است زيرا رسول و نبي بايد « ولي الله » باشند گرچه هر كسي كه ولي الله مي شود نبي و رسول نيست مانند حضرت زهرا(س ) و دوازده امام معصوم (ع ) كه از ولايت الهي متنعم مي باشند
يکشنبه 24 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 355]