آرامش، گمشده ای عزیز دژى در برابر ناملایمات

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: در عصر اضطراب،آرامش، گمشده‏اى عزیز است. براى كسانى كه تشویش و نگرانى، حزن و اندوه، و بیم و هراس را تجربه كرده‏اند و با آن دست به گریبان بوده‏اند، آرامش، گوهرى گران‏بهاست.
براى جوامعى كه در هیاهوى صنعت و تكنولوژى(فن‏آورى) و شلوغى و ازدحام شهرهاى بزرگ و كوچك و هزارتوى زندگى مدرن و لابه‏لاى انبوه ماشین‏ها و ابزارها خود را گم كرده و به رفاه مادى فروخته‏اند و سلامت روح و جسم خود را از دست داده‏اند، آرامش، تنها دارویى است كه مى‏تواند دردهاى آنها را تسكین بخشد و روح و جسمشان را از خوره‏اى كه به جانشان افتاده و ذره ذره از آنها مى‏كاهد وآنان را به‏نیستى مى‏كشاند، رهایى‏دهد.
آرامش، یعنى نبود تشویش و اضطراب و دلهره؛
آرامش یعنى رهایى از حزن و اندوه و بیم و هراس؛
آرامش یعنى برخوردارى روح و جسم از اطمینان و ثبات و استقرار و سكون؛
آرامش یعنى بودن در دژى محكم كه از بیرون، توسط دشمنانى نیرومند تهدید مى‏شود؛ آرامش یعنى بودن در كشتى‏اى كه در اقیانوسى متلاطم، اسیر گرداب‏هاست و با موج‏هایى بزرگ، دست و پنجه نرم مى‏كند.
در قرآن شریف، مقام اطمینان مقامى بس بلند است و فقط در صورتى انسان مى‏تواند در سلك بندگان خاص، وارد بهشت خداوند شود و از رضایتى دو طرفه بین خود و خدا برخوردار باشد كه به درجه اطمینان نفس رسیده باشد:
یا أَیَّتُهَا النَّفسُ المُطمَئنَةُ ارجِعى إلى رَبِّكِ راضِیةً مَرضیَّة.(1)
مقام اطمینان، از مقام باور و ایمان، بالاتر است؛ چرا كه ایمان در بعضى مراتب خود، با تزلزل جمع مى‏شود، ولى مقام اطمینان مقام استوارىِ محض است. هنگامى كه ابراهیم خلیل(ع) به خداوند گفت: خدایا به من نشان بده که چگونه مردگان را زنده مى‏كنى؟ خداوند فرمود: مگر ایمان نیاورده‏اى؟! ابراهیم عرض كرد: چرا؛ ولى مى‏خواهم قلبم اطمینان یابد. (2)
در روان‏شناسى، آرامش، یكى از شاخص‏هاى سلامتِ روانى شمرده مى‏شود. بر این اساس در برخى از آموزش های آرامش ، به عنوان یك فنِّ درمانگرى استفاده مى‏شود.
ایجاد آرامش در افرادِ روانْ‏آزرده، یكى از اهداف مرحله‏اى روانْ‏درمانگرهاست. از آن‏جا كه اضطراب و افسردگى و هراس و انواع ترس‏هاىِ مرضى، مُخلّ سلامت روانى به شمار مى‏آیند و تا حدّ زیادى از كارآمدى آنان مى‏كاهند، لذا در شیوه ی روانْ‏درمانگرى، رفع اضطراب و تنیدگى و ایجاد آرامش روانى را هدف قرار مى‏دهند و مى‏كوشند با استفاده از شیوه‏هاى مختلف، عوامل به وجود آورنده ی این نارسایى‏ها را شناسایى و با آنها مقابله كنند و در جهت ایجاد تعادل در افراد، آرامش را بر آنان حاكم نمایند.
با توجه به اهمّیت نقش آرامش در زندگى انسان، در این نوشتار، به اختصار به تعریف آرامش، بررسى عوامل ایجاد آن، عوامل برهم زننده یا از بین برنده ی آرامش، آثار و پیامدهاى آرامش و عدم آرامش مى‏پردازیم.

آرامش، عبارت است از حالت اطمینان و سكون نفس، به طورى كه در برابر رویدادهاى مختلف زندگى و حوادث ناگوار و شرایط سخت، متزلزل نشود و بتواند با خونسردى در فضاى روانى امن و آرامى با مشكلات روبه‏رو شود و راه حلّ مناسب و منطقى را بیابد و با بروز رفتار انطباقى متناسب، سازگارى لازم را كسب نموده، از این طریق، كارآمدى خود را در شرایط مختلف تأمین كند.
آثار و پیامدهاى آرامش آرامش، داراى آثار و پیامدهاى مثبتى است كه از جمله ی آنها مى‏توان به موارد زیر اشاره كرد:
- تناسب رفتارهاى شخص با شرایط مختلف1
منظور از رفتارهاى انطباقى، رفتارهایى است كه حاكى از سطح سازش‏یافتگى فرد با هنجارهاى اجتماعى و در جهت تأمین سازگارى وى با این هنجارهاست. سازش‏یافتگى به‏عنوان یكى از شاخص‏هاى بهره ی هوشى نیز به شمار مى‏آید و هرچه سطح سازش‏یافتگى بیشتر باشد و فرد، راحت‏تر بتواند با شرایط مختلف خود را سازگار كند، از سطح هوشى بالاترى برخوردار است.

هنگامى فرد مى‏تواند از توانایى‏هاى خود به طور بهینه استفاده كند، كه به اصطلاح عامیانه دستپاچه نشود و به عبارت دیگر، آرامش به او حكمفرما باشد.
برخوردارى از آرامش روانى، عامل مهمّى براى تسهیل در پیش گرفتن رفتارهاى سازگارانه است. شاید همین اصل، منشأ این توصیه باشد كه «باید در شرایط بحرانى به عنوان مهم‏ترین نكته، آرامش و خونسردى خود را حفظ كرد»؛ چرا كه به هنگام اضطراب و نبود آرامش، سیستم تصمیم‏گیرى و واكنش انسان، مختل مى‏شود و نمى‏تواند در آن شرایط:
1_درجه وخامت وخطرناكى شرایط را به‏خوبى ارزیابى كند؛
. 2_به درستى دریابد كه چه راه‏هایى براى خروج از آن شرایط وجود دارد
3- تصمیم بگیرد كه چه كار كند؛
- در مرحله ی آخر، كارى را كه باید انجام دهد، به درستى انجام دهد.4

- استفاده ی حداكثر از توانایى‏ها و قابلیت‏هاى شخصى2

هنگامى فرد مى‏تواند از توانایى‏هاى خود به طور بهینه استفاده كند، كه به اصطلاح عامیانه دستپاچه نشود و به عبارت دیگر، آرامش به او حكمفرما باشد.
بسیار پیش مى‏آید كه ما به یك قهرمان ورزشى و قابلیت‏ها و توانایى‏هاى فنّى‏اش كاملاً مطمئنیم، ولى گاهى در صحنه ی رقابت نمى‏تواند از توانایى‏هاى خود، به خوبى استفاده كند. به طور مثال در فوتبال، یك مهاجم در موقعیت تك به تك با دروازه‏بان تیم مقابل قرار مى‏گیرد و در لحظه‏اى كه تقریباً یقین داریم كار تمام است و گل خواهد زد، توپ را به سینه ی دروازه‏بان یا تیرِ دروازه و یا خارج از چارچوبِ دروازه مى‏زند و آه از نهاد همه بلند مى‏شود. اوّلین توضیحى كه براى این موقعیت به ذهن مى‏آید، این است كه او هُل و دستپاچه شده و نتوانسته در حالت خونسردى و آرامش، وظیفه ی خود را انجام دهد و كم‏تر ممكن است این حادثه را به عدم توانایى و عدم قابلیت فنى او نسبت دهیم. این مسئله از دید مربّیان فهیم و كارآزموده پنهان نبوده و نیست و شاید به همین خاطر باشد كه امروزه در یك تیم ورزشى، در كنار مربّیان حرفه‏اى و كارآزموده و مربّى بدنساز و پزشك تیم و... یك روان‏شناس ورزیده و متخصّص نیز قرار مى‏دهند تا از نظر روانى نیز روى قهرمانان كار كنند و با استفاده از فنون آرامش آموزى‏(3)، تمركز و... آنان را طورى آماده كنند كه در لحظات حسّاس، آرامش خود را از دست ندهند و بتوانند از توانایى‏ها و قابلیت‏هاى خود، حداكثر استفاده را بكنند.

. 3-تصمیم‏گیرى مناسب در شرایط بحرانى و سخت
تصمیم‏گیرى مناسب، گذشته از این‏كه یكى از مراحل بروز رفتار انطباقى است، به خودى خود نیز مهم و قابل بررسى است.
در زندگى روزمرّه ی همه ی ما لحظاتى پیش مى‏آید كه ناگزیریم بین گزینه‏هاى مختلف، انتخاب كنیم و تصمیم بگیریم كه كدام را برگزینیم و كدام را كنار بگذاریم؛ از تصمیمى ساده در مورد این كه امروز با تاكسى به مدرسه بروم یا با اتوبوس یا با دوچرخه یا پیاده، تا تصمیم در مورد مسائل مهم‏تر زندگى، مثل: انتخاب رشته ی تحصیلى، انتخاب شغل، ازدواج و انتخاب همسر، محل سكونت و...
اغلب در شرایط اضطرار و بحرانى، سیستم تصمیم‏گیرى انسان مختل مى‏شود و اگر فرد در این مورد، تمرین نكرده باشد و نتواند آرامش را بر وجود خویش حاكم كند، نمى‏تواند درست تصمیم بگیرد و چه بسا با دستپاچگى و عجله، راهى را انتخاب مى‏كند كه اگر در شرایط آرامش مى‏بود، هرگز چنین انتخابى نمى‏كرد.
بنابراین یكى از آثار و پیامدهاى مثبت غلبه ی آرامش بر انسان، این است كه مى‏تواند در فضایى آرام، به دور از تنش و دستپاچگى، تصمیمات مناسب و درستى بگیرد و بدون هُل شدن و عجله و با در نظر گرفتن جوانب هر قضیه، بهترین انتخاب‏ها را داشته باشد.
در مقاله ی بعد به« حفظ سلامت روان در حوادث ناگوار»،«رهائی از چنگال بیم و اندوه»،«عوامل از بین برنده ی آرامش»می پردازیم.
1- حفظ سلامت روان در حوادث ناگوار و ناملایمات زندگى حوادث ناگوار و مصائب و بحران‏ها بخش جدایى‏ناپذیر زندگى دنیوى است و تقریباً همه ی انسان‏ها در زندگى خود با چنین مسائلى روبه‏رو مى‏شوند و این امرى گریزناپذیر است؛ امّا همه ی انسان‏ها در برابر این مسائل، برخورد یكسانى ندارند. برخى در مقابل كم‏ترین سختى و ناگوارى، خود را مى‏بازند و به كام ناامیدى و بیم و اندوه مى‏اُفتند و به غیر از جزع و فزع و گریه و زارى و شكوه و ناله، كار دیگرى نمى‏كنند و نه تنها نمى‏توانند مشكل را برطرف كنند، بلكه بر پیچیدگى و دشوارى آن نیز مى‏افزایند.
امّا برخى دیگر در مقابل ناملایمات و مصائب، چون كوه استوارند و از لابه‏لاى سخت‏ترین دشوارى‏ها راهى به سوى جلو پیدا مى‏كنند و مشكل را پشت سر مى‏گذارند. با قاطعیت مى‏توان گفت همه ی مردان و زنان بزرگ و تاریخْ‏ساز و كسانى كه توانسته‏اند نام خود را در تاریخ ثبت كنند و ماندگار شوند، از دسته ی دوم بوده‏اند.

انسان‏هاى بزرگ، مشكلات بزرگ نیز داشته‏اند؛ ولى در برابر آنها خود را نباخته و توانسته‏اند با سرپنجه ی تدبیر، اراده، ایمان، صبر، تلاش و مبارزه، در برابر بزرگ‏ترین مشكلات و سخت‏ترین بحران‏ها بایستند و راه خود را به سوى اهداف بزرگ خود باز كنند و بپیمایند.

این انسان‏ها در مقابل مشكلات و ناملایمات، زانو نزده‏اند و بیمارگونه ناله نكرده‏اند؛ بلكه سرافرازانه با كمال قوّت و قدرت و در نهایت سلامت و اقتدار، در برابر هر مشكلى مناسب‏ترین راه حل را پیدا كرده و پى‏گرفته‏اند. اگر قرار بود كه انبوه مشكلات و بزرگى مصائب آنان را از پا بیندازد، هرگز حماسه‏اى پدیدار نمى‏گشت و اسطوره‏اى پا نمى‏گرفت و قهرمانى خلق نمى‏شد.
راز این استوارى و ماندگارى، سلامت روان است كه بدون آرامش، مفهومى براى آن متصوّر نیست.
2-رهایى از چنگال بیم و اندوه در منابع اسلامى بسیار به این مضمون برمى‏خوریم: آنان كه به ساحل امنیت و آرامش و ایمان رسیده‏اند از دو چیز در امانند: یكى بیم و دیگرى اندوه (لاخَوفٌ َعلیهِم و لا هُم یَحْزَنُون)(4)
معمولاً انسان مضطرب، به دلیل این كه از نظر سازمان روانى، به هم ریخته است، انسانى است متزلزل و تزلزل، پایه‏سازِ بیم و هراس است. انسان متزلزل، از یك طرف خود را هر لحظه در معرض سقوط مى‏بیند و از طرف دیگر تكیه‏گاهى براى خود سراغ ندارد تا به آن تكیه كند و از افتادن خویش جلوگیرى نماید؛ ولى انسانِ برخوردار از آرامش كه آرامش خود را در سایه ی باور به تكیه‏گاهى مطمئن و پشتیبانى قدرتمند به دست آورده است و معتقد است كه در همه جا و همه حال و همه وقت، خدا با اوست، دلیلى براى ترسیدن نمى‏یابد. غُصه و اندوه نیز از همین قرار است. انسان، هنگامى اندوهگین مى‏شود كه چیز عزیز و گرانبهایى را از دست بدهد و راه دست‏یابى مجدّد به آن را براى خود بسته ببیند؛ امّا انسان باورمندى كه در سایه ی ایمان و باور به خداوندِ حكیم و قادر به آرامش رسیده است، مى‏داند كه حكیم، بدون مصلحت و حكمت، تصمیم نمى‏گیرد .
قادر مطلق مى‏تواند چیزى را كه در برهه‏اى و به خاطر مصلحتى از دست ما رفته، جبران كند و خودِ آن یا بهتر از آن را به ما بازگرداند؛ پس چه دلیلى براى حزن و اندوه باقى مى‏ماند؟
البته حزن و اندوه به عنوان یكى از حالات انسانى در برابر از دست رفتنِ چیزى یا كسى تا آن‏جا كه به درهم‏ریختگى سازمان روانى انسان منجر نشود، خود به خود، پدیده ی مذمومى - كه باید با آن مقابله شود - نیست. پیامبر و امامان در فقدان عزیزان خود، اندوهگین مى‏شدند و مى‏گریستند؛ ولى اوّلاً اندوه آنان به خاطر امور پیش پا افتاده نبود و ثانیاً این اندوه، چنان آنان را بى‏اختیار و از خود بى‏خود نمى‏كرد كه از كارآیى بیفتند و نتوانند راجع به سایر وظایف خود، آن چنان كه باید، عمل كنند.

عوامل ایجاد آرامش از نظر قرآن، دست‏یابى به آرامش، تنها از یك راه ممكن است و بس و آن، یاد خداست (ألا بِذِكرِاللَّهِ تَطْمَئِنُّ القُلُوب).(5)
«خدا» به عنوان خالق و برپادارنده ی نظام هستى و به عنوان ناظم و سبب آرامش و استقرار آن، تنها حقیقتى است كه یاد آن مى‏تواند به انسان وابسته و نیازمند به این حقیقت یگانه ی بى‏نیاز، آرامش ببخشد و اطمینان را براى او به ارمغان آورد: أنزَلَ اللَّهُ سَكینَتَه عَلى رَسُولِهِ و عَلى المُؤمِنین.(6)

از نظر قرآن منشأ آرامش و اعطا كننده ی آن، فقط خداوند است و هیچ كس و هیچ چیز از هیچ منبع و روش دیگرى نمى‏تواند انسان را به آرامش برساند.
یاد خداوند، محصول ایمان به خداوند است (الذین آمنوا و تطمئن قلوبهم بذكر الله ألا بذكر الله تطمئن القلوب)؛(7)
یعنى اوّل باید خدا را باور داشت تا بتوان از ثمره ی اطمینان و آرامش به وسیله ی یاد خدا برخوردار شد.
ناگفته پیداست كه منظور از یاد خدا، صرف ذكر زبانى نیست و ذكر حقیقى، ذكر دل است. اگر خداوند به عنوان پدید آورنده و برپا دارنده هستى، در عمقِ وجود هر انسانى، یعنى دل او حضورى دائمى و قوى داشته باشد، هیچ مشكل و مصیبت و حادثه ی ناگوارى نمى‏تواند انسان را به لرزش و لغزش بیندازد و آرامش درونى او را به هم زند.
یاد خدا بودن به این معناست كه دائماً متوجّه باشیم عالم طبیعت، مالكى دارد و هدفى و انسان در محضر خداى حكیم، قادر، مهربان و خیرخواهى است كه در سخت‏ترین شرایط، بنده ی خود را تنها نمى‏گذارد و همیشه و همه جا با اوست. خدایى كه بر بندگان خویش از هر والدینى مهربان‏تر است و دوست دارد كه همه به كمال و صلاح و فلاح (رستگارى) برسند.

عوامل از بین بَرنده ی آرامش غفلت وگناه كه هر دو در بستر «خدا فراموشى» زمینه ی بروز و رشد پیدا مى‏كنند، از مهم‏ترین عوامل برهم زننده ی آرامش‏اند. انسانِ غافل، خود را، هدف را و مسیر و جهت را گم مى‏كند و انسان بى‏هدف در وادى تحیّر و سرگردانى قدم مى‏زند و سر از گرداب تشویش و نگرانى و اضطراب درمى‏آورد. گناه نیز جز از غافل سرنمى‏زند و دواى هر دو درد، همانا یاد خداست: الا بذكر الله تطمئن القلوب.(8)

پانوشت ها: سوره یونس، آیه 62.1
سوره رعد، آیه 28.2
سوره توبه، آیه 26.3
سوره رعد، آیه 28.4
نویسنده:امین ناصح

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 334]