آخرين روزهاي دکتر علي شريعتي

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: نويسنده : سيد محمد صفوي

روزگار پيش از انقلا ب و در جريان مبارزات مردم عليه رژيم شاه، افراد بزرگ و موثري درگذشتند که مرگشان در هاله اي از ابهام قرار گرفت و روايت هاي متفاوتي از فوت آنها وجود داشت. اين افراد همه در يک چيز اشتراک داشتند و آن مخالفت با رژيم پهلوي بود اما محل و شيوه مرگشان - همچنان که محل و شيوه زندگي شان - با هم تفاوت هاي بسياري داشت. رژيم مرگ همه اين افراد را مرگ طبيعي مي دانست و مردم مبارز آنها را شهيد مي دانستند.
دوشنبه 18 دي ماه 1346 مردم خبر درگذشت جهان پهلوان بزرگ و مردمي زمان خود، مرحوم غلام رضا تختي را شنيدند که روزنامه ها طبق اعلام ساواک، مرگ او را خودکشي در هتل آتلا نتيک گزارش دادند اما در تمام مراسم مردمي، از او با عنوان "شهيد" نام برده مي شد.
21 خرداد ماه 1349 محمدرضا سعيدي از روحانيون مبارز در زندان به شهادت رسيد و مرگ او سکته قلبي اعلا م شد. در سال 1356 هم دو مرگ مشکوک ديگر در خارج از ايران، دو تن از بزرگترين ياوران انقلاب را از مردم گرفت. سيدمصطفي خميني (فرزند ارشد امام خميني) در عراق و دکتر علي شريعتي در انگلستان درگذشتند که از طرف مقامات دولتي مرگ آنها هم سکته اعلا م شد. اما همواره در طول مبارزات از آنها با عنوان شهيد ياد شده و کسي مرگ طبيعي را براي آنها باور نداشت.
بعد از انقلاب تلاش بسياري شد تا واقعيت ها مشخص شود اما خبر درگذشت محمدرضا سعيدي که از همان زمان هم بر اثر افشاگري هاي هم سلولي هايش شهادتش مسجل بود، هيچ نتيجه قطعي درباره چگونگي فوت بقيه به دست نيامده است. درباره تختي بسيار گفته شده اما کسي نمي تواند قاطعانه نظر بدهد. درباره مصطفي خميني کمتر نظري داده شده است و به نظر مي رسد فوت طبيعي مورد قبول بسياري است. درباره درگذشت علي شريعتي چطور؟ دکتر علي شريعتي در ميان اين افراد وضعيت ويژه دارد.
جنازه وي سال هاست در سوريه و در جوار حرم حضرت زينب (س) به امانت سپرده شده اما هرگز آوردن جنازه اش به کشور، جدي نشده است! با چنين وضعيتي معلوم است که سخن گفتن از مرگ دکتر شريعتي هم چقدر مي تواند با اما و اگر و... همراه باشد. با اين حال در اين نوشته سعي شده فارغ از همه نظراتي که درباره اين انديشمند بزرگ معاصر وجود دارد، به بررسي مرگ ناگوار وي در آستانه انقلاب اسلامي پرداخته شود. آنچه در اين نوشته به عنوان مرجع در نظر گرفته شده، دو کتاب است. اولي «طرحي از يک زندگي» نوشته خانم دکتر پوران شريعت رضوي همسر گرانقدر دکتر شريعتي است که در واقع زندگينامه شريعتي است و ديگري کتاب «از شريعتي» نوشته دکتر عبدالکريم سروش است که در آن گفته هايي درباره مرگ و تشييع جنازه شريعتي آمده است و با توجه به دقت سروش و اينکه او از جمله اولين کساني است که بر سر جنازه دکتر رفته مقدمات تشييع وي را آماده کرده است، منبعي مورد وثوق به شمار مي رود.
چرا دکتر شريعتي به انگلستان رفت؟
اسفندماه سال 1353، شريعتي پس از تحمل 18 ماه زندان انفرادي در کميته شهرباني آزاد شد. اسارت درازمدت در سلول، او را سخت به نور آفتاب حساس کرده بود و از نظر روحي هم بسيار افسرده شده بود. رژيم همه راه هاي مبارزه اجتماعي را بر او بسته بود، حسينيه ارشاد تعطيل و او از تدريس در دانشگاه محروم شده بود. مبارزه مخفي هم عملا امکان نداشت. ساواک او را شديدا تحت نظر داشت و روز به روز هم حلقه اين محدوديت ها تنگ تر مي شد: "ظاهرا آزاد هستم و از قيد اسارت، به اصطلاح رهايي يافته ام ولي آنچه مسلم است نوع زندانم تغيير کرده و از زندان دولتي به زندان خانه منتقل شده ام."
يکي از شب ها در حال عبور از خيابان، چند نفر از دانشجويانش، او را مي شناسند، او را در ميان مي گيرند، دکتر هم که از ديدن آنها خوشحال شده، طبق عادت ديرينه اش با آنها گرم گفت وگو مي شود، مدتي با هم صحبت مي کنند و بعد از هم جدا مي شوند. پس از چند روز خبر مي رسد که همه آن دانشجويان دستگير شده اند.
توانايي هاي دکتر شريعتي - براساس آنچه همسرش نوشته است - در روزهاي خانه نشيني اجباري روز به روز کاهش مي يافت و اعصابش سخت فرسوده تر مي شد. در نامه اي که او براي يکي از دوستانش مي نويسد به اين واقعيت اشاره مي کند:
"... من که زندگيم معلوم است احتضار! يک جان کندن مستمر و نامش زندگي کردن. هر روز صبح که در آينه خودم را مي بينم، درست مي بينم که لا اقل سالي بر من گذشته است. ديشب و پريشب، هميشه برايم پارسال و پيرارسال است، روزها را براي اين که از عمرم بدزدم مي خوابم و شب ها! با تنهايي و سکوت و سياهي در زير باران رنج ها که مدام مي بارد، زانو به بغل، خاموش مي نشينم و انبوهي از خاطره هاي مرده و آرزوهاي مجروح در برابرم، تا آفتاب که سر مي زند و هوا روشن مي شود و صداي پاي روز، سرفه ها و گنجشک ها و اتومبيل ها و آغاز حرکت و کار! از ترس مي روم و به خواب فرو مي روم. البته بيکار نبوده ام، بزرگترين کاري که کرده ام اين است که هنوز زنده مانده ام و اين دشوارترين وظيفه اي بوده است که انجام داده ام و اگر انصاف بدهند، بسيار کارها که نکرده ام و مگر اين ها خود، کار نيست؟ مگر ثواب سيئاتي که کسي انجام نمي دهد از ثواب بسياري حسنات که انجام مي دهند بيشتر نيست؟ ..."

روزهاي قبل از وفات
دکتر شريعتي پس از دو سال، خسته از وضعيتش تصميم به "هجرت" مي گيرد اما ممنوع الخروج بودن مانع بزرگي براي مهاجرت او به خارج از کشور بوده است. در مشورتي که دکتر با دوستانش مي کند و با تحقيقات آنهامشخص مي شود که تمام پرونده هاي او در ساواک تحت عنوان "علي شريعتي" يا "علي شريعتي مزيناني" طبقه بندي شده است در حالي که نام خانوادگي او طبق شناسنامه "مزيناني" بوده نه شريعتي. به همين دليل او مي تواند پاسپورت بگيرد و 26 ارديبهشت 56 تهران را به قصد بروکسل ترک مي کند: "بالا خره صبح دوشنبه بر روي قاليچه سليماني سابنا، از زندان سکندر پريدم! لحظه هاي پر دلهره، بيم و اميد، اسارت و نجات و گذر از آن پل صراط در آن دقيقه خطير و خطرناک، اما مجهولي که جز تقدير از آن آگاه نيست..."
چند روز بعد خبر خروج دکتر شريعتي از کشور توسط دوستان و آشنايانش پخش مي شود و به گوش ماموران ساواک هم مي رسد و آنها به دنبال مقصد و محل اقامت شريعتي مي گردند. وي دو يا سه روز در هتل اينترنشنال بروکسل اقامت مي کند و بعد تصميم مي گيرد به انگليس برود. وي پس از رسيدن به لندن با يکي از بستگان همسرش به نام دکتر علي فکوهي تماس مي گيرد و منزل او در ساوت همپتن را به عنوان اقامتگاه موقت انتخاب مي کند. بعد از يک هفته او اتومبيلي مي خرد و با همان خودرو وارد کشتي مي شود و به بندر لوهاور فرانسه مي رود و در جاهاي مختلفي - از جمله چند روزي در منزل دکتر حسن حبيبي - اقامت مي گزيند و در شب 26 خرداد دوباره از راه دريا به ساوت همپتن برمي گردد. در مراجعه به منزل مورد ظن پليس انگلستان قرار مي گيرد و چند ساعتي در اداره مهاجرت بازداشت مي شود. شريعتي از 26 تا 28 خرداد که روز خروج همسر و دخترانش از ايران بوده، بسيار مضطرب و نگران بوده. شبها علي رغم خستگي ناشي از سفر بيدار مي مانده و روزها منتظر خبري از ايران، پاي تلفن بوده است. 28 خرداد همسرش به منزل علي فکوهي تلفن مي زند و خود دکتر شريعتي گوشي را برمي دارد. خانم شريعت رضوي به شريعتي مي گويد که دختران از ايران خارج شده اند اما مانع خروج او از کشور شده اند.
شريعتي به همسرش مي گويد: "به فرودگاه خواهم رفت و به محض رسيدن بچه ها، تو را مطلع خواهم کرد. به گفته آقاي فکوهي، آن روز قبل از رفتن به فرودگاه، مقداري وسايل ضروري و مواد غذايي تهيه مي کنند و به خانه اي که اجاره کرده بودند مي برند، بعد به اتفاق ناهيد و نسرين فکوهي، به فرودگاه مي روند. پس از مدتي انتظار بالا خره هواپيما به زمين مي نشيند. چند دقيقه بعد سوسن و سارا، دو دختر بچه روسري به سر با چهره هايي نگران، در حالي که مترصد يافتن پدر بودند، پيدا شدند. شريعتي به طرف آنهامي رود و بامهر آنهارا در آغوش مي کشد، آنها علي رغم شادماني، گريه مي کنند و اشک مي ريزند، پدر به آنها دلداري مي دهد و با کمي شوخي و متلک، سربه سرشان مي گذارد تا ذهن کودکانه آنها مجبور نباشد بار رنجي به آن سنگيني را تحمل کند. همگي از فرودگاه به منزلي که شب قبل، از يک پاکستاني الا صل مقيم انگليس اجاره کرده بودند، مي روند. در مسير برگشت از فرودگاه به خانه، آقاي فکوهي رانندگي مي کرده، ظاهرا علي آن شب کلا بي حوصله بوده است.
آقاي علي فکوهي مي گويد: "آن شب من ناگهاني و سرزده، به اتاقي که تصور نمي کردم کسي در آنجا باشد وارد شدم دفعتا دکتر را ديدم که با حالتي بسيار عرفاني به نماز ايستاده است. بي اختيار محو آن حالت شدم. بسيار از آن خلسه سکرآور تاثير پذيرفتم. پس از تمام شدن نمازش پرسيدم: چرا شما اين قدر منقلب و دگرگون هستيد؟ دکتر جواب داد: نيروهاي امنيتي با جلوگيري از خروج پوران و مونا، نبض مرا در دست گرفته اند. اين تنهابرگ برنده اي است که در دست دارند و به وسيله آن مي توانند مرا تحت فشار قرار دهند و به کشور بازگردانند، احساس مي کنم فصل تازه اي در زندگي من آغاز شده است."

درگذشت دکتر شريعتي
"آن شب تا ساعت 11 همه دور هم نشسته بوديم و حرف مي زديم ولي دکتر ساکت و غمگين و گرفته بود و حرفي نمي زد. حدود نيمه شب، علي فکوهي و ناهيد به خانه خودشان مي روند و بانسرين قرار مي گذارند که فردا صبح آماده باشند تا به اتفاق به بدرقه دوستشان بروند. دکتر هم به اتاق خوابي که، در طبقه پايين قرار داشته مي رود که بخوابد. (اين اتاق از يک طرف رو به جنگل بوده و پنجره اتاق به علت گرماي هوا باز بوده است) بعد از مدتي، دکتر به سارا مي گويد، ليوان آبي برايش ببرد. سارا آب را مي برد، پس از گذشت مدتي بازبچه ها را صدا مي کند و يک استکان چاي مي خواهد. به نظر ناآرام مي رسيده و خوابش نمي برده است. سوسن وسارا و نسرين هم براي استراحت، به طبقه بالا مي روند و مي خوابند. فردا صبح ساعت هشت، ناهيد و آقاي علي فکوهي براي بردن خواهرشان نسرين به خانه مي آيند و در مي زنند، ولي کسي در را باز نمي کند. مدتي هم پشت در مي مانند تانسرين، از خواب بيدار مي شود. او که براي باز کردن در به طبقه پايين مي آيد، مي بيند که دکتر در آستانه در ورودي اتاق به پشت افتاده و بيني اش به نحوي غيرعادي سياه شده و باد کرده است. وحشت مي کند و هراسان مي دود در را باز مي کند. با اضطراب جريان را به برادرش مي گويد. ناهيد و برادرش متحير و غمگين وارد خانه مي شوند، ناهيد بلا فاصله نبض دکتر را مي گيرد و او هم نظرناهيد را تاييد مي کند، بلا فاصله نسرين به طبقه بالا ، به اتاقي که بچه ها در آن خوابيده اند مي رود و مراقب آنها مي شودتا پايين نيايند که پدرشان را به آن حال ببينند.
علي فکوهي، وحشت زده و غمگين فورا به اورژانس بيمارستان سوت همپتون تلفن مي کند. آمبولا نس مي خواهد. بعد از مدت کمي آمبولانس مي رسد. آنها هم پس از معاينه نظر مي دهند که دکتر درگذشته است. او را براي انتقال به بيمارستان، روي صندلي چرخدار مي نشانند و به آن مي بندند تا از ديد همسايگان، ناخوشايند نباشد. بعد از اين که شريعتي را به بيمارستان مي برند، آقاي فکوهي به خانه دوستش که درهمان حوالي بوده مي رود. جريان را به او مي گويد. شخص اخير هم خبر واقعه را تلفني به چند نفر از دوستان دکتر، اطلا ع مي دهد. سپس آقاي فکوهي همراه خواهرانش، سوسن و سارا، از خانه اي که چنين فاجعه اي در آن اتفاق افتاده، خارج مي شوند و به خانه خودشان مي روند.
چند ساعت بعد، از طرف سفارت ايران به آقاي نکوهي تلفن مي شود(!) و مي خواهند که آقاي فکوهي جنازه را به آنها بدهد، تا خودشان بقيه تشريفات قانوني را انجام دهند (!). آقاي فکوهي، متحير و غم زده به آنها جواب مي دهد: "من هيچ گونه اختياري ندارم. بايد خانواده دکتر در اين مورد تصميم بگيرند. من تنها کاري که کرده ام، اين است که به خانواده اش اطلاع داده ام."
پس از انتقال جسد به پزشکي قانوني، انجام معاينات اوليه، تنظيم صورت جلسه و انجام ساير تشريفات اداري - بر خلا ف بيان عده اي - بدون آن که لزومي به کالبدشکافي ديده باشند، علت مرگ را ظاهرا "انسداد شرائين و نرسيدن خون به قلب" اعلام مي کنند. در اين موقعيت، کنفدراسيون و دانشجويان مبارز ايراني مقيم اروپا، خواستار کالبدشکافي مي شوند. از طرفي براي انجام کالبدشکافي، به گفته وکيل احسان، علا وه بر لزوم طرح شکايت از طرف خانواده، در دست داشتن پرونده "آنکت" پليس نيز لازم بود. اموري که تحقق هر يک از آنها، مستلزم گذراندن مراحل اداري مختلف بود. با توجه به توطئه ساواک - ارسال يک گروه به سرپرستي يک افسر امنيتي براي تحويل گرفتن رسمي جسد جهت انتقال به ايران - و همچنين احتمال همراهي قريب الوقوع پليس انگليس با نيروهاي ساواک شاه، تصميم به عدم درخواست کالبدشکافي و همچنين انتقال فوري جسد به سوريه - چون امکانات آن کشور مناسب تر تشخيص داده شده بود - گرفته مي شد. (اين تصميم پس از يک شور جمعي با حضور کليه شخصيت هاي سياسي و دوستان دکتر در خارج و با اجازه وکيل خانواده گرفته مي شود).
آقاي فکوهي مي گويد: "من تعجب کردم که مامورين سفارت از کجا، چنين خبري را آن هم با اين سرعت شنيده اند! زيرا من در آن روز "شوم"، پس از اين که وارد خانه شدم و با آن صحنه غيرمنتظره روبه رو شدم. پس از تلفن به اورژانس بيمارستان "ساوت همپون"، در فاصله اي که اورژانس بيايد، فقط به يکي از رفقايم که وي هم قبلا از اقامت دکتر در منزل من به دلا يلي مطلع بود، تلفن کردم و جريان را گفتم. آن هم براي اين که از او بخواهم به جاي من، دوستي مشترک را- که منتظر ما بود تا به فرودگاه برسانيمش - بدرقه نمايد و مطمئنم که آن رفيقم - که او را خوب مي شناختم - با سفارت ايران، کوچکترين رابطه سياسي نداشت، علا وه بر اين که از علاقه مندان دکتر هم بود. پس از کجا افراد سفارت از واقعه خبر داشتند؟... خدا مي داند! از نظر من، هنوز مسائل مبهمي پيرامون قضيه وجود دارد که بدان پاسخ درستي داده نشده است."
روايت دکتر سروش از ساعت هاي بعد از مرگ دکتر شريعتي چنين است:
خاطراتي را مي گويم که به طور کاملا واضح و روشن درذهن من است. سه نفر بوديم. راه افتاديم و به منزلي که مرحوم دکتر، شب قبل در آنجا اقامت داشت رفتيم. دو دختر مرحوم دکتر، آن موقع بسيار نوجوان بودند. مثل دو گنجشک پژمرده، لباس هاي مشکي پوشيده بودند و کنار ديوار ايستاده بودند. سراسر رخسارشان را غم پوشانده بود. ما وارد اتاقي شديم وآنها تختخوابي را که مرحوم دکتر بر آن خوابيده بود به ما نشان دادند. گفتند تا ديرگاه با ما نشسته بود و سخن مي گفت. تازه هم از راه رسيده بود و علي رغم خستگي، نشست و نشست و چاي خورد و تعريف کرد و سخن گفت و سيگار کشيد و ... تا نزديک سحر. پس از اذان صبح، نمازش را خواند و براي استراحت به اتاق خود رفت تا بخوابد. هنگام صبحانه خوردن، اهل خانه منتظر مرحوم دکتر بودند که بيايد و در صبحانه با آن ها شرکت کند. مي گفتند که نيامد و دير کرد. صدا کرديم. جواب نيامد. به اتاق او رفتيم. گفتند همين که وارد اتاق شديم، ديديم که دکتر با صورت به زمين افتاده است. حتي به ما آن نقطه اي از موکت اتاق را که آثار ساييدن بيني دکتر در آنجا هنوز آشکار بود نشان دادند، کاملا معلوم بود که هنگامي که او مي خواسته از تخت پايين بيايد، قلبش درد گرفته و دست روي قلب گذاشته و ديگر نتوانسته کنترل خود را حفظ کند و با صورت به زمين افتاده است.
به هر حال با ديدن اين وضع بلا فاصله آمبولانسي خبر کرده بودند و ماموران آمبولانس هم تا آمده بودند، در همان محل علا ئم حياتي مرحوم دکتر را معاينه کرده بودند و گفته بودند که 15 دقيقه است ايشان فوت کرده، درعين حال به سرعت او را به بيمارستان ساوت همپتن رسانده بودند. ما هم به بيمارستان رفتيم. دکتر را به سردخانه برده بودند و ما را به سردخانه راه نمي دادند. من کارت دانشجويي ام همراهم بود و چون روي آن نوشته بودند دکتر فلا ني، آنها تصور کردند من طبيبم و اجازه دادند به سردخانه وارد شوم و همراه دوستان به سردخانه وارد شديم. در آن جا دو کشو بود. اولي را کشيدند تا جنازه دکتر را به ما نشان بدهند. اما در کشوي اول، جنازه يک زن بود. کشوي بعدي را کشيدند که جسد مرحوم دکتر در آن بود. بسيار بسيار آرام خوابيده بود. من حقيقتا کمتر چهره آرامي را، اين چنين ديده بودم. موهاي سرش تا روي شانه هايش ريخته بود و فوق العاده آرام خوابيده بود. آقاي ميناچي که همراه ما بود، جلو رفت و به دليل اينکه وکيل بود و با پاره اي از امور آشنايي داشت، کمي کوشيد تا با دقت نگاه کند و ببيند که آيا زخمي يا آثار ضربه اي يا چيزي بر روي بدن دکتر ديده مي شود يا خير؟ که حقيقتا نبود. خيلي چهره معمولي اي داشت، اصلا گرفته نبود، در هم نبود، چشم هايش بر هم بود و در يک خواب ناز ابدي فرو رفته بود.
بيرون آمديم و به لندن بازگشتيم و دوستان ديگر را خبر کرديم. به هر حال مقدمات برگزاري مراسم ترحيم و بزرگداشت مرحوم دکتر، فراهم شد. دوستان در سراسر دنيا - چنان که گفتم - همه با خبر شدند و يکي پس از ديگري، از اين جا و آن جا دررسيدند. در آن ايام، لندن، ايام بسيار شلوغي را پشت سر مي گذاشت و همه کساني که در آن وقت نامي داشتند و از مخالفان به نام رژيم شاه بودند، اين جا گرد آمدند. در همين اثنا، جناب آقاي شبستري هم که امام مسجد هامبورگ بودند، بدون خبر از اين که چنين اتفاقي افتاده است به منزل يکي از دوستان که بقيه دوستان هم در آنجا بودند وارد شدند. ايشان به من مي گفت وقتي آمدم، ديدم همه چهره ها گرفته است; من خبر نداشتم که چه اتفاقي افتاده است ولي پا به مجلس که گذاشتم، ديدم مجلس غيرمتعارفي است. وقتي به ايشان گفتند که مرحوم شريعتي از دنيا رفته است، به طوري بسيار طبيعي، آهي از نهاد برکشيد و گفت: عجب! دکتر شريعتي هم به تاريخ پيوست و حقيقتا به تاريخ پيوسته بود. به هر حال مقدمات فراهم شد و برخلاف مشهور، جنازه مرحوم دکتر در اين جا يعني در "امام باره"، غسل داده نشد بلکه در يکي از مساجد لندن که مسجدي کوچک و متعلق به اهل سنت بود و غسال خانه اي داشت، غسل داده شد. بنده و جناب آقاي شبستري متعهد تغسيل و تکفين ايشان بوديم; يعني در واقع، دوستان از آقاي شبستري خواسته بودند و ايشان هم به من گفت که بيا تا با هم اين کار را انجام بدهيم، البته دو نفر ديگر هم به ما پيوستند: آقاي دکتر ابراهيم يزدي و آقاي صادق قطب زاده. اين چهار نفر بوديم که جنازه مرحوم دکتر را آوردند. ديگر جسد دکتر سالم نبود، سرتاپاي او را شکافته بودند، تمام سر و بدن شکافته شده بود، نمونه برداري شده بود و بررسي هاي طبي بسيار جدي اي صورت گرفته بود. بيمارستان ساوت همپتن، يک گزارش مفصل طبي در باب مرگ دکتر ارائه کرد و در آن گفته بود چيز مشکوکي ديده نشده است و مرگ او مثلا بر اثر به قتل رسيدن، دسيسه، زهر، دشنه و چيزي از اين قبيل نبوده و به نظر مي آيد که به مرگ طبيعي از دنيا رفته است; مرگ طبيعي يعني با سکته. اتفاقا همان روزي که به ساوت همپتن رفته بوديم و براي اولين بار با جاي خالي مرحوم شريعتي روبه رو شديم و بعدا به بيمارستان رفتيم، در همان اتاقي که مرحوم دکتر خوابيده بود، سطلي بود که شايد در آن، نزديک به 40 تا ته سيگار بود يعني در همان مدت کوتاه، مرحوم دکتر مقدار زيادي سيگار کشيده بود. طبيبان مجلس ما بهتر از من مي دانند که در حالت عصبي شديد و با آن فشاري که دکتر، در آن روزها، در آن قرار داشت، امکان چنين رخدادي وجود داشته است، خصوصا اين که شب قبل از حادثه مرحوم شريعتي به فرودگاه هيثرو رفته بود چون قرار بود دختران او بيايند، همه مسافران آمده بودند الا دختران او. دوست ما نقل مي کرد که فوق العاده مضطرب شده بود. چون خانمش از تهران تلفني به او گفته بود که دخترها از گمرک و قسمت کنترل گذرنامه گذشته اند و به طرف هواپيما رفته اند. وقتي دخترها نيامده بودند، او شديدا مضطرب شده بود که مبادا دوباره حيله اي در کار بوده و به نام سوار شدن هواپيما، دخترک ها را هدايت کرده اند و به جاي ديگري برده اند و مثلا آنها را گروگان گرفته اند يا زندان انداخته اند. همه اين فکرها از سر او گذشته بود و او را فوق العاده درپيچيده بود. البته دخترها آمده بودند و با او به ساوت همپتن رفته بودند. اين فشارها بوده و بعد هم اين همه سيگار مصرف شده بود که من گمان مي کنم به بهترين وجهي مي تواند علت يک سکته قلبي ناگهاني را توضيح بدهد.
پس از فوت دکتر شريعتي، روزنامه هاي رسمي مثل کيهان، اطلا عات و بامداد با حروف درشت در صفحات اول، از او تجليل مي کردند و طوري وانمود مي کردند که او فقط يک اسلا م شناس بي ضرر و خطر بوده و چون مريض بوده، به مرگ طبيعي درگذشته است. ساواک دستور داده بود که مبارزات، شکنجه ها، زندان ها، تعقيب و مراقبت ها و عذاب هايي که علي از حکومت متحمل شده بود، کاملا مسکوت گذارده شود.
به هر حال، ساواک تعدادي از مامورين عالي رتبه خود را به لندن مي فرستد تا اگر به صورت عادي توانستند جنازه را از خانواده تحويل بگيرند که چه بهتر; وگرنه آن را به هر شکل ممکن بربايند و به ايران بياورند. غافل از اينکه دوستداران دکتر و دانشجويان خارج از کشور، با هوشياري سياسي، اين ترفند آنها را نيز خنثي خواهند کرد. آنها به محض اطلا ع از اينکه ساواک ما را براي گرفتن جنازه تحت فشار گذاشته، وکيلي از طرف خود و وکيل ديگري براي احسان مي گيرند و آنها را مامور مي کنند که از دولت انگليس بخواهند جسد را تحت هيچ شرايطي به افراد سازمان امنيت ايران تحويل ندهد و خبر اين اقدام را بلا فاصله براي هواداران و مبارزان خارج از کشور در اروپا و آمريکا و لبنان مخابره مي کنند.
خبر شهادت علي به صورت بسيار گسترده توسط مبارزين خارج از کشور منتشر شد و احزاب وسازمان هاي مختلف سياسي با انتشار بيانيه هاي گوناگون، از دست دادن علي را "سوگ قلم و شرف" تعبير مي کردند. اما روزنامه هاي کيهان و اطلا عات که مهم ترين روزنامه هاي کشور محسوب مي شدند، پس از دو روز سکوت، در تاريخ 31 خرداد 1356، اطلاعيه اي را درج کردند که مرگ علي را طبيعي و ناشي از بيماري هاي ريشه دار جلوه مي داد.
متن اطلاعيه چنين بود:
"مرحوم دکتر علي شريعتي که براي درمان ناراحتي چشم و کسالت قلبي خود به انگلستان رفته بود، در آنجا بر اثر سکته قلبي درگذشت."
خانم دکتر شريعت رضوي در اين باره اين نکته را تذکر داده است که علي هيچ گاه ناراحتي جسماني خاصي نداشت. کسي از اعضاي خانواده و فاميل به ياد ندارد که او حتي يک بار از درد يا ناراحتي جسماني گله کرده باشد و مهم تر از آن اينکه او هيچ گاه به پزشک مراجعه نکرده بود. همه دوستان و نزديکان علي مي دانند وي فردي قوي و سالم بود و خودش به اين نکته توجه داشت. حتي بعد از تحمل آخرين زندان که هيجده ماه به طول انجاميد، با آنکه تمام اين دوره را هم در سلول تنگ، تاريک و انفرادي زندان شهرباني سپري کرده بود، فقط گه گاه از نور خورشيد ناراحت مي شد. غير از اين هيچ ناراحتي ديگري نداشت، علي از اين نظر به خود مي باليد و به شوخي مي گفت: "من آنم که سلول تاريک هم نتوانست بر سلامتي ام اثر بگذارد" و راست هم مي گفت; من که همسر او بودم، هرگز به ياد ندارم که او از درد شکايت کرده باشد.
دفترچه بيمه او هم به خوبي نشان دهنده اين ادعاست. تمام اوراق اين دفترچه (که به عنوان سند در دسترس است) سفيد است. علي از اين دفترچه فقط يک بار در تاريخ 55/4/28 استفاده کرده است، آن هم نه به علت بيماري قلبي يا فشار خون يا قند و غيره، بلکه براي گرفتن عينک بوده است.
خوانندگان آگاه تصديق مي کنند که کسي با اواضاع مالي مشابه ما، در صورت بيماري، حتما از دفترچه بيمه خدمات درماني استفاده مي کرد و مي کند. بدين ترتيب، طبيعي است که اگر علي مريض مي شد; يا اصولا داراي ناراحتي قلبي بود، قاعدتا مي بايست به پزشک مراجعه مي کرد و سابقه بيماري او در دفترچه اش منعکس مي شد. وي با اينکه سيگار مي کشيد، اما معاينات پزشکي نشان داد که سيگار تاثير چنداني بر جسم او نگذاشته است. بنابراين احتمال هرگونه سکته قلبي يا بيماري مشابه، بدون اينکه سابقه اي داشته باشد، بعيد به نظر مي رسيد.
پروفسور حامد الگار در نوشته اي توضيح داده که شرايط مرگ دکتر شريعتي، اين ظن را به شدت تقويت مي کند که وي به دست ساواک به قتل رسيده است. او عنوان مي کند که حتي اگر شريعتي را به قتل نرسانده باشند، او به حق درخور عنوان "شهيد" است. اين شايد مهمترين موضوعي است که بايد درباره شريعتي به آن توجه کرد.
شهيد دکتر علي شريعتي پس از مرگ خود، بيش از پيش در بين جوانان مطرح شد و کتابهايش بارها و بارها تجديد چاپ شدند. مرگ او - همچنان که خود مي خواست - مرگي بزرگ و تاثيرگذار بود، همچنان که زندگي اش همين گونه بود.

mardomsalari.com

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 566]