نويسنده: داوود ميرزايي مقدم خانواده و تربيت جنسي فرزندان

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نويسنده: داوود ميرزايي مقدم خانواده و تربيت جنسي فرزندان
خبرگزاري فارس:يكي از مهم‌ترين وظايف حساس تربيتي خانواده، آموزش و تربيت جنسي فرزندان است. در اين مقاله‌ سعي شده راهكارهايي به خانواده‌ها جهت تربيت جنسي فرزندان ارائه شود.
مقدمه:

آيا تاكنون در مقابل اين پرسش‌هاي كودكانه‌ي فرزندان‌مان قرار گرفته‌ايم:
بچه‌ها چطوري درست ميشن؟!
بلوغ چيه؟!
بچه چطوري توي شكم زندگي مي‌كنه؟!
بچه چطوري ميره توي شكم؟!
چرا صداي جواد خنده‌دار شده؟!
قاعدگي چيه؟!
چرا من به دنيا اومدم؟!

پاسخ ما به اين سئوال‌هاي حساس و سرنوشت‌ساز چيست؟ آيا اصلا خود را ملزم به پاسخ به چنين سئوالاتي مي‌دانيم؟ آيا خود را ملزم به كسب و تجميع اطلاعات براي پاسخ‌گويي به چنين سئوالاتي مي‌دانيم؟ يا اينكه پاسخ اين‌گونه سئوال‌ها را با جملات تندي مثل:
اين غلط‌ها به تو نيامده؟!
اين حرف‌ها را از چه كسي ياد گرفته‌اي؟! يا با زدن يك درگوشي يا پس‌گردني، چنين سئوالاتي را در نطفه خفه مي‌كنيم و خود را پيروز ميدان احساس كرده و انسان با جذبه‌اي نشان مي‌دهيم؟!
آيا مي‌پذيريم كه يكي از مهم‌ترين وظايف حساس تربيتي خانواده، آموزش و تربيت جنسي فرزندان است؟ يا فكر مي‌كنيم بچه‌ها بزرگ‌تر كه شدند خودشان پاسخ اين سئوالات را پيدا مي‌كنند. هيچ فكر كرده‌ايم كه اگر خانواده‌ي ما، محيط امني براي طرح و پاسخ به چنين سئوالاتي نباشد فرزندان ما از كجا و به چه وسيله‌اي پاسخ سئوالات‌شان را خواهند يافت؟ هيچ با خود فكر كرده‌ايم در دنياي ارتباطات، اطلاعات و عصر الكترونيك، ممكن است چه اتفاقات ناگواري براي دل‌بندان ما رخ دهد؟ آيا از آمار و اطلاعات دلايل انحراف جنسي در كودكان، نوجوانان و جوانان مطلعيم؟ يا هميشه انحراف اخلاقي و جنسي براي بچه‌ي همسايه است و انشاءالله كانون خانواده‌ي ما دور از اين مسائل است.
كمي فراتر؛ آيا مي‌دانيم بسياري از اختلافات خانوادگي به علت عدم اطلاع از رفتار جنسي صحيح است اما هيچ‌وقت، هيچ‌كجا و در هيچ محكمه‌اي بيان نمي‌شوند؟ نوجوانان و جوانان ما از كجا بايد درباره‌ي نيازهاي جنسي حال و آينده‌شان، اطلاع كسب كنند؟ آيا رفتارها و اطلاعات جنسي ما صحيح‌اند؟!
به نظر مي‌رسد اين‌ها پرسش‌ها خيلي جدي هستند و خانواده‌ي امروزين ايراني به دلايل مختلف، اين كاركرد تربيتي حساس خود را انجام نمي‌دهد.
من سعي مي‌كنم در اين مقاله‌ي كوتاه و درباره‌ي اين مقوله‌ي سهل، ممتنع و دشوار، به پشتوانه‌ي 10 سال كار پژوهشي، تدريس درس جامعه‌شناسي خانواده، مشاوره‌هاي خانوادگي و با بهره‌گيري از مطالعات ارزشمند دانش‌مردان و دانشمندان جامعه‌شناسي خانواده، «پاسخ‌ها و راهكارهاي عملي قابل استفاده»‌اي را ارائه كنم.

بيان مسأله:
همه‌ي كودكان درباره‌ي خودشان و اينكه از كجا آمده‌اند، كنجكاوند. در عين حال، آن‌ها از زمان شيرخوارگي شروع به دانستن درباره‌ي خود مي‌كنند و خيلي زود به تفاوت‌هاي بين دو جنس پي مي‌برند. به تدريج كه كودكان بزرگ‌تر مي‌شوند، دور نگه‌داشتن آن‌ها از مقولات جنسي (از طريق رسانه‌ها) روز به روز دشوارتر مي‌شود و نتيجه‌ي همه‌ي اين‌ها آن است كه خواه ناخواه روزي به پرسش درباره‌ي مسائل جنسي خواهند پرداخت. مانند بسياري از والدين، ما نيز ممكن است از طرح چنين پرسش‌هايي به هراس بيفتيم. اما سعي كنيم به‌دليل خجالت كشيدن و ... ار پاسخ‌، شانه خالي نكنيم. شايد صحبت‌كردن درباره‌ي مسائل جنسي در خانواده‌ي ما ممنوع بوده است، اما كودكان خردسال ما چنين برنامه‌ريزي نشده‌اند. توجه آن‌ها نسبت به اين موضوع، گناه‌آلود نيست و از كنجكاوي ذاتي و ميل به يادگيري نشأت مي‌گيرد و پاسخ دادن به پرسش‌هاي آن‌ها با صداقت و هم‌دلي، يكي از راه‌هاي عشق‌ورزيدن و احترام گذاشتن به آنان است. همواره سعي كنيم متناسب با سن كودك و ميزان درك او در مقابل پرسش‌هاي جنسي، با صداقت پاسخ دهيم. به خاطر داشته باشيم كمتر كودكي قبل از 8 سالگي از اعمال جنسي سر درمي‌آورد. همواره سعي كنيم هنگام بحث درباره‌ي موضوعات جنسي، احساسات، عواطف، عشق و ارزش‌هاي اخلاقي را دخيل كنيم. تركيب اين مفاهيم با صراحت و صداقت به كودكان ما كمك مي‌كند تا هنگامي كه بزرگ شدند در مورد رفتار جنسي خود خويشتن‌دار و داراي قضاوت صحيح باشند(1).

چند نكته‌ي مهم:
قبل از بيان «پاسخ‌ها و راهكارهاي عملي» ذكر چند نكته‌ي مهم، ضروري به نظر مي‌رسد (اتفاقا اگر نيك بنگريد، اين نكات نيز راهكارهاي عملي‌اند):
1. صداقت در پاسخ:
هنگام روبرو شدن با يك پرسش حساس، ممكن است بخواهيم پاسخي صادقانه بدهيم ولي احساس مي‌كنيم كه كودكتان براي فهم جزئيات آن آماده نيست. شايد در هر دو مورد حق با ما باشد اما به جاي شانه‌ خالي كردن يا ارائه‌ي پاسخي سانسور شده، مي‌توانيم آن مقدار از حقيقت را كه براي كودك قابل فهم است به او بگوييم. منظور از صداقت و راست‌گفتن، اين است كه با حقايق ساده و روشن شروع كنيم و به تدريج كه كودك‌مان بزرگ‌تر شد اطلاعات پيچيده‌تر را به آن اضافه كنيم.
2. ايجاد اعتماد متقابل:
بسياري از والدين معتقدند هنگام صحبت درباره‌ي واقعيات زندگي، دو جنس بايد از يكديگر جدا شوند به طوري‌كه پدران، آموزش پسران و مادران، آموزش دختران را به عهده گيرند. به نظر مي‌رسد ترتيب طبيعي كار نيز همين باشد اما اگر يكي از والدين، خونسرد و آسان‌گير و ديگري عبوس و سخت‌گير باشد، اين ترتيب، چندان قابل قبول به نظر نمي‌رسد. بهتر است يكي از والدين كه در پاسخ به پرسش‌هاي كودكان، راحت‌تر برخورد مي‌كند بار اين مسئوليت را بدون ملاحظه‌ي جنسيت، بر دوش بگيرد. بازنگه‌داشتن راه‌هاي ارتباط و گفتگو در سراسر دوران كودكي و نوجواني، يكي از مهم‌ترين وظايف هر پدر و مادر است و اين والدين هستند كه بايد در اين‌باره تلاش كنند نه كودكان.
3. تشويق گفتگوي سالم:
پدران و مادراني كه هنگام پاسخ به پرسش‌هاي حساس و بحث‌انگيز، پنهان‌كاري مي‌كنند يا موضوع صحبت را عوض مي‌كنند نه تنها گفتگو درباره‌ي موضوعاتي نظير مسائل جنسي، دين يا مواد مخدر را در خانواده، مشكل مي‌كنند بلكه بدتر از آن، كودكان خود را به «پنهان‌كاري» تشويق مي‌كنند. در مقابل، والديني كه گشاده‌رو، پاسخ‌گو و صريح هستند كودكان خود را به «عزت نفس»، «تعادل»، و «منصف بودن» تشويق مي‌كنند و به آن‌ها فرصت و امكان مي‌‌دهند تا فكر كنند، انتخاب‌هاي خود را بسنجند، مسئولانه تصميم بگيرند و عمل كنند. اين گفتگوي سالم بين والدين و كودكان بايد خيلي زود شروع شود (از نخستين پرسش‌ها) و در سراسر دوراني كه فرزندان با والدين زندگي مي‌كنند ادامه يابد. والدين، نخستين معلمان كودكان هستند و همه‌ي آموخته‌هاي آن‌ها (از جمله آموزش‌هاي جنسي) در خانه، آغاز مي‌شود.
4. پاسخ مناسب براي سن كودك شما:
هيچ‌كس نبايد فكر كند كه صريح و راستگو بودن همواره آسان است. بي‌ترديد لحظات سختي وجود دارد كه يافتن واژگان مناسب و توضيحات قابل قبول بسيار دشوار و دست‌نيافتني است. به همين دليل است كه احساس كردم نوشتن اين مقاله ارزش‌مند است؛ نه به اين دليل كه اطلاعات حفظي و تئوريك را در اختيار شما قرار دهد بلكه براي ارائه‌ي چارچوبي كه بتوانيم هم‌چنان‌كه فهم كودك‌مان افزايش مي‌يابد، پاسخ‌هاي‌مان را برپايه‌ي آن چارچوب‌ها شكل دهيم. پس وقت را تلف نكنيم و به افزايش اطلاعات خود با استفاده از منابع اين مقاله، بپردازيم.
5. آماده‌كردن پاسخ‌ها:
تصور مي‌كنم عاقلانه باشد كه همه‌ي والدين، با متانت، اطلاعات ارائه شده را به كار بندند. نه اينكه لازم باشد همه‌ي اين اطلاعات را در پاسخ‌هاي‌مان بگنجانيم، بلكه به اين علت كه اگر بتوانيم انگيزه‌ي احتمالي كودك را كه وراي مجموعه پرسش‌هاي او قرار دارد دريابيم، قادر خواهيم بود با اعتماد به نفس بيشتري پاسخ دهيم. اين مسأله به‌خصوص براي مراقبت از كودك، اهميت دارد، يعني جاهايي كه لازم است زنگ خطر وراي پرسش‌هاي كودك‌مان را تشخيص دهيم. هم‌چنين اين كار به ما كمك مي‌كند تا اطلاعات ناقصي را كه كودك درباره‌ي پرسش‌هاي چالش‌برانگيز در بيرون از خانه كسب مي‌كند، خنثي كنيم.
6. بنياني براي آينده:
سعي كنيم پاسخ به پرسش‌هاي كودك‌مان را فرصتي براي آموزش او ببينيم. البته نه آموزش (Education) به مفهوم رسمي آن، بلكه از نوع آموزش‌هايي كه هر پدر و مادري پيش از رفتن كودك به مدرسه مي‌تواند به بدهد. مثل درس مهرباني، مدارا، انصاف، سخاوت و عدالت. باور كنيد ما مي‌توانيم كودكان خود را از سنين پايين، اجتماعي (Socialized) كنيم و به تدريج همه چيز را به آن‌ها ياد بدهيم، از آداب غذا خوردن تا آگاهي‌هاي جنسي و ارزش‌هاي اخلاقي.

پاسخ‌ها و راهكارهاي عملي:
اينك وقت آن رسيده است كه به ارائه‌ي راهكارهاي عملي بپردازيم. لطفا به دور از تعصب و تحجر، با من همراه شويد:
شرايط پاسخ به سئوالات جنسي فرزندان:
از زماني‌كه كودك متوجه تفاوت خود با جنس مخالفش مي‌شود به طرح سئوالاتي مي‌پردازد. هم‌چنين در دوره‌ي نوجواني با توجهي كه نوجوان به تغييرات جسماني خود پيدا مي‌كند سئوالات جنسي به طور جدي برايش مطرح مي‌شود. از وظايف مهم والدين و اولياي تربيتي، پاسخ‌گويي به اين سئوالات است. عده‌اي از والدين، هنگام مواجه شدن با اين نوع سئوالات، دست‌پاچه شده و نمي‌دانند چگونه بايستي به آن‌ها پاسخ دهند. براي پاسخ‌گويي به سئوالات جنسي چه در دوره‌ي كودكي و چه در دوره‌ي نوجواني، در نظر گرفتن شرايط زير لازم است:
1. برخوردتان نسبت به طرح اين سئوالات، عادي باشد:
هنگام مواجه شدن با سئوال فرزند خود كه چه بسا ممكن است يك‌باره و بدون مقدمه باشد، بسيار مهم است كه خونسردي خود را حفظ كنيم و از پاسخ دادن، طفره نرويم. گاهي تعدادي از والدين، به شدت نگران مي‌شوند كه فرزندشان از جايي يا كسي مطلبي شنيده يا ديده و به جاي پاسخ منطقي به پرسش كودكانه، در صدد يافتن منبع آن برمي‌آيند و با طرح سئوالاتي مثل اينكه «اينو كي گفته؟» و ... باعث عقب‌نشيني كودك از گرفتن پاسخ مي‌شوند. از طرفي به علت اين نوع برخورد، ديگر فرزند ما به خود اجازه‌ي پرسيدن نمي‌دهد و رو به منابع بيروني مي‌آورد كه ممكن است صلاحيت لازم را براي پاسخ‌گويي نداشته باشند. حفظ آرامش و نشان دادن پذيرش،‌ نگراني او را از طرح سئوالات بعدي كم مي‌كند.
2. توجه كافي نشان دهيد:
هنگامي كه با سئوال جدي از جانب فرزند خود روبرو شديم به آن توجه كافي نشان دهيم. چه بسا او روزهايي را با اين مسأله درگير بوده و حال با نگراني، اين مسأله را با ما در ميان مي‌گذارد. براي مثال اگر مشغول انجام كاري هستيم آن كار را رها كنيم و در كنار فرزندمان بنشينيم و با محبت و دل‌سوزي به گوش دهيم. اگر در فضاي صحبت، افراد ديگري هستند كه در مقابل آن‌ها مايل به پاسخ‌گويي نيستيم، اين امر را با آرامي و با صداقت با او در ميان گذاشته يا به اتفاق او به مكان ديگري برويم.
3. فرزندتان، چه ميزان از جواب مسأله آگاه است؟
گاهي ممكن است كودك يا نوجوان به دنبال پاسخ سئوال ديگري است اما پرسش او ذهن ما را متوجه مسأله‌ي ديگري مي‌كند. براي اجتناب از هرگونه سوء برداشت، ابتدا بايستي مطمئن شويم كه به‌خوبي منظور فرزندمان را از سئوال متوجه شده‌ايم، لذا با پرسيدن سئوالات ساده‌اي مثل «خودت چي مي‌دوني؟» يا «خودت تا حالا چي ياد گرفتي؟» هم به ميزان اطلاعات او از مسأله پي ببريم هم از سئوالش مطمئن شويم. در حقيقت وارد يك بازي «برد برد» شويم.
4. از گفتن «نمي‌دانم» نهراسيد:
اگر هنگام طرح سئوال، آمادگي لازم را براي پاسخ‌گويي نداريم آن‌را صادقانه با فرزند خود در ميان بگذاريم. با رويي خوش به او بگوييم كه به‌درستي جواب اين سئوال را نمي‌دانم ولي اگر به من چند روز فرصت بدهي برايت جستجو مي‌كنم و پاسخ آن‌را برايت مي‌گويم. سپس در فرصت به‌دست آمده با افرادي كه مي‌توانند راهنماي ما باشند مشورت كرده و پاسخ را بيابيم.
5. پاسخ‌ها بايد دربردارنده‌ي حقيقت باشد:
از گفتن هر مطلب به‌دور از حقيقت و داستان‌سرايي زايد به‌شدت اجتناب كنيم. دير يا زود فرزند ما با حقيقت آشنا مي‌شود و اطلاع از حقيقت و شنيدن كذب و خطا از والدين بر اعتماد او خدشه وارد مي‌كند.
6. جواب‌ها بايد قانع‌كننده باشد:
اگر جواب ما آن‌چنان كوتاه باشد كه حق مطلب را ادا نكند، سئوال، هم‌جنان باقي مي‌ماند. لذا بايستي در انتهاي صحبت خود، آرامش خاطر را در وجود او احساس كنيم و دريابيم كه به پاسخ سئوال خود رسيده است.
7. جواب‌ها مبهم و گيج‌كننده نباشند:
گاه چون آمادگي پاسخ‌گويي را نداريم فكر مي‌كنيم بايد ماجرا را سريع‌تر تمام كنيم. پس جواب‌هايي مبهم مي‌دهيم و طبعا اين پاسخ‌هاي گيج‌كننده، فرزندمان را قانع نمي‌كند.
8. پاسخ تا حد امكان، ساده و روان باشد:
اگر در پاسخ‌گويي به سئوالات فرزندانمان، اين اصل را رعايت نكنيم و پاسخ ما با پيچيدگي و سختي همراه باشد مي‌تواند ذهن كوچك فرزندمان را مغشوش و آشفته‌تر از قبل كند.
9. پاسخ‌ها متناسب با سن و رشد فرزندمان باشد:
نه تنها در اين مسأله بلكه در پاسخ‌گويي به هر مسأله‌ي ديگري بايد اين شرط، رعايت شود. طبيعي است كه نحوه‌ي پاسخ به فرزند در دوره‌ي كودكي با پاسخ در دوره‌ي نوجواني متفاوت است.
10. در پاسخ‌گويي از توضيحات اضافه و غير ضروري خودداري كنيم:
پاسخ بايد به اندازه‌اي باشد كه جوابگوي سئوال باشد. توضيحات اضافه، به خودي خود ممكن است منجر به سئوالات بيشتر و كنجكاوي زايد شود. گاهي حتي نحوه‌ي ايراد مطلب يا حالات صورت يا بيان جملاتي نظير «يه چيزاي ديگه‌اي هم هست كه حالا لازم نيست تو بدوني» مي‌تواند باعث تشديد مسأله شود و سئوالات اضافه‌تري در ذهن فرزندمان ايجاد كند.
11. پاسخ‌ها تحريك‌كننده نباشند:
اين نكته بسيار قابل توجه است كه در پاسخ‌گويي سعي كنيم تحريك مجددي را ايجاد نكنيم و يا حتي پاسخ ما باعث تشديد مسأله‌ي ايجاد شده نباشد بلكه به‌راحتي و در حد سئوال، پاسخ داده شود.
12. در پاسخ‌گويي، رعايت ادب و نزاكت توأم با حفظ شرم و حيا ضرورت دارد:
در پاسخ‌گويي، رعايت عفت كلام و پرهيز جدي از به كار بردن الفاظ نامناسب از مسائل مهم است. هم‌چنين هر حركتي مانند تمسخر، خنده‌ي و يا شوخي‌هاي بي‌جا مي‌تواند فرزندمان را به انحراف بكشاند.
13. به تفاوت‌هاي فردي فرزندانمان توجه كنيم:
همان‌گونه كه هيچ دو انگشتي شبيه هم نيستند، هيچ دو فردي و هيچ دو فرزندي نيز شبيه به هم نيستند. هر فردي خصوصيات خاص خود را دارد، لذا بايستي هنگام پاسخ‌گويي به اين تفاوت‌ها نيز توجه كنيم.
14. ارزش‌هاي خود را به فرزندان‌مان انتقال دهيم:
پاسخ‌گويي به سئوالات جنسي، فرصت مغتنمي است تا ارزش‌هاي فكري و خانوادگي خود را به فرزندان‌مان انتقال دهيم. نوع نگاه ما به موضوع، بيانگر ارزش‌هاي اعتقادي ماست.
نكات مهم ديگر:
• آموزش رعايت بهداشت عضو جنسي، شستشوي در حد لازم و حفاظت از ديد و نظر ديگران.
• هشدارهاي لازم جهت پيشگيري از تهاجم افراد ناسالم.
• دادن اطلاعات لازم و آمادگي براي دوره‌ي بلوغ.
• آشنا كردن فرزند با ضوابط، باورها و ارزش‌هاي خانوادگي مثل نگرش خانواده نسبت به ارتباط با جنس مخالف، شرايط ازدواج، حد و حدود پوشش و روابط و ... (2)
اميدوارم نكات كاربردي و قابل استفاده‌اي را بيان كرده باشم. در صورت تمايل هرگونه، ارشاد، سئوال يا نظر خود را از طريق «[email protected]» مطرح فرماييد.

منابع:
1. استاپرد، ميريام؛ پرسش‌هاي كودكانه و پاسخ آن‌ها؛ ترجمه‌ي فرهاد سوري، تهران: نشر دانش ايران، چاپ پنجم، 1385
2. گزيده‌اي از سخنراني محسن رئوف‌سعيد در جمع خانواده‌هاي دانش‌آموزان مدرسه‌ي ابتدايي شهيد عباسپور.
3. تجارب پژوهشي و آموزشي نگارنده در طول 10 سال پژوهش و تدريس در باب جامعه‌شناسي خانواده در دانشگاه‌هاي مختلف كشور.

منابعي ديگر براي مطالعه‌ي بيشتر:
1. كتاب «تربيت جنسي كودك و نوجوان» اثر علي اسلامي‌نسب، انتشارات نسل نوانديش.
2. كتاب «كليدهاي آموزش و مراقبت از سلامت جنسي در كودكان و نوجوانان» اثر دكتر كريستال دفريتاس، مترجم سارا رئيسي طوسي، از سري كتاب‌هاي دانه، انتشارات صابرين.
3. سري كتاب‌هاي نشر دانش ايران با عناوين:
• همه‌ي مادران سالم‌اند اگر ...
• همه‌ي كودكان تيزهوشند اگر ...
• همه‌ي كودكان سالم‌اند اگر...
• همه‌ي دختران بايد بدانند
• امنيت در خانه
4. تجارب منحصر به فرد هريك از والدين در تربيت فرزندان (قابل بحث در شب‌نشيني‌ها، گردش‌هاي خانوادگي و ... به جاي مباحث احتمالي غيبت از ديگران، چشم و هم‌چشمي و ...)
............................................................................
منبع: سايت پژوهه دين
دوشنبه 11 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 307]