كتاب انديشه - برنده كيست و بازنده كجاست

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: كتاب انديشه - برنده كيست و بازنده كجاست

كتاب انديشه - برنده كيست و بازنده كجاست

علي قلي‌پور:1_ كمتر از يك دهه است كه باز به سياق گذشته‌اي نه‌چندان دور، عده‌اي پس از فيلسوف كردن همه بزرگسالان شهر، سعي در آموزش فلسفه به كودكان دارند. اما در نهايت ترجمه فارسي همه آن كتاب‌ها كه به نيت آموزش فلسفيدن به كودكان در ممالك راقيه منتشر مي‌شود، در ايران، منبع امتحان جانفرساي پايان ترم دانشجويان فلسفه است، (حيف كه اين روزها افسوس خوردن كليشه است اگر نه در مطلع همين نوشته در چند سطر پياپي كمي افسوس مي‌خوردم). اگر بخواهيم فهرستي گردآوريم از كتاب‌هايي كه در اين چند سال اخير با موضوع آموزش فلسفه براي كودكان، نوجوانان، مادران، مادرشوهران و ديگران منتشر شده، با عناوين متنوعي چون «فلسفه براي دخترم»، «فلسفه بدون دخترم هرگز»، «حمام فلسفه»، «افلاطون در سفر» و «خودآموز طبخ شوكران در بيست و يك روز» مواجه مي‌شويم. اما باز در اين مورد جاي شكر باقي است كه بسياري از آثار فرنگي هنوز به فارسي ترجمه نشده، مانند: «سوسكِ ويتگنشتاين» كه قريب به يقين همين نويسنده بايد كتابي با نام «مارمولكِ كانت» هم داشته باشد.

2 -اين لاطائلات كه از نظر گذشت، در خوشبينانه‌ترين شكل ممكن، تنها ديباچه‌اي خواهد بود بر مقدمه‌اي كه قرار است سرآغاز معرفي كتاب مستطاب جناب «ماركس» با ترجمه زيباي آرش عزيزي باشد. از اين سطر به بعد ديگر شوخي ممكن نيست، پس هنگام خواندن كمربندهاي خود را محكم ببنديد و تا پيش از توقف كامل انقلاب كارگري باز نكنيد. زيرا عواقب باز كردن كمربند و توقف انقلاب در نيمه راه با شخص شماست. تاوان عدول از چنين توصيه‌اي كه شما را به سياست‌ورزي در زندگي بشارت مي‌دهد، وارونه سوار شدن بر ماكسيما و چرخيدن در شهري با «زيباشناسي عربي» است. بدين ترتيب توقف بيجا مانع هر چيز است. مانع هر آنچه هست و مانع هر آنچه نيست. حتي شما دوست عزيز!
3 -سن و سال متولدين دهه 50 و 60 چندان به موضوع اين تز بحق انديشمندانه و عميق قد نخواهد داد. اما اگر اين جوانان كوشا بوده و در تحصيل علم ساعي باشند،(1) مي‌توانند به كتابفروشي‌هاي كهنه ميدان انقلاب مراجعه كرده و يا به كتابخانه ملي بروند و در ميان آثار منتشر شده در دهه 40 و 50، كتاب‌هاي بسياري بيابند كه با هدف آموزش ماركسيسم و لنينيسم براي كودكان منتشر شده‌اند.
اگر بخواهيم منشائي براي جريان آموزش فلسفه به كودكان در ايران بيابيم، قطعا بايد آثاري از اين دست را مبدأ چنين آموزشي در تاريخ معاصر كشور خود در نظر‌گيريم. كتاب‌هاي بسياري در آن ايام توسط نحله‌اي فكري كه امروز و ديروز از آنها با عنوان «چپ» ياد مي‌كنيم، نوشته و يا ترجمه شدند كه هدف آنها بي‌شوخي، بي‌تعارف و با جديت تمام، آموزش مفاهيم لنينيسم و ماركسيسم است. براي اثبات مدعاي خود مي‌توانم به يكي از اين كتاب‌ها اشاره كنم كه نام آن «آموزش ماركسيسم و لنينيسم به كودكان» است. حيف كه در حال حاضر در دسترسم نيست تا دقيق‌تر بنويسم اما نخستين سطر آن را، چند سال پيش كه خواندم، تا امروز هرگز از ذهن من پاك نشده و در بسياري موارد آن را به عنوان يك لطيفه‌ بازگو كرده و با چهره عبوس رفقا مواجه شدم! اما في‌المجلس از پاي ننشسته و باز هم در اينجا نقل مي‌كنم، در آن كتاب نوشته‌اند: «بچه‌هاي عزيز! همه فيلسوفان جهان كه تاكنون ديده‌ايم، هميشه در پي توصيف جهان بودند، اما آقاي كارل ماركس كه خود يك فيلسوف است، آمد و به همه آنها گفت كه او به جاي توصيف جهان مي‌خواهد كه جهان را تغيير دهد.» و در ادامه با همين گونه خطاب قرار دادن مخاطب كودك خود با عناويني چون «بچه‌هاي عزيز» و «نوگل‌هاي خندان» و «اميدهاي آينده وطن» مفاهيمي چون ديالكتيك، مناسبات توليد، نيروي مولد، پرولتاريا و غيره را شرح داده بود! بدون شك شعار آن هم چيزي جز «كودكان جهان متحد شويد!» نخواهد بود.
4 -چرا؟ در برابر چنين كتابي اگر بپرسيم چرا چنين و چنان نوشتند؟ پاسخ‌دهندگان بسياري ظاهر شده و محتواي كتاب‌هاي آموزشي حال حاضر را در قياس با آن آثار، قابل قبول‌تر خواهند دانست. از يك نظر حق با چنين مدافعاني است. اما پاسخ به پرسش «چرا» در اين نوشته، در پي طرح قياس ميان اين آثار و آن آثار نيست، چون به قول معروف هر دو جنبانند اما اين كجا و آن كجا؟ اما غرض بي‌مرض اين است كه آنها بر اساس كدام زمينه چنين آثاري نوشته و به آموزنده بودن آنها اميد داشتند؟ البته نمي‌دانيم آيا كودكان آن روزگار نوابغي بودند كه در مقطع دبستان معناي ديالكتيك را درك مي‌كردند يا نه؟ اما بايد به اين نكته توجه داشت كه در شوروي سابق، زمينه قدرتمند پداگوژي امكان نوشتن و بهره‌بردن از چنين آثاري براي كودكان را فراهم كرد. اما در كشور ما كه در دهه 40 هنوز از روستاهاي آن از روش آموزشي مكتب‌خانه‌اي پيروي مي‌كردند، چگونه مي‌شد به آموزش انقلابي كودكان آن اميد داشت. هنوز هم در اروپا و آمريكا سنت‌ها باز مانده از پداگوژي روسي مبنايي براي انواع آموزش‌هاي سياسي و انتقادي بسيار و با رويكردهاي گوناگون است. اما پيش از ورود پداگوژي از شوروي به ايران، و پيش از قدرتمند شدن نظام آموزشي در ايران و از ميان رفتن سنت مكتب‌خانه‌اي در ساختمان‌هايي مدرن كه تنها نام آن مدرسه بود؛ اين آثار براي كدام كودك ايراني نوشته و يا ترجمه مي‌شدند؟ و يا امروز هم كه هنوز مشكل ما كتك زدن دانش‌آموزان در مدرسه است، براي كدام كودكان و نوجوانان تئوري‌هاي تربيتي و آموزشي ببافيم؟ به هر حال اين ارتباط چنداني به موضوع معرفي كتاب مستطاب «ماركس» با ترجمه زيباي آرش عزيزي ندارد. پس بگذريم.
5 -كتابي كه امروز از مجموعه قدم اول از سوي نشر تيراژه منتشر شده، ممكن است براي برخي خوانندگان يادآور آن كتاب‌هايي باشد كه اين همه از آن نوشتيم، اما با يك فرق اساسي. اين كتاب كميك استريپ و نمونه‌ها ديگر آن مانند: ماكياولي، روسو، فاشيسم، فمنيسم و غيره هم كه تحت عنوان «قدم اول» منتشر شده، بدون هيچ‌گونه رويكرد ايدئولوژيك درباره جناب ماركس نوشته شده و تنها قصد او اين است كه مخاطب ناآشنا و احتمالا كم‌سن خود را با يكي تاثيرگذارترين انديشمندان تاريخ بشر آشنا كند. ضمن اينكه نويسنده به‌غير ممكن بودن خلاصه كردن انديشه‌ ماركس اذعان دارد اين مهم‌ترين ويژگي اين كتاب است كه حتي بد نيست برخي از بزرگسالان هم بخوانند تا كمي بدانند كه مي‌توان خط‌كشي‌هاي ايدئولوژيك را به نفع آموختن، كمرنگ يا گاهي هم پاك كرد و لاي در را براي ورود هوا و ايجاد امكان تنفس باز نمود.
شايد در حال حاضر براي بسياري از ما همين كافي باشد كه بدانيم «كارل ماركس» نسبتي فاميلي با «برادران ماركس» ندارد. اما خوب مي‌دانيم كه هنوز در ايران اين كمدين‌هاي مشهور و محبوب آمريكايي، يعني برادران ماركس را نمي‌شناسند، اما در كتاب‌هاي درسي دوران كودكي و نوجواني خود خوانده‌اند كه كارل ماركس آدم خوبي نبوده و همه نظرات او درباره دين و تاريخ غلط است. اما اين نسبت در بسياري از كشورها وارونه است، آنها «برادران ماركس» را بسيار بيشتر از «كارل ماركس» دوست داشته و اهميت بيشتري به آن سه احمق بي‌دست و پا مي‌دهند. با چنين شرايطي آيا نبايد گفت كساني كه روزگاري كتاب‌هايي براي آموزش ماركسيسم مي‌نوشتند، امروز اگر به آرمان خود نرسيدند، دست‌كم به جاي افزايش شهرت كمدين‌هاي محبوب آمريكايي، در سوءشهرت يك فيلسوف موثر واقع شدند؟ نوجوانان امروز ما برادران ماركس را نمي‌شناسند، اما مي‌دانند كه ماركس فيلسوف خوبي نيست. چون كتاب‌هاي درسي ايدئولوژيك ما چني مي‌خواستند. كتاب‌هايي كه بي‌شباهت به همان كتاب‌هاي آموزش ماركسيسم و لنينيسم نبودند. حال در ايران كدام يك از آنها رباينده گوي شهرت است؟ برادران ماركس يا كارل ماركس؟
1- هرگونه شباهت ميان هادي ساعي (قهرمان اصلاح‌طلبان) و «جوانان ساعي» در اين نوشته كاملا اتفاقي است.

ماركس
نويسنده: ادواردو دل‌ريو
(ريوس)
ترجمه: آرش عزيزي
انتشارات شيرازه
1387
شمارگان: 1000 نسخه
قيمت: 2800 تومان
دوشنبه 11 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 177]