بهره اي قرآني از محضر مفسر بزرگ قرآن حضرت آيت الله جوادي آملي با « تسنيم » در خدمت قرآن كريم

واضح آرشیو وب فارسی:تابناک: بهره اي قرآني از محضر مفسر بزرگ قرآن حضرت آيت الله جوادي آملي با « تسنيم » در خدمت قرآن كريم
قسمت اول
اشاره
پس از آنكه رسول اكرم محمد مصطفي (صلي الله عليه و آله و سلم ) امت را به ثقلين و قرآن و عترت سفارش كرد و راه سعادت را در تمسك به ثقل اكبر و ثقل اصغر دانست در ميان پيروان اهل بيت هر چه به گذشته ترها نگاه داشته باشيم مشاهده مي كنيم سلف صالح و قدماي اصحاب تلاش و تحقيقشان در عرصه علوم قرآن و تفسير آيات الهي نمايان تر بود كه تبيان شيخ الطائفه (ره ) و مجمع البيان امين الاسلام (ره ) گواه صادقي بر اين ادعا مي باشند.
ولي با تاسف بايد پذيرفت كه در قرون بعدي قرآن در ميان ما « مهجور » واقع شد همچنانكه عترت و اهل بيت از همان آغاز در ميان اهل سنت مهجور واقع شدند و آنها از اين بزرگراه هدايت و سرچشمه جوشان معارف و احكام الهي محروم گرديدند.
تا اينكه از حدود نيم قرن اخير عالمي بار يافته به آسمان حقايق و معارف قرآني با پديدآوردن پديده « الميزان » به حق ميزان ترازويي براي سنجش معارف وحياني از غير آن به مشتاقان محتاج هديه كرد.
شمس الوحي تبريزي علامه طباطبائي (قدس سره الشريف ) با الميزان خويش قرآن را از مهجوريت خارج و گمشدگان از معارف قرآني را به سرچشمه زلال وحي رهنمون گرديد.
پس از الميزان كه خود شاخصه شناخت معارف شيعي در برابر نگرش المنار به معارف ديني مي باشد شاگردي پرورش يافته در مكتب علامه در عرصه هاي گوناگون برهان عرفان و قرآن و به حق علامه اي ديگر پا به عرصه جهاد قرآني نهاد و قريب به سي سال است كه كرسي تفسير قرآن را در جوار كريمه اهل بيت فاطمه معصومه (س ) و در حوزه علميه قم با گرمي و رونق بالائي اداره مي كند.
آيت الله علامه جوادي آملي (دامت بركاته )پس از سال ها تدريس تفسير معارف قرآن را به دو گونه و در دو شكل به جويندگان معارف وحياني عرضه نموده است : تفسير موضوعي قريب به بيست جلد و تفسير ترتيبي با نام « تسنيم » كه تاكنون سيزده جلد از آن منتشر گرديده است .
علاوه بر نگارش دائره المعارف بزرگ قرآني « تسنيم » پرورش صدها عالم و فاضل قرآن پژوه و مفسر كار بزرگ ديگري است كه استاد بزرگوار به تاسي از استاد علامه خويش بدان توفيق يافته است . توفيقي كه همچنان مستدام است و با الطاف الهي سالياني بيايد و عطر قرآن پيدا كند.
ماه مبارك رمضان همان گونه كه ماه صيام است و روزه داري و قيام است و بندگي ماه قرآن و نزول وحي نيز مي باشد. ماهي كه روزه دار موفق به بندگي با جاني صيقل خورده و پاك شده از اميال شيطاني و هواهاي نفساني آمادگي شنيدن پيام قرآن را با گوش جان دارد. بنابراين در اين روزهاي قرآني مجلدات دائره المعارف قرآني « تسنيم » و سپس مجلات تفسير موضوعي حضرت استاد آيت الله العظمي جوادي آملي (مدظله ) بر همه مشتاقان قرآن معرفي مي گردد. باشد تا مورد پسند شما گراميان اهل قرآن قرار گيرد.

جلد نخست و آغازين تفسير « تسنيم » در بردارنده كلامي نسبتا كوتاه از ناشر و در پي آن « پيشگفتار » مفصل و پر نكته مفسر گرانقدر و سپس تفسير سوره مباركه حمد مي باشد.
در سخن ناشر با تكريم شايسته از الميزان و مولف علامه آن « كه با اثر جاودانه خود زرين ورقي در دفتر تفسير نهاده تا هم براي گذشتگان با تكميل و تتميم انديشه هايشان فخري باشد و هم براي آيندگان با جهت دادن و افق روشن در جلوي ديدگان آنها نهادن ذخيره اي بوده و بزرگي و عزت بيافريند. » تصريح شده است « تفسير تسنيم با خصيصه اي تازه و روشي نو كه از ابداعات مولف مفسر است به خيل عظيم تفاسير قرآني پيوست » در اين سخن آغازين با مروري اجمالي به برخي از شاخص هاي روشن تفسير تسنيم اشاره شده است :
يكم : تفاوت هاي تسنيم با الميزان علي رغم همگون بودن از نظر اسلوب و ساختار
الف ) مولفه اولي و اصلي تسنيم اين است كه جز از منظر قرآن به آيات نگريسته نشود و تاروپود همه علوم و دست مايه هاي مقدمي آن در نظام فكري قرآن طراحي و معماري شده است و تفسيري قرآني محض عرضه شده است .
ب ) جامع نگري قرآن در همه عرصه هاي انساني حقيقت بارز ديگري است كه در اين تفسير به گونه اي شفاف نمايانده شده است .
ج ) يكي از مميزه هاي اصلي اين تفسير تدوين و نگارش آن در زمان تحقق نظام جمهوري اسلامي و آزادي دين است فرصتي كه علامه طباطبايي (رحمه الله ) در زمان تاليف تفسير قيم خود نداشته است .
د) از خصايص ارزشمند اين كتاب كه مي تواند از اين رهگذر نيز تكمله اي بر الميزان محسوب شود اين است كه طرح مباحث فقهي و تفسير آياتي كه متضمن احكام و حدود الهي است و در آن تفسير شريف تعرضي بدان نشده در تسنيم به صورت جامع و مبسوط مورد پردازش قرارگرفته است .
شاخص دوم تفسير تسنيم گشودن ابواب سپهر معارف واسرار الهي است كه در قالب « نكات و لطايف » بديع آورده شده است .
تبيين مشرب هاي مختلف تفسيري اعم از كلامي حكمي و عرفاني و بر شماري نقص هاي جدي برخي از آنها و عرضه راه صحيح و مسلك مستقيم تا در سايه آن برداشت مستقيم قرآني عائد گردد ويژه گي ديگر تفسير تسنيم مي باشد.
از نكات برجسته اين تفسير تبيين جايگاه هريك از ثقل اكبر (قرآن ) و ثقل اصغر (روايات ) و نحوه ارتباط آن دو با يكديگر در تفسير قرآن است كه اسناد مفسر معتقد است هريك از ثقلين به نوبه خود كامل مي باشند نه در قرآن نقصي است و نه در عترت منقصتي بلكه هريك به نوبه خود تام و صادق و مصدق ديگري است زيرا هر دو از يك حقيقت جوشيده و از منبع فيض الهي تراوش كرده است . بنابراين توجه به هركدام توجه به ديگري را به همراه دارد و بي عنايتي به يكي هجر آن ديگر را به دنبال مي آورد.

از اين رو هماهنگي كامل و تصديق و تاييد متقابل در ثقلين مشهود است . بايستي قرآن را كه تبيان هر چيزي است ابتدا با قطع نظر از هر كلام ديگري حتي روايات بازيابي كرد و همه قرآن را در يك آيه خاص ديد و آنگاه تفسير قرآني محض عرضه شود. البته در اين مرحله به هيچ وجه براي عقيده اخلاق و احكام حجت نخواهد بود; زيرا تا عترت و عقل ضميمه قرآن نگردد « نصاب حجيت ديني » كامل نمي شود. براين اساس در اين كتاب قبل از توجه به هر علمي و كلامي حتي سخن معصوم (عليه السلام ) مستقيما تنها به آيات الهي نگريسته مي شود تا تفسير قرآن به قرآن محقق گردد. سپس به كلام عترت و روايات ائمه (عليهم السلام ) مستقلا در كنار آيات توجه مي شود تا اولا هم در فهم معناي تفسيري مفسر راسخ تر بينديشد و هم هماهنگي و تصديق دو جانبه را احساس كند. نه آن گونه كه روايات تحميل بر آيات شود و ضمن محدود كردن مفاهيم قرآني راه را بر انديشه ببندد. لذا بخش قابل توجهي از روايات كه در جهت تعيين مصداق و « جري و تطبيق » صادر شده است نبايد فكر مفسر را به خود در پيچد و از كاوش در مفاهيم بلند آن باز بماند. اين شيوه تفسيري ضمن تثبيت پايگاه اول معرفتي ديني و ثقل اكبر يعني قرآن ; پاسخ صحيح به آن دسته از رواياتي است كه حجيت روايات را در گرو عدم مبانيت با قرآن دانسته و عرضه روايات به قرآن را بدين منظور توصيه مي كند.
از اين رهگذر در ذيل مباحث روايي براي ارايه آميختگي و امتزاج انديشه قرآني و روايي مباحث ارزشمندي با عنوان « اشاره » به قلم استاد مفسر نگارش شده كه بر غناي اين تفسير افزوده است .
البته همان گونه كه مفسر علامه در جلد اول تفسير موضوعي (قرآن در قرآن ) تصريح نموده اند « آنچه در پايان ملاك اعتقاد و عمل قرار مي گيرد پيام هماهنگ حقايق قرآني با معارف روايي و براهين عقلي است كه اين محصول جدايي ناپذيري ثقل اكبر و اصغر است كه در حديث شريف ثقلين آمده است .
از امتيازات بارز اين تفسير اجتماع و دسته بندي تقريبا همه رواياتي است كه در معنا و فهم آيه مورد بحث كمك مي كند و مي تواند در جهت برافروختن و گداختن موضوع آيه هدايتي باشد و اين امتياز و برتري حتي بر تفاسير روايي از نظر اهل نظر دور نيست .
« روش اخلاقي » طرح مباحث در اين تفسير از برجستگي هاي آموزنده آن است كه مفسر متخلق آن تسنيم را مظهر ادب قرآني قرار داده است و به رغم تعرض صريح به مشرب ها اقوال و انديشه هاي مختلف عرضه شده و نفي و طرد برخي از آنها با رعايت حريم علم و حرمت عالم حركت كرده كه اين خود نمونه اي بارز از تفسير عملي قرآن است .
از جمله امتيازات تفسير تسنيم اين است كه استاد علامه اين مباحث تفسيري را در حوزه هاي درسي و در جمع وسيعي از فضلاي حوزه علميه قم مطرح نموده اند كه اين ويژگي بر اتقان آن افزوده و قابليت پاسخ گويي به سوالات و شبهات را در آن بالا برده است .
دو خصيصه در تدوين تسنيم
الف ) در اين كتاب به رغم اتقان و استحكام مطالب سعي شده به زبان فارسي روان و با واژگان آشنا نگاشته شود تا زمينه بهره وري بيشتر از آن فراهم آيد.
ب ) عبارات معاني و مضامين آن از ثقل و وزانت خاصي برخوردار است .
در اين تفسير براي هر يك از آيات قرآني فصل جدايي اختصاص داده شده است مگر مواردي كه پيوستگي دو يا چند آيه مانع تفكيك باشد. نيز مباحث ادبي در اين تفسير در حد لازم و ضروري مورد تعرض قرار گرفته است و نه بيشتر.
نكته بديع ديگر در اين تفسير جايگزيني « گزيده تفسير » به جاي ترجمه است كه پيش از تفسير مي آيد كه خلاصه مباحث تفسيري و نشانه جهت گيري و ساختار تفسيري تفسير و انديشه مفسر آن است .
« پيشگفتار مفسر » خود شامل ده فصل است به قرار ذيل :
فصل يكم : زبان قرآن كريم ; فصل دوم : ويژگي هاي تفسير قرآن ;
فصل سوم : تفسير قرآن به قرآن ; فصل چهارم : تفسير قرآن به سنت ;
فصل پنجم : تفسير قرآن به عقل ; فصل ششم : تفسير به راي ;
فصل هفتم : جايگاه آراي مفسران و شان نزول در تفسير;
فصل هشتم : شان نزول فضاي نزول و جو نزول قرآن ;
فصل نهم : شبهات نو ظهور و فهم قرآن ;
فصل دهم : اوصاف قرآن در نگاه اهل عصمت .
پس ازا ين پيشگفتار پر نكته و بسيار مهم ; تفسير قرآن كريم آغاز مي شود كه آغاز آن با آغازين سوره كلام الهي است كه سوره حمد مي باشد. مفسر حكيم پيش از شروع تفسير « پيشگفتار سوره » را عرضه مي كند كه عناوين مباحث آن بدين قرار است : سوره حمد از ديدگاه قرآن و عترت (ع ) نام هاي سوره مكان نزول ترتيب نزول تعداد آيات غرر آيات خطوط كلي معارف سوره انسجام سوره و ثواب تلاوت .
پس اين پيشگفتار سوره تفسير سوره مباركه حمد آغاز مي گردد كه از ص 277 تا ص 552 كتاب را پوشش مي دهد .
در فصول هفتگانه تفسير سوره حمد به تعداد آيات هفتگانه سوره ; مفسر علامه پس از آوردن « گزيده تفسير » به جاي ترجمه به تفسير آيه پرداخته و در پي آن به « لطايف و اشارات » ارزنده اي مي پردازند و فرجام همه فصول « بحث روايي » مي باشد.
آيت الله جوادي آملي پس از سال ها تدريس تفسير معارف قرآن را به دوگونه و دو شكل به جويندگان معارف و حياني عرضه نموده است : تفسير موضوعي در بيست جلد و تفسير ترتيبي با نام « تسنيم » كه تاكنون سيزده جلد از آن منتشر گرديده است
دوشنبه 11 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: تابناک]

[مشاهده در: www.tabnak.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 393]