دانش - مرگ خاموش مرجان‌هاي چابهار

واضح آرشیو وب فارسی:تابناک: دانش - مرگ خاموش مرجان‌هاي چابهار

دانش - مرگ خاموش مرجان‌هاي چابهار

مژگان جمشيدي :امروز كمتر نقطه‌اي را در سواحل جنوبي ايران مي‌توان يافت كه از گزند طرح‌هاي عمراني و صنعتي در امان مانده باشد. تقريبا در هر نقطه از سواحل ايران كه اكوسيستم بي‌همتايي همچون سواحل مرجاني و صخره‌اي، جنگل‌هاي مانگرو و سواحل شني مناسب تخمگذاري لاك‌پشت‌ها وجود داشته، بي‌درنگ و بدون كوچك‌ترين ملاحظه‌اي هدف طرح‌هاي عمراني، ‌نفتي و صنعتي قرار گرفته است. اما آنچه امروز نگراني‌هاي موجود را دو چندان كرده بي‌توجهي دستگاه‌هاي متولي توسعه، نسبت به حساس‌ترين زيست‌بوم‌هاي دريايي يعني مناطق مرجاني است. اين در حالي است كه سهم خليج فارس و درياي عمان از مناطق مرجاني جهان تنها 8درصد است و درصد ناچيزي از اين ميزان سهم ايران است و مابقي در آب‌هاي ديگر كشورهاي همسايه خليج فارس و درياي عمان قرار گرفته است. وجود مناطق مرجاني در آب‌هاي هر كشور، فرصت بزرگي است براي رونق صنعت شيلات و گردشگري و در عين حال تضميني است براي آينده غذايي كشورها. نابودي مرجان‌ها يعني نابودي نزديك به 80درصد آبزيان دريايي و اولين پيامد تخريب آبسنگ‌هاي مرجاني، ركود شديد در بازار شيلات است؛ اتفاقي كه امروز در جهان در حال وقوع است و در منطقه خليج فارس و كشور ايران نيز تاثيراتي را به جا گذاشته است. به طوري‌كه در گزارش علائم حياتي جهان كه سال گذشته توسط موسسه ورلدواچ منتشر شد، بيشترين ميزان تخريب مناطق مرجاني جهان از خليج فارس گزارش شد. بر اساس اين گزارش هم‌اكنون 65درصد مرجان‌هاي خليج فارس به طور كامل تخريب و نابود شدند، اما بازهم همين اندك ذخاير باقيمانده كه حكم شش‌هاي دريايي را دارند در سواحل جنوبي ايران، آماج طرح‌هاي مخرب توسعه قرار گرفته‌اند. در سواحل ايران، ‌هرساله توده‌هاي عظيمي از مرجان‌ها حد فاصل بين خليج ناي‌بند در بوشهر تا خليج چابهار به دليل ساخت و سازهاي گسترده ساحلي و پيشروي صنايع در دريا زير هزاران تن خاك و سنگ مدفون و نابود مي‌شوند. از اين گذشته افزايش دماي آب به واسطه تغييرات اقليمي و فعاليت‌هاي صنعتي مختلف در حاشيه دريا مزيد بر علت شده تا مرجان‌هاي باقيمانده دچار پديده سفيدشدگي شوند كه در نتيجه هرساله بخش قابل توجهي از مرجان‌ها در آب‌هاي ايران نابود مي‌شود. اما در شرقي‌ترين نقطه ايران در خليج چابهار كه در آب‌هاي درياي عمان قرار گرفته لكه كوچكي از اجتماعات مرجاني وجود دارد كه انتظار مي‌رفت به دليل دور افتادگي، لااقل از گزند طرح‌هاي مخرب در امان بماند كه اينگونه نشد! «طرح توسعه بندر شهيد بهشتي» كه با خشك كردن 400 هكتار از دريا همراه است، خود به تنهايي كافي بود تا تنها ذخيره‌گاه ارزشمند مرجاني ايران در درياي عمان را براي هميشه به نابودي بكشاند. نكته جالب اينكه به گفته مسوولان سازمان محيط زيست، مجري طرح تا مدت‌ها زير بار اين واقعيت كه منطقه مورد نظر پوشيده از مرجان است، نمي‌رفت و حتي در گزارش ارزيابي زيست‌محيطي كه مجري طرح به سازمان ارائه داد، مشاور زيست‌محيطي پروژه كه گويا تنها به جمع‌آوري كتابخانه‌اي اطلاعات، براي گزارش‌اش بسنده كرده بود، ‌كوچك‌ترين اشاره‌اي به محدوده 5 هكتاري اجتماعات مرجاني در طرح توسعه بندر شهيد بهشتي نكرده بود! طرح توسعه بندر شهيد بهشتي چابهار در شرايطي اجرايي شده كه مسوولان پروژه به‌رغم تعهداتي كه در چند ماه اخير و بعد از فشارهاي وارده از سوي معاونت محيط زيست دريايي سازمان محيط زيست، نسبت به حفظ اين منطقه داشتند، باز هم به تعهدات خود عمل نكردند و با تخليه مقادير زيادي خاك براي خشكاندن دريا و با احداث دايك در مجاورت مرجان‌ها موجبات نابودي اين موجودات را فراهم كردند. از سوي ديگر گزارش‌هاي رسيده از سوي غواصان و متخصصان محيط زيست دريايي در چابهار و نيز عكس‌هاي ارسال شده به خوبي نشان مي‌دهد كه نه‌تنها خليج چابهار از وجود يك ذخيره‌گاه ارزشمند مرجاني بهره‌مند است بلكه مقايسه تصاوير موجود مربوط به قبل و بعد از اجراي پروژه به تخريب‌هاي صورت گرفته را نشان مي‌دهد. اين تصاوير جايي را براي انكار باقي نمي‌گذارد و نشان مي‌دهد كه چگونه ميراث طبيعي اين سرزمين قرباني توسعه ناپايدار مي‌شود؛ توسعه‌اي كه بي‌توجه به منافع نسل آتي، تنها در صدد كسب منافع آني و زودگذر است.

يك‌جاي خالي در گزارش ارزيابي
اميد صديقي، مديركل دفتر اكوبيولوژي دريايي سازمان حفاظت محيط زيست درباره گزارش ارزيابي زيست محيطي اين پروژه به كارگزاران مي‌گويد: گزارش ارزيايي اين پروژه در سال 85 به سازمان ارائه شد اما هيچ بحثي راجع به مرجان‌ها در آن مطرح نشده بود. ما اعلام كرديم كه اينجا پوشش مرجاني وجود دارد ولي چون مشاور مطالعه‌اي در اين باره نكرده بود، ‌مجري طرح اين موضوع را قبول نمي‌كرد و منكر وجود مرجان‌ها مي‌شد با اين حال ما در همان جلسه دفاعيه ارزيابي، ‌اعلام كرديم كه اين منطقه بايد حفظ شود و قرار شد مجري اقداماتي را در اين خصوص انجام دهد. در اين فاصله زماني ما هم در معاونت محيط زيست دريايي به مطالعه بيشتر روي مرجان‌هاي منطقه پرداختيم و از زير آب تصوير‌برداري هم كرديم در حالي كه همان زمان وقتي مجري طرح مطالعاتش را انجام داد، اعلام كرد اينجا مرجان خاصي وجود ندارد و عمدتا مرده هستند ولي شواهد و مستندات موجود در سازمان گوياي اين امر بود كه حدود 5-4 هكتار مرجان در خليج چابهار داريم كه اتفاقا بيشترشان زنده هستند و اگر هم بخش‌هايي از آن امروز مرده است به دليل احداث دايك و عمليات لرزه‌نگاري توسط سازمان بنادر و كشتيراني بوده است.
وي افزود: ‌اين طرح، يك طرح بزرگ و ملي است و سازمان هم مخالفتي با اجراي آن ندارد اما نه به قيمت تخريب مرجان‌ها. گذشته از اين، گزارش ارزيابي زيست‌محيطي اين طرح اشكالات ديگري هم داشت، ‌اينكه درباره مديريت زيست‌محيطي پروژه و بخش پايش چيزي ارائه نكرده بودند كه سازمان همه اين موارد را يادآور شد. بعد از آن، پروژه يكسال مسكوت ماند تا اينكه 8-7 ماه پيش باخبر شديم بدون هماهنگي با سازمان محيط زيست، احداث دايك در منطقه شرقي بندر شروع شده كه جلوي كار را گرفتيم اما متاسفانه درگيري بين محيط زيست و عوامل پروژه بالا گرفت تا اينكه با حكم قضايي كار متوقف شد. پيشنهاد داديم كه اصلا طرح توسعه را در بخش ديگري از بندر اجرا كنند تامرجان‌ها آسيبي نبينند كه اين پيشنهاد هم با مخالفت آقايان همراه شد. در نهايت آنها طرح انتقال مرجان‌ها را به نقطه ديگري مطرح كردند.
آيا انتقال مرجان‌ها شدني است؟
اين پرسشي است كه خبرنگار كارگزاران مطرح كرد: آيا تاكنون در جهان اين كار صورت گرفته و نتيجه كار مثبت بوده است؟ دكتر نبوي، ‌معاون محيط زيست دريايي سازمان محيط زيست در پاسخ به اين پرسش مي‌گويد: ما فعلا اجازه جابه‌جايي مرجان‌ها رانداديم و اعلام كرديم كه اين كار بايد با مطالعات زيست‌محيطي و امكان‌سنجي همراه باشد. اگر اين كار در هر نقطه جهان انجام شده مجري طرح بايد مستندات علمي مربوط به انتقال مرجان‌ها را ضميمه گزارش خود كند و ارائه نمايد. نكته مهم اينكه بعد از انتقال بايد ديد آيا مرجان‌ها زنده مي‌مانند يا نه؟ اگر قرار باشد مرجان‌ها بعد از مدتي بميرند سازمان هرگز با اين كار موافقت نمي‌كند بنابراين بايد تمامي جنبه‌هاي علمي اين نقل و انتقال همچون وضعيت بستر، ‌تحمل گونه‌ها نسبت به دما، كدورت آب و... در اين مطالعات لحاظ شود. اميد صديقي در ادامه اين بحث افزود: در حال حاضر براي جابه‌جايي مرجان‌ها گزارشي ارائه شده كه خيلي ناقص بوده و ما آن را برگردانديم تا اصلاح كنند و اعلام كرديم كه حتي در تيم كاري‌شان از يك گروه خارجي كه تجربه اين كار را دارند استفاده كنند.
وي در مورد وضعيت فعلي توسعه اسكله‌ها در بندر شهيد بهشتي گفت: ‌طول دايك شرقي هم‌اكنون زياد شده ولي سازمان محيط زيست اجازه نمي‌دهد اين دايك‌ها از دو طرف به هم وصل شوند كه در اين صورت همه مرجان‌ها نابود خواهند شد. صديقي با انتقاد از گزارش‌هاي ارزيابي پروژه‌ها گفت: ‌متاسفانه در اغلب موارد گزارش ارزيابي زماني ارائه مي‌شود كه طرح مزبور در حال بهره‌برداري است. به هر حال اين روال بايد اصلاح شود و سازمان هم بايد نظارت بيشتري بر روند طرح‌ها در مدت اجرا داشته باشد، چراكه اغلب مجريان طرح‌ها در مرحله تاييد گزارش ارزيابي متعهد مي‌شوند در طول اجرا بسياري از ملاحظات زيست محيطي را رعايت كنند اما چون نظارت از سوي ما كافي نيست و امكانات نظارتي نداريم مجري تعهداتش را فراموش مي‌كند و همه چيز را زير پا مي‌گذارد.
مرجان‌ها در تنگناي شديد
در ضلع جنوب شرقي خليج چابهار و در كنار مخازن ذخيره سوخت اداره بنادر و كشتيراني و همچنين در جوار اسكله شهيد بهشتي، منطقه‌اي به وسعت 5 هكتار پوشيده از آبسنگ‌هاي مرجاني است. بر اساس گزارش‌هاي كارشناسي طي چند ماه گذشته در خليج چابهار ساخت و سازهاي غير اصولي در اطراف اسكله‌ها سبب قطع جريانات دريايي در داخل خليج شده و اين امر ميزان رسوبگذاري در داخل خليج را كه زيستگاه اصلي مرجان‌هاست، افزايش داده است. علاوه بر اين گل ولاي حاصل از ساخت و ساز و لايروبي اسكله‌هاي اطراف خليج چابهار كه در چند سال گذشته صورت گرفته عامل مهم ديگري است كه موجبات نابودي مرجان‌هاي اين منطقه را فراهم آورده است.
از سوي ديگر ساخت موج‌شكن فرعي مابين اسكله شهيد بهشتي و مخازن نفت اداره بنادر به مشكلات موجود دامن زده است. اين موج‌شكن فرعي به طول حدودا 800 متركه از قائده موج‌شكن اصلي با زاويه 37 درجه شروع و با انحناي ملايمي به‌سمت هتل دريايي امتداد مي‌يابد، احداث شده است كه جريان آب را در منطقه رويش مرجان‌ها شديدا كاهش داده و سبب افزايش ميزان رسوبات در اطراف بوته‌هاي مرجاني شده است. همچنين طي بررسي‌هاي انجام گرفته از طريق مشاهده مستقيم (عمليات غواصي)، ثبت و تحليل اطلاعات، مشخص شده كه در اثر عمليات لايروبي، گل و لاي زيادي در منطقه رسوب كرده كه اين رسوبات به دليل احداث موج‌شكن فرعي و در نتيجه كاهش چرخش جريان آب، در منطقه باقي مانده، به‌طوري‌كه تا ارتفاع بيش از 5 سانتي‌متر از محل اتصال مرجان به بستر را پوشانده است. پس از اين رخداد مرجان‌ها در نقطه حساس خود (محل اتصال به بستر) زوگزانتلا‌هاي (جلبك‌هاي همزيست با مرجان) خود را از دست دادند و در نهايت در اثر امواج صوتي بسيار شديد حاصل از ضربات چكش‌هاي الكتريكي 60 تني كه جهت شمع‌‌كوبي پايه‌هاي اسكه به‌كار رفت، محل اتصال آبسنگ‌هاي مرجاني از بستر قطع شد. در مشاهدات مستقيم كارشناسان كه طي چندين‌بار عمليات غواصي صورت گرفته اين حالت اخير در بيش از 60درصد از آبسنگ‌هاي مرجاني مشاهده شده است.
همه اين تخريب‌ها در شرايطي صورت گرفته كه مجري پروژه توسعه بندر شهيد بهشتي چندي قبل در جلسه‌اي با مسوولان سازمان محيط زيست تمامي شرايط اين سازمان را پذيرفته بود. اندازه‌گيري آلودگي‌ها، رعايت ملاحظات زيست‌محيطي در حين ساخت و اجرا و همكاري كامل با سازمان حفاظت محيط زيست، حفظ منطقه مرجاني و نصب دستگاه‌هاي كدورت‌سنج در حين عمليات از جمله اين شرايط بود. منطقه مرجاني خليج چابهار كه در شرق اسكله شهيد بهشتي و مقابل مخازن سوخت واقع است، داراي مرجان‌هاي شاخ گوزني، توده‌اي و مرجان‌هاي نرم و شقايق‌هاي دريايي به اضافه طيف وسيعي از ماهيان و نرم‌تنان است كه به گفته معاون محيط زيست دريايي سازمان محيط زيست جزء يكي از مناطق بسيار حساس زيست‌محيطي به‌شمار مي‌رود.
همچنين مسوولان پروژه به‌رغم اينكه قرار بود كانال‌هاي عبور آب در اين منطقه احداث كنند اين اقدام را انجام نداده و عمليات لرزه‌نگاري آنها نيز موجب كنده شدن بخش قابل توجهي از مرجان‌هاي منطقه از بستر شده است. تا اينكه رئيس سازمان حفاظت محيط زيست در نامه‌اي به وزير راه و ترابري و استاندار سيستان و بلوچستان موضوع را منعكس كرده و خواستار جلوگيري از ادامه كار بندر شهيد بهشتي شد اما باز هم اين دستگاه قضايي بود كه به كمك محيط زيست آمد و كار را متوقف كرد. آيا به‌راستي باز هم مي‌توان به بقاي اين اجتماعات مرجاني در خليج زيباي چابهار اميدوار بود؟!
سه شنبه 12 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: تابناک]

[مشاهده در: www.tabnak.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 212]