چاپ قرآن؛ گذشته، حال، آينده/ بخش دوم

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: چاپ قرآن؛ گذشته، حال، آينده/ بخش دوم
گروه گزارش: اگر چه پس از انقلاب اسلامي ايران، روند چاپ قرآن رو به رشد گذاشته است و هم‌اكنون ده‌ها چاپخانه از جمله چاپخانه تخصصي قرآن كريم(اسوه) در اين عرصه فعاليت دارند اما به نظر مي‌رسد هنوز هم در مقايسه با برخي از كشورهاي اسلامي در اين زمينه و به ويژه چاپ قرآن‌هاي با كيفيت نارسايي‌ وجود دارد.
در بخش نخست اين گزارش، كه به مناسبت 11 شهريور ماه، روز صنعت چاپ تقديم خوانندگان محترم شد، به بررسي سابقه تاريخي چاپ قرآن در جهان و ايران، چرايي سفارش چاپ قرآن به ديگر كشورها از سوي برخي از نهادها و ... پرداخته شد، بخش دوم اين گزارش سعي دارد كه به برخي موضوعات از جمله روند چاپ قرآن پس از انقلاب، موضوع كاغذهاي مورد استفاده در چاپ قرآن، سياست‏گذاري در مساله نظارت و هماهنگي چاپ و نشر و موضوعات ديگر اين حوزه بپردازد.
بخش نخست گزارش را اينجا بخوانيد

روند چاپ قرآن پس از انقلاب

پيشينه صنعت چاپ در ايران حداكثر 200 سال است و ابتدا چاپخانه‌ها به صورت سربي فعاليت مي‌كردند تا اينكه چاپ سنگي آغار به كار كرد و نخستين كتابي نيز كه توسط چاپ سنگي به طبع رسيد قرآني است كه در تاريخ 1250 هجري قمري به چاپ رسيده است.

به نظر مي‌رسد صنعت چاپ در ايران بر خلاف كشورهاي اروپايي، از ابتدا به دلايلي غيراقتصادي بوده است و اين روند هم تا حدي هم‌اكنون به ويژه در حوزه قرآن وجود دارد اگر چه پس از انقلاب كارهايي در اين زمينه صورت گرفته است كه با گذشته قابل قياس نيست؛ قبل از انقلاب سالانه صدها هزار قرآن به زيور طبع آراسته مي‌شد (كه البته تعداد آن‌ها بعيد است به يك ميليون مجلد برسد) اما براساس آخرين گفته وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي، «هم‌اكنون در آستانه چاپ 10 ميليون نسخه در سال هستيم و اين رقم با امكاناتي كه براي چاپخانه‌هاي قرآني در حال ايجاد است قابل افزايش است».

همچنين در حال حاضر بيش از 600 ناشر، قرآن كريم چاپ مي‌كنند و البته اين در حالي است كه كيفيت چاپ قرآن با قبل از انقلاب اصلا قابل مقايسه نيست و شايد بتوان گفت تنها قرآني كه قبل از انقلاب با كيفيت خوبي چاپ شد، (سال 1344) «قرآن پهلوي» بود كه آن هم به طور عمده با اغراض سياسي دربار همراه بود تا وجهه مطلوبي از شاه ايجاد كند و تبليغات گسترده خبري رسانه‌هاي داخلي و پخش گسترده آن از رسانه‌هاي خارجي همچنين اجبار برخي از وعاظ به تبليغ درباره قرآن پهلوي، اين نكته را تائيد مي‌كند.

قرآني كه از روي يكي از نسخه‌هاي ممتاز و خطي نفيس قرآن كه به‌خط استاد احمد نيريزي در كتابخانه سلطنتي موجود بود انتخاب شد؛ اين نسخه از نظر تذهيب، حاشيه‌سازي و طلاكاري در نهايت نفاست و از نظر نگارش خط نسخ، شاه‌كاري به حساب مي‌آمد و اين قرآن از نظر بي غلط بودن بر ساير قرآن‌هاي چاپ شده در كشورهاي اسلامي امتياز داشت.(مقاله علماي اسلام و چاپ قرآن از طرف شاه، به قلم بادر)

كيفيت چاپ قرآن در ايران

اگر چه همانطور كه گفته شد، چاپ قرآن به لحاظ كيفي رشد قابل توجهي داشته است اما به نظر مي‌رسد همچنان در اين زمينه نارسايي‌هايي وجود داشته باشد، «ناصر بابامحمدي» مدير عامل چاپخانه‌ بزرگ قرآن ضمن تاكيد بر ضرورت نظارت بر چاپخانه‌هاي قرآني در كشور مي‌گويد: كيفيت چاپ و صحافي قرآن در برخي از چاپخانه‌ها بسيار پايين است و بايد تشكلي وجود داشته باشد تا بر اغلاط چاپ قرآن چه در متن و چه در ترجمه توجه كند. وي با انتقاد از عملكرد برخي از ناشران در زمينه‌ چاپ قرآن تصريح مي‌كند: برخي از ناشران قرآني غير‌متخصص، به چاپ آثاري روي مي‌آورند كه در شأن قرآن كريم و ناشر اين حوزه نيست.

بابامحمدي، مديرعامل نشر اسوه نيز وجود ناشران غيرمتخصص را آفتي بزرگ بر سر راه نشر قرآني مي‌داند و تأكيد مي‌كند: وجود برخي ناشران غير متخصص در حوزه‌ چاپ قرآن باعث پايين آمدن كيفيت چاپ، وجود صحافي دستي، سرقت ويژگي‌هاي تذهيب ساير ناشران و بهره‌برداري از طرح جلد ديگران مي‌شود كه همه‌ اين‌ها خلاف شأن نشر قرآن كشور است.

اما از سوي ديگر، معاون فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، صنعت چاپ قرآن را رو به رشد مي‌داند و تصريح مي‌كند: صنعت چاپ قرآن هم‌اكنون با روندي روبه رشد همراه است و اين صنعت به سمت چاپ قرآن با گراماژ (وزن كاغذ) پايين و عرضه‌ آن با كيفيت مرغوب پيش مي‌رود و مشكلات اين صنعت نسبت به گذشته، كاهش چشمگيري يافته است.

پرويز با اعتقاد بر اين‌كه ناشران بايد از كارهاي فانتزي در چاپ قرآن خودداري كنند بيان مي‌كند: چاپ نفيس قرآن مانند ساير كتاب‌ها مشتري خاص خود را دارد، اما در اين حوزه بايد برخي از كارهاي فانتزي كنار گذاشته شود و در عوض ناشران و چاپخانه‌داران، قرآن‌ها را با كاغذهاي مرغوب و گلاسه به قيمت پايين چاپ كنند.

جلال ذكايي» مدير كل دفتر امور چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي هم با انتقاد از عملكرد ناشران در چاپ قرآن معتقد است كه در حال حاضر در بسياري از قرآن‌ها لفظ هديه برداشته شده و اين باعث مي‌شود به چاپ قرآن به عنوان يك درآمد صرف نگاه شده و از بسياري از مكانيزم‌هاي اين حوزه استفاده نشود.

به هر روي و فارغ از همه دلايلي كه موجب كاهش كيفيت چاپ قرآن مي‌شود، بايد تاكيد كرد در اذهان عمومي و حتي بر اساس نظر برخي از كارشناسان هم‌اكنون كيفيت قرآن‌هاي چاپي عربستان از ايران بسيار بهتر است و بايد با اتخاذ تدابيري چون نظارت بيشتر، وضعيت چاپ قرآن در كشور به وضع مطلوب نزديك شود.

نقاط ضعف در صنعت چاپ قرآن در ايران

صنعت چاپ قرآن ايران هم‌اكنون در آستانه دوراني قرار دارد كه با تدبير، سرمايه‌گذاري و دقت مي‌تواند حرف اول را در جهان اسلام بزند و در صورتي كه در اين زمينه سستي و كاهلي صورت گيرد، به دلايل متعددي كشورمان در حوزه فرهنگي متضرر خواهد شد. يكي از اين نقاط ضعف به زعم برخي از كارشناسان، استاندارد نبودن چاپ قرآن است، «برازش»، مدير نشر «به‌نشر» در اين باره مي‌گويد: در كشور عربستان تنها يك مركز عهده‌دار چاپ قرآن است كه اين موضوع باعث ايجاد شرايط استانداردسازي در توليد قرآن در اين كشور شده است. وي استاندارسازي را مهم‌ترين ضرورت در چاپ قرآن برشمرد و گفت: در مراحل مجوز پيش از چاپ، تعيين خط و پس از چاپ قرآن سخت‌گيري مي‌شود، اما در تمامي اين مراحل پيش‌بيني و نظارت جدي به طور كافي صورت نمي‌گيرد.

نبود و يا كمبود ماشين‌آلات مناسب براي چاپ قرآن و تخصص لازم در اين زمينه از ديگر موضوعات مورد بحث در اين حوزه است، «منصور حصاركي» مدير نشر «ياسين» در اين باره به ايكنا گفت: نبود ماشين‌آلات مناسب براي چاپ قرآن و تخصص لازم، چاپ اين كتاب آسماني را با مشكلات بسياري مواجه كرده است. وي راه حل اين موضوع را ورود بخش خصوصي به حوزه چاپ قرآن مي‌داند و تاكيد مي‌كند: بخش خصوصي با نظارت مستقيم دولت مي‌تواند با وارد كردن ماشين‌آلات جديد به كشور باعث پيشرفت كار و گشودن راه ناشران شود.

«علي سرابي» معاون مركز طبع و نشر قرآن كريم هم معتقد است اگرچه ناشران سعي دارند قرآن را با كيفيت بالا چاپ كنند، اما در عين حال كيفيت كار و صنعت چاپ در ايران از بالاترين تكنولوژي روز برخوردار نيست.وي با مقايسه كيفيت چاپ قرآن در ايران و ساير كشورها تصريح مي‌كند: كيفيت چاپ قرآن در ايران در مقايسه با عربستان بسيار تفاوت دارد. قرآن كتابي از نظر حجم قطور است و بايد براي چاپ آن از بهترين كاغذها استفاده شود تا استحكام زيادي داشته باشد.

سرابي با مقايسه قرآن‌هاي چاپ ايران و عربستان مي‌افزايد: وقتي به موضوع چاپ قرآن پرداخته مي‌شود از نظر هنري و آرايه‌هاي تذهيب، قرآن‌هاي توليد شده در عربستان در حد و اندازه توليدات ايران نيست، اما كيفيت چاپ و مواد استفاده شده آن‌قدر بالا است كه مسائل هنري را تحت‌الشعاع خود قرار مي‌دهد. وي همچنين با تأكيد بر واگذاري چاپ قرآن به بخش خصوصي مي‌گويد: دولت بايد بر طبق اصل 44 قانون اساسي، به ناشراني كه مي‌خواهند كار توليد قرآن داشته باشند تسهيلات بانكي با سود كم پرداخت كند، تا چاپخانه‌هاي ويژه توليد قرآن در كشور افزايش يابد.

مدير چاپخانه پاسدار اسلام هم با انتقاد از دستگاه‌هاي چاپ قرآن در كشور اظهار كرد: در سال‌هاي اخير دستگاه‌هاي مجهزي كه توانايي توليد قرآن با گراماژ پايين را داشته باشد‌، در كشور وجود نداشته و در بيشتر چاپخانه‌ها، صحافي با دستگاه‌هاي قديمي و به صورت سنتي انجام مي‌گيرد.

از ديگر نقاط ضعف حوزه چاپ قرآن كه نبايد به آساني از كنار آن گذشت، برخورد سهل‌انگارانه برخي از ناشران با اين موضوع است، «جواد مقدمي» مدير چاپخانه پاسدار اسلام با بيان اينكه برخي از ناشران بهاي لازم را به چاپ قرآن نمي‌دهند و مانند يك كتاب معمولي با چاپ و نشر قرآن برخورد مي‌كنند تاكيد مي‌كند: براي چاپ قرآن، مركب، كاغذ و صحافي مدرن و مجهز لازم است، اما برخي ناشران به دليل كسب سرمايه و رقابت در بازار به چاپ قرآن‌هاي ارزان‌قيمت با كيفيت پايين روي مي‌آورند. وي باتوجه به برخي كمبودها بر سر راه چاپ قرآن عنوان مي‌كند كه برخي مسائل مانند كمبود مواد اوليه، گران بودن جلدهاي مرغوب، نبود كاغذهاي مخصوص چاپ قرآن و سوددهي نسبتاً پايين باعث بالارفتن قيمت قرآن‌هاي توليد شده مي‌شود.

حجت‌الاسلام و المسلمين اشرفي با انتقاد از عملكرد برخي از چاپخانه‌ها در چاپ قرآن بيان كرد: در حال حاضر برخي از چاپخانه‌ها تنها به دليل كسب سرمايه و ايجاد بازار تجاري اقدام به چاپ قرآن مي‌كنند و ارزش‌هاي مادي را جايگزين ارزش‌هاي معنوي كرده‌اند.

بهره‌گيري اندك از دانش روز از ديگر معضلات حوزه چاپ قرآن است كه بايد مورد توجه قرار گيرد، «حسن تفكري» مدير نظارت بر چاپ و نشر سازمان دارالقرآن‌الكريم با انتقاد از نبود دانش روز در چاپخانه‌هاي قرآن مي‌گويد: در سال‌هاي گذشته چاپخانه‌ها از نظر دانش نرم‌افزاري پيشرفت زيادي نداشتند و نبود دستگاه‌هاي مجهز باعث آسيب‌هايي در مراحل ليتوگرافي، فرم‌بندي و زينگ شده است و اين در حالي‌ است كه در ساير كشورها با دستگاه‌هاي مدرن، قرآن به شش رنگ چاپ مي‌شود و به دست مردم مي‌رسد.

نبود بازار رقابت(البته برخي از مسئولان اين موضوع را رد مي‌كنند) از جمله ديگر نقاط ضعف از ديد برخي از كارشناسان است، يوسف افراش، معاون مديركل چاپ ارشاد با انتقاد از برخي صحافي‌هاي قرآن بيان كرد: در حال حاضر برخي از چاپ‌هاي قرآن با صحافي نامناسب همراه است و قرآن‌هايي كه در قطع جيبي چاپ مي‌شود به جاي ته‌دوخت با چسب صحافي شده و پس از مدتي ورق‌ورق مي‌شود و كيفيت خود را از دست مي‌دهد. افزاش ادامه مي‌دهد: در چاپ قرآن بايد از بهترين كاغذها و مجهزترين دستگاه‌هاي چاپ استفاده كرد تا قرآن كريم با بهترين صحافي در قطع‌هاي مختلف به دست مردم برسد.

افراط و تفريط در قيمت قرآن، نبود مواد اوليه مرغوب، نبود نظارت كافي بر چاپخانه‌هاي قرآن، نبود انسجام و يكپارچگي ميان چاپخانه‌داران قرآن، وجود ناشران غيرمتخصص، نبود كاغذهاي مرغوب و تهيه‌ي آن بدون يارانه، پراكنده‌كاري در حوزه چاپ، نبود ايجاد ارتباط و هماهنگي بين مسوولان چاپ و نشر قرآن در داخل و خارج از كشور و ... از جمله ديگر نقاط ضعف صنعت چاپ قرآن است كه از سوي كارشناسان عنوان شده است.

نقاط قوت صنعت چاپ قرآن

با وجود نقاط ضعف گفته شده، صنعت چاپ قرآن در كشور به ويژه در سال‌هاي اخير روند روبه رشدي به خود گرفته است كه راه‌اندازي چاپخانه قرآني شرق كشور و رسيدن به چاپ 10 ميليون مجلد قرآن در كشور اين مدعا را تاييد مي‌كند، همچنين اهتمام جدي‌تر مراكز نظارتي نشان از آينده‌اي اميدواركننده تر دارد.

اختصاص بالاترين شمارگان كتاب در كشور به قرآن از جمله نقاط قوتي است كه مي‌توانند با رفع دغدغه كميت، به سمت كيفيت سوق يابد. «محمد كلاري» رئيس اتحاديه‌ چاپخانه‌داران در اين باره مي‌گويد: بيشترين تيتراژ و بالاترين شمارگان در كشور به قرآن، مفاتيح و نهج‌البلاغه اختصاص و در اين بين قرآن از لحاظ چاپ و نشر جايگاه رفيعي در ميان ساير كتاب‌هاي ادعيه دارد و اين يكي از افتخارات كشور ما محسوب مي‌شود.

توانمندي صنعت چاپ قرآن‌هاي نفيس از ديگر توانمندي‌هاي اين عرصه است. اگرچه عده‌اي با روي آوردن به اين حوزه و توسعه آن به علت فانتزي شدن چاپ قرآن، چندان موافق نيستند اما ايران به زعم برخي از كارشناسان قدرت آن را دارد كه قرآن‌هاي نفيس را با قيمتي ارزان‌تر از ديگر كشورها توليد كند. عليرضا سوري» كارشناس چاپ ارشاد معتقد است كه مباحث خودباوري در صنعت چاپ سبب شده تا نه تنها قرآن‌هايي زيبا و در حد و اندازه‌ كشور عربستان بلكه با كيفيت‌تر از آن‌ها در كشور توليد شود.

به زعم عده‌اي ديگر از كارشناسان فضاي چاپ قرآن در كشور تا حد زيادي رقابتي است و اين موضوع را مي‌توان به عنوان نقطه مثبت تلقي كرد. سوري صنعت چاپ قرآن را داراي يك فضاي رقابتي مي‌داند و مي‌افزايد: در حال حاضر در صنعت چاپ قرآن يك ميدان رقابتي ايجاد شده و در اين ميدان، كساني برنده مي‌شوند كه با حاكم كردن يك نظام مديريتي در كوتاه‌ترين زمان بيشترين بهره‌وري را داشته باشند.

جلوتر بودن حوزه چاپ قرآن از چاپ ساير كتاب‌ها را نيز مي‌توان به عنوان نقطه قوت برشمرد. محمد بلالي» نايب‌رييس اتحاديه‌ي چاپخانه‌داران با اعتقاد بر اين‌كه چاپ قرآن در كشور در ميان ساير حوزه‌هاي صنعت چاپ حرف اول را مي‌زند و كيفيت اين صنعت بايد روندي رو به رشد داشته باشد عنوان مي‌كند: توليد قرآن در كشور در سطحي است كه پاسخ نياز تمام ايرانيان را مي‌دهد و شايد چاپ قرآن در يك برهه‌ي زماني با وقفه رو‌به‌رو شود، ولي مشكلي در رابطه با چاپ و نشر قرآن در كشور وجود ندارد.

روند رو به رشد و سرعت مطلوب آن همچنين افزايش مرغوبيت چاپ از ديگر ويژگي‌هاي مثبت و نقاط قوت اين حوزه است كه عوامل ايجاد كننده آن بايد تقويت شوند. دكتر «محسن پرويز» معاون فرهنگي ارشاد، صنعت چاپ قرآن را رو به رشد مي‌داند و تصريح مي‌كند: صنعت چاپ قرآن هم‌اكنون با روندي روبه رشد همراه است و اين صنعت به سمت چاپ قرآن با گراماژ (وزن كاغذ) پايين و عرضه‌ي آن با كيفيت مرغوب پيش مي‌رود و مشكلات اين صنعت نسبت به گذشته، كاهش چشمگيري يافته است.

و بالاخره اهتمام جدي‌تر مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در سال‌هاي اخير به موضوع قرآن را مي‌توان نقطه قوت و زمينه‌اي اميدواركننده براي رشد صنعت چاپ قرآن در كشور عنوان كرد.

اهتمامي كه به نظر مي‌رسد به مدد ايده‌پردازي‌هاي مراكزي چون خبرگزاري ايكنا(مانند تشكيل اتحاديه ناشران قرآني، گنجاندن نشست بررسي وضعيت چاپ قرآن در نشست‌هاي روز صنعت چاپ) همچنين پي‌گيري براي راه‌اندازي و تشكيل شهرك چاپخانه‌هاي قرآن و ... و حمايت‌هاي مجلس بيش از گذشته مشهود و اميدآفرين است.

علي فرج‌زاده
يکشنبه 10 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 526]