نگاهی به دستاورد های مقاوم‌سازی در کشور و چالش هاي پيش رو

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان:

سيد مجيد برهاني

1- چكيده
كشور ما در منطقه‌اي زلزله خيز واقع شده است. وقوع هر چهار روز يك زلزله با شدت حدود 4 ريشتر نشان دهنده وجود يك خطر دائمي است. هر از چند گاه نيز زلزله‌اي مخرب با تلفات انساني و مالي وسيع به وقوع پيوسته و پس از چندي دوباره كار ها به همان روال چرخيده است. زلزله بم از نظر توجه به مسائل پايه‌اي و ريشه‌اي در مديريت بحران و به تبع آن افزايش پايداري بناها و تاسيسات در برابر خطر زلزله يك نقطه عطف محسوب مي‌گردد. توجه به امر مقاوم‌سازي ساختمان‌ها، تأسيسات مهم و شريانهاي حياتي محصول اين رويكرد است كه براي اولين بار و به صورت سازمان يافته و به عنوان يك طرح ملي تعريف شده است. اجراي اين طرح فارغ از نتايج كمي آن كه مقاوم شدن تعدادي پروژه است نتايج بسيار مهم‌تري را در بر دارد كه اتكا به آن مي‌تواند برنامه‌ريزي و اجراي طرح‌هاي نظير در بخش دولتي و عمومي و مردمي را در مقياس وسيع ميسر سازد. موارد با اهميت آن عبارت است از :
·شناسايي انواع دستورالعمل‌هاي فني و مديريتي مورد نياز
·سنجش توانايي نيروي انساني متخصص سازمان يافته و قابل سازماندهي
·آشنايي با تكنولوژي‌هاي نوين در طراحي و اجراي مقاوم‌سازي
·معرفي رويه‌هاي مختلف تعريف شرح خدمت ، قيمت‌گذاري خدمات ، ارجاع كار و تحويل خدمت
·معرفي رويه‌هاي كنترل كيفيت و هزينه
·معرفي رويه‌هاي تضمين كيفيت
·شناسايي شاخص‌هاي اصلي در تعيين صلاحيت عوامل دست‌اندر كار
·شناسايي رويه‌هاي توزيع ريسك
·شناخت شرايط لرزه خيزي مناطق شهري ( تعيين طيف ويژه )
·توليد دستورالعمل ارزيابي سريع
·توليد دستورالعمل‌هاي بهسازي لرزه‌اي اختصاصي
·طراحي شيوه‌هاي توانمندسازي عوامل دست‌اندر كار
·تهيه برنامه‌هاي آموزشي
·طراحي الگوهاي هدايت و راهبري طرح‌هاي مقاوم‌سازي
·تخمين منابع مورد نياز امكان سنجي استفاده از تجارب جهاني

ايجاد بانك‌هاي اطلاعاتي و ده ها مورد نتايج و خروجي هاي مهم و موثر براي استفاده برنامه ريزان
اين مقاله در پي آن است كه ضمن ارائه تصويري واقعي از عملكرد طرح مقاوم‌سازي ، زمينه‌اي براي آشنايي صاحب‌نظران و متخصصان و اهل فن با زواياي پنهان و كيفي طرح مقاوم‌سازي فراهم كند و همچنين در مورد احتمال انحراف طرح از چارچوب‌هاي اوليه هشدار دهد.
دستاوردهاي اين طرح پس از سه سال فعاليت پيش روي منتقدان و صاحب‌نظران است و مي‌توان از آن درس‌ها آموخت و با احترام به آن بسيار برآن افزود . انتظار آن است كه نخبگان اين عرصه با دستمايه خرد، انديشه، تجربه و دانش با همكاري مشفقانه در راستاي منافع ملي كاستي‌ها را جبران كنند و سرمايه به دست آمده را پاس دارند .
لازم است در اين فرصت از تلاش همه مديران، متخصصان و كارشناساني كه تا كنون در پيشبرد طرح مقاوم‌سازي به هر نحو مشاركت و همكاري داشته‌اند قدرداني شود.

2- واژه هاي كليدي

2-1- طرح مقاوم‌سازي: طرح مقاوم‌سازي تلاشي چند وجهي از برنامه‌ريزي، خدمات فني و مهندسي و اجرايي است در جهت افزايش پايداري سازه‌هاي مهم در برابر زلزله، حفظ سرمايه‌هاي ملي و ارتقاء توان کشور براي مديريت مطلوب بحران ناشي از زلزله

2-2- فعاليت‌هاي پشتيبان: اقداماتي كه به منظور ايجاد تسهيلات و ارتقا توانايي علمي و عملي عوامل دست اندركار و توانمندسازي آنان صورت مي‌گيرد تا انجام فعاليت‌هاي پيش‌بيني شده در زنجيره مقاوم‌سازي ميسر گردد .

2-3- هدف از اجراي طرح: از جمله اهداف ديگر انجام مجموعه‌اي از پروژه‌هاي مختلف به عنوان پايلوت و بهره‌برداري از تجارب حاصله براي تكثير الگو در سطح كشور و همچنين تعميم نتايج به ساخت و ساز عمومي و مردمي است.

2-4- زنجيره مقاوم‌سازي: سلسله اقداماتي كه در يك فرآيند منطقي انجام مي‌شود تا منجر به مقاوم نمودن بنا در برابر خطر زلزله با شدت معيني شود.

2-5- هدف بهسازي: هدف بهسازي ميزان بهبود سطح عملكرد بناي موجود، تحت خطر زلزله با شدت معين را تعريف مي‌كند. سطح عملكرد مورد انتظار هرسازه بر اساس فاكتور‌هايي نظير قدمت، اهميت، موقعيت شهري، نقش در مديريت بحران و توجيه اقتصادي وتوان مالي براي تخصيص بودجه براي بهسازي لرزه‌اي تعيين مي‌گردد.
3- متن اصلي
طرح مقاوم‌سازي كه از سال 1381 به صورت رسمي در كشور و با استفاده از بودجه دولتي اغاز شده است داراي مشخصات و ويژگي‌هايي است كه به معرفي آن مي‌پردازيم. در گام نخست و براي شناخت گستره طرح مناسب است با نوع پروژه‌هاي منتخب آشنا شويم.

3-1- نوع پروژه هاي مقاوم سازي ساختمان‌های اداری مهم ساختمان مخابراتی شبکه گاز رسانی نيروگاهها پالايشگاه مدارس و ساختمان‌های آموزشی بيمارستان‌ها پل‌های شهری و پل‌های شبکه جاده‌ای و ريلی سامانه‌های آبی در گام بعدي آشنايي با فرآيند يا زنجيره مقاوم‌سازي لازم است . اين فرآيند از دو بخش تشكيل مي شود . بخش اول فعاليت‌هاي اصلي كه انجام پي در پي آن فرآيندي هدفدار را معرفي ميكند و بخش دوم فعاليت‌هايي كه زمينه ساز و بستر ساز تحقق فرايند اصلي هستند. طرح مقاوم‌سازي بدون داشتن هيچ پيشينه قابل استنادي در كشور آغاز شد لذا بخش دوم از اهميت فوق العاده‌اي برخوردار است چرا كه بدون آن امكان ساختمند كردن فعاليت‌هاي مقاوم‌سازي و استخراج الگويي اجرايي از آن امكان‌پذير نيست.

3-2- زنجيره مقاوم‌سازي
سلسله اقداماتي كه در يك فرآيند منطقي انجام مي‌شود تا منجر به مقاوم نمودن بنا در برابر شدت معيني از خطر زلزله شود زنجيره مقاوم‌سازي ناميده شده است. در هر گام از اين فرايند اقدامات شاخصي انجام شده تا به تحقق هر چه بهتر آن كمك كند. موارد با اهميت از كارهاي انجام شده عبارتند از:

3-2-1- پروژه‌يابي
· معرفي شاخص‌هاي انتخاب پروژه

3-2-2- مبادله موافقتنامه
·پيش بيني فاكتورهاي موثر و ايجاد بستر مناسب براي فعاليت دستگاه اجرايي در راهبري طرح مقاوم سازي

3-2-3- انتخاب مشاور و عقد قرارداد
·پرداختن به موضوع صلاحيت مهندسان مشاور در حوزه مقاوم‌سازي( تهيه و ابلاغ بخشنامه تعيين صلاحيت از سوي سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور )
·تهيه دستور العمل مديريتي و راهبري مورد نياز دستگاههاي اجرايي
·كنترل و اصلاح پيش‌نويس قرارداد ها

3-2-4- انجام مطالعات ارزيابي لرزه‌اي و تهيه گزارش‌هاي كيفي و كمي
·استقرار سيستم داوري
·برگزاري نشست‌هاي كارشناسي با مهندسان مشاور
·ثبت و انعكاس بازخوردهاي ناشي از به‌كارگيري دستورالعمل‌هاي فني براي اصلاح در تجديد نظر

3-2-5- تهيه طرح بهسازي
·استقرار سيستم داوري
·معرفي تكنولوژي‌هاي نوين
·بررسي تجارب حاصل از پروژه‌هاي انجام شده در كشور

3-2-6- انتخاب پيمانكار و عقد قرارداد
·تهيه راهنماي انتخاب پيمانكاران
·تهيه دستورالعمل عقد قرارداد بر اساس روش Cost Plus و فهرست خاص
·ارزيابي و مدل سازي ريسك در بخش اجرا

3-2-7- انجام عمليات اجرايي مقاوم سازي
·تهيه دستورالعمل نظارت عاليه در فاز سه
·بستر سازي براي كاربرد تكنولوژي‌هاي نوين در اجرا
·مستند سازي عمليات اجرايي

3-2-8- صدور بيمه نامه
·تعريف پروژه مشترك براي عملياتي كردن صدور بيمه نامه براي بناهاي مقاوم شده با يكي از شركت‌هاي بيمه خصوصي

3-3- فعاليت‌هاي پشتيبان
اقدامات ديگري به منظور ايجاد تسهيلات و ارتقا توانايي علمي و عملي عوامل دست‌اندركار و توانمندسازي آنان صورت گرفته كه از مهم‌ترين دستاوردهاي طرح در ايجاد زيرساخت‌هاي مورد نياز قلمداد مي‌گردد. اهم اقدامات عبارت است از :

3-3-1-آموزش
برگزاري كارگاههاي آموزشي و سخنراني هاي تخصصي در 64 مورد ( به شرح پيوست يك ) و با كيفيت بسيار خوب به نحوي كه در نظر خواهي‌هاي انجام شده بيش از 80 % از موارد برگزار شده امتياز بالاتر از 80 را كسب كرده اند و ميانگين امتياز اقدامات آموزشي عدد 85.44 از 100 را كسب كرده است.

3-3-2- ايجاد وب سايت
طراحي و ايجاد سايت اختصاصي مقاوم سازي به آدرس www.retrofit .ir در سال 84. ركورد بازديد كنندگان تا تاريخ 10/2/85 برابر با 15328 مورد.

3-3-3- ايجاد بانك هاي اطلاعاتي از فعاليت

3-3-4-مستند سازي

3-3-5-استقرار سيستم برنامه ريزي و كنترل پروژه

3-3-6-تهيه الگو هاي تسري فعاليت هاي مقاوم سازي در استان هاي كشور

3-3-7-تهيه دستور العمل‌هاي فني
·تهيه مدارك فني طراحي و بهسازي لرزه‌اي پل‌هاي كشور ( در دست تهيه )
·ارزيابي آسيب پذيري لرزه‌اي سازه‌ها و تأسيسات صنعت برق ( در دست تهيه )
·راهنماي بهسازي لرزه‌اي ساختمان‌هاي موجود ( در دست تهيه )
·پروژه جمع آوري و پردازش اطلاعات موجود ريز پهنه بندي خطر زلزله شهر تهران ( در دست تهيه )
·دستور العمل بهسازي لرزه اي شريان هاي حياتي ( در حال مبادله قرارداد )
·طراحي سامانه‌هاي ميراگر انرژي ( در دست بررسي )
·دستورالعمل بهسازي لرزه‌اي ساختمان‌هاي متداول بنايي ( تهيه شده )

3-3-8- تهيه دستور العمل‌هاي مديريتي
·دستورالعمل محاسبه حق‌الزحمه مطالعات ارزيابي ساختمان‌هاي موجود (ابلاغ شده)
·دستورالعمل محاسبه حق‌الزحمه مطالعات ارزيابي پل‌هاي موجود (ابلاغ شده)
·دستورالعمل محاسبه حق‌الزحمه تهيه طرح ساختمان‌هاي موجود (ابلاغ شده)
·آئين‌نامه تشخيص صلاحيت اختصاصي مقاوم‌سازي در گروه‌هاي مهندسان مشاور ( ابلاغ شده )
·دستورالعمل راهبري پروژه‌هاي نسل اول ( تهيه شده )
·دستورالعمل نحوه انعقاد قرارداد طرح واجراي توام ( در دست تصويب )
·دستورالعمل محاسبه هزينه تمام شده عمليات اجرايي ( در دست تهيه )
·راهنماي راهبري طرح مقام‌سازي در استانها ( تهيه شده )
·ملاحظاتي در انتخاب پيمانكاران ( در دست بررسي )
·دستورالعمل محاسبه حق‌الزحمه تهيه طرح پل‌هاي موجود ( در دست تهيه )
·دستورالعمل شرح خدمت و حق الزحمه تهيه مدارك فني ( در دست تصويب )

3-3-9-سازمان اجرايي مقاوم سازي
سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور براي هدايت و راهبري طرح مقاوم سازي دفتر فني، تدوين معيار ها و كاهش خطر پذيري ناشي از زلزله را به عنوان دفتر مسئول برگزيد و دفتر از خدمات شركت خدمات مديريت ايرانيان ( ايرمكو ) به عنوان مدير طرح استفاده مي كند. سازمان عمومي طرح مقاوم سازي و سازمان تفصيلي مدير طرح به شرح زير است.

دفتر مسئول

مديرطرح

گروه هدايت فني

برنامه ريزي و كنترل پروژه

مستند سازي

مديريت منابع و امور قراردادها اعتبارات

اطلاع رساني

آموزش

تهيه دستورالعمل

سازمان مديريت و برنامه ريزي کشور
معاون امور فني

دفتر امور فني ، تدوين معيارها و
کاهش خطر پذيري ناشي از زلزله

دستگاههاي اجرايي

مديريت طرح
شرکت خدمات مديريت ايرانيان

مشاور عالي و يا مدير طرح

مهندسان مشاور

مشاوران خدمات جنبي

شوراي کاهش خطر پذيري ناشي از زلزله

پيمانكاران

شركت هاي بازرسي فني و كنترل كيفيت

3-4- عوامل دست اندر كار
بر اساس سازمان فوق تعداد و مشخصات عوامل دست اندركار پروژه به شرح زير است : دستگاه مديريت عالي ( سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور- معاونت امور فني – دفتر مسئول ) مدير طرح ( شركت ايرمكو ) دستگاه‌هاي اجرايي 20 دستگاه ( به شرح پيوست شماره دو) مهندسان مشاور داراي صلاحيت از سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور، موسسه آموزشي و مطالعاتي و پژوهشي همكار در انجام خدمات ارزيابي آسيب پذيري و تهيه طرح بهسازي 43 واحد ( به شرح پيوست شماره سه) مهندسان مشاور همكار در انجام خدمات جنبي ( خدمات آزمايشگاهي و ... ) 18 شركت ( به شرح پيوست شماره چهار ) شركت هاي انجام دهنده خدمات مديريت طرح طرف قرارداد دستگاههاي اجرايي 2 شركت ( به شرح پيوست شماره پنج ) واحد هاي ارائه دهنده خدمات مشاور عالي 1 واحد 3-5- اقدامات انجام شده در محدوده پروژه هاي مقاوم سازي
براي انجام پروژه هاي مقاوم سازي تاكنون به شرح فرآيند مقاوم سازي اقدامات مربوط انجام شده است. محصول اقدامات مذكور به صورت فشرده عبارت است از : تعداد طرح مصوب 24 طرح تعداد پروژه هاي منتخب 603 تعداد پروژه هاي تعهد شده در قرارداد ها 457 پروژه تعداد قرارداد هاي منعقد شده براي ارزيابي آسيب پذيري و تهيه طرح بهسازي 90 تعداد قرارداد هاي منعقد شده براي تهيه طرح بهسازي 7 تعداد قرارداد هاي منعقد شده براي انجام خدمات جنبي 29 ساير قرارداد ها 4 تعداد گزارش هاي دريافت شده براي داوري 1076 گزارش تعداد گزارش هاي داوري شده 990 گزارش تعداد گزارش هاي در دست بررسي 86 گزارش تعدادطرح بهسازي تهيه شده 31 پروژه تعداد پروژه هاي نمونه اجراشده 3 مورد براي آشنايي بيشتر با روند بهبود عملكرد طرح دو نمودار معرفي مي شود . نمودار اول مقايسه نتايج داوري در سال 82 و 84 و فراواني هر يك از نتايج و نمودار دوم پيشرفت كل پروژه ها است.

3-6-چالش‌هاي پيش‌رو در تداوم فعاليت طرح مقاوم‌سازي
طرح مقاوم‌سازي به كيفيتي كه در بخش‌هاي قبلي آمده است و در ظرف سه سال مسير پر نشيب و فرازي را پيموده است . در طول اين دوره دفتر مسئول و مدير طرح با مسائل فراواني روبرو شده و ضمن پايداري در رعايت چارچوب‌ها واصول، تلاش بي‌وقفه‌اي را براي يافتن راهكار‌هاي مناسب در دستور كار قرار دادند .
امروز مستندات فراواني به وجود آمده و با استناد به آنها است كه ميتوان در مورد تداوم فعاليت طرح اظهار نظر كرد .
در بخش پاياني به جنبه‌هاي با اهميت اين مولفه‌ها مي‌پردازيم .

3-6-1- نگاه تجاري به طرح مقاوم‌سازي
آنچه مسلم است طرح مقاوم‌سازي تقاضاي جديدي را وارد بازار كار خدمات فني و مهندسي كشور كرده است . تلاش شركت‌ها براي سهيم شدن در پاسخ به اين تقاضا وقتي با ارزش است كه صلاحيت‌هاي علمي و تجربي و توانايي‌هاي حرفه‌اي مد نظر باشد . مهم‌ترين شاخص براي ارزيابي ميزان توجه همه عوامل دست‌اندر كار ويژگي نيروي انساني به كار گرفته شده است . ارزيابي اين مولفه نشان ميدهد كه در بيشتر دستگاههاي اجرايي و در درصد قابل توجهي از مهندسان مشاور اين مهم در حاشيه قرار گرفته است .

3-6-2- سهل انگاري در تعيين صلاحيت ها
تهيه دستورالعمل اختصاصي مقاوم‌سازي و الزام مهندسان مشاور براي تطبيق وضعيت خود با مفاد آن تلاشي جهت‌دار براي پرهيز از ورود اشخاص حقيقي و حقوقي فاقد صلاحيت به عرصه طرح مقاوم‌سازي بوده است . هرگونه ساده انگاري و تأثير پذيري از فشارهاي صنفي و گروهي براي ناديده گرفتن اين ضرورت نتايج زيانبار براي كشور دربر خواهد داشت .

3-6-3- ناديده گرفتن زير ساخت‌ها
طرح مقاوم‌سازي در گستره‌اي وسيع از نظر نوع بنا وكاركرد قرار دارد . پاسخ به اين تنوع محتاج انواع دستورالعمل‌هاي فني و مهندسي در حوزه‌هاي مختلف است . ناديده گرفتن اين مهم و عدم سرمايه‌گذاري در آن و كندي انجام كارهاي محدود تعريف شده فاقد توجيه است . اين مولفه يكي از مهم‌ترين نقاط ضعف طرح در حال حاضر است .
تخصيص منافع كافي و استفاده از توانمندترين ظرفيت‌هاي داخلي و خارجي براي جبران اين كاستي بسيار ضروري است .

3-6-4-تعريف پروژه‌هاي رقيب
طرح مقاوم‌سازي براي تمام ظرفيت‌هاي ذيصلاح در كشور فرصت همكاري فراهم كرده است . تعريف پروژه‌هاي رقيب توسط برخي از دستگاههاي اجرايي و بدون رعايت موازين فني و استانداردهاي مقاوم‌سازي و همكاري برخي از اشخاص حقيقي و حقوقي حرفه با آنها تحت عناوين بهسازي سريع و مانند آن زيان بزرگي در چشم‌انداز دورتر به منافع وارد مي‌كند كه امروز پنهان مانده است .

3-6-5- تفسير‌هاي غير مربوط از گستره مقاوم‌سازي
طرح مقاوم‌سازي فرصتي فراهم آورده كه نواقص ناشي از عدم نگهداري ، عدم انجام تعميرات بموقع ، نياز به نوسازي وارتقا سيستم موجود به استانداردهاي بالاتر در محدوده مقاوم‌سازي تعريف شده و استفاده از اعتبارات مقاوم‌سازي هدف قرار گيرد .

3-6-6- نقد غيرمنصفانه
آنچه كه امروز مشاهده مي‌گردد و دستاوردهاي «طرح مقاوم‌سازي» را به نقد پنهان و بدون امضا كشانده است بيان مسائل عوامانه مانند نقد دستاوردهاي كمي طرح است. «طرح مقاوم سازي» كه براساس آنچه كه ارائه شد در مجموع كار پايلوت و نرم‌افزاري است، با عمده نمودن پيشرفت مكانيكي مورد هجوم كساني قرار مي‌گيرد كه دستاوردهاي منطقي اين طرح، ممكن است سهم آنها را از بازار صنعت ساخت در تمام ابعادش كاهش دهد. آنچه كه امروز به نام «مقاوم‌سازي» مورد ارزيابي قرار مي‌گيرد ساخته‌هاي ديروز و امروز است. بزرگترين دستاورد طر مقاوم‌سازي تأثيرش در بازنگري شيوه‌هاي مديريت و راهبري و انجام خدمات فني و مهندسي در پروژه هاي جديد است. اين نكته نبايد از سوي هيچ يك از دست‌اندركاران صنعت ساخت ناديده گرفته شود.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 155]