اقتصاد - هدف سياسي با ابزار اقتصادي

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: اقتصاد - هدف سياسي با ابزار اقتصادي

اقتصاد - هدف سياسي با ابزار اقتصادي

نزديك شدن بيشتر به روزهاي پاياني عمر منابع نفت موجب شده است تا كشورهاي صاحب منابع انرژي گاز را بيش از پيش مورد توجه قرار دهند. با اين روند اهميت گاز به عنوان يك منبع انرژي مناسب، در سال‌هاي آينده بسيار افزون‌تر خواهد شد و از اين رو كشورهاي توليدكننده و مصرف‌كننده به دنبال راهبرد‌هايي براي كنترل و مديريت آن هستند. از همين روي تشكيل كارتلي مركب از توليدكنندگان و صادركنندگان گاز اهميت بسزايي پيدا كرده است. در اين بين با توجه به وجود 40 درصد ذخاير گاز جهان در منطقه خاورميانه و همچنين با توجه به ذخاير عظيم گاز دو كشور ايران و روسيه كه در مجموع 42 درصد ذخاير گازي جهان را در اختيار دارند، به نظر مي‌رسد كه اين كشورها نقش اصلي را در معادلات آينده بازار جهاني انرژي بر عهده خواهند داشت.

ايده تشكيل اوپك گازي
ايده تاسيس اوپك گازي از ايجاد «مجمع كشورهاي صادر‌كننده گاز» كه در سال 2001 در تهران، تشكيل شده بود، ناشي مي‌گردد. بر اين اساس كشورهاي ايران، روسيه، قطر، الجزاير، بوليوي، برونئي، مصر، گينه، اندونزي، ليبي، مالزي، نيجريه، عمان، ترينيداد و توباگو، تركمنستان، امارات و ونزوئلا كه در نشست تهران حاضر بودند، خواستار افزايش نقش و فعاليت اين مجمع در حد يك كارتل بزرگ نظير اوپك شدند.
پس از آن ايده ايجاد سازماني شبيه به اوپك كه توليدكنندگان گاز طبيعي در جهان را به دور خود جمع كند، در تاريخ 29 ژانويه سال 2007 از سوي «آيت‌الله خامنه‌اي» رهبر معظم انقلاب اسلامي ايران طي ديداري با «ايگور ايوانف» دبير شوراي امنيت روسيه در تهران مطرح شد و بدين ترتيب اصطلاح «اوپك گاز» با انتشار مقاله‌اي در مجله معتبر «فايننشيال تايمز» در 13 نوامبر 2006، وارد واژگان سياسي جهان گرديد. در اين مقاله با ارجاع به گزارشي كه توسط كارشناسان ناتو گردآوري شده بود، ادعا شده بود كه ايران، روسيه، ليبي، قطر، الجزاير و كشورهاي آسياي ميانه در صدد ايجاد يك كارتل قيمت‌گذاري گاز با هدف افزايش عوايد از طريق متحد ساختن تامين‌كنندگان گاز طبيعي براي اتحاديه اروپا و گاز طبيعي مايع براي بازار جهاني هستند.
ذكر اين نكته حائز اهميت است كه اطلاق عنوان «اوپك گازي» به سازماني كه كشورهاي صادر‌كننده گاز را در بر مي‌گيرد، از آنجا قوت گرفت كه در حال حاضر مهم‌ترين كارتل فعال انرژي، اوپك است و طبيعي مي‌باشد كه فكر ايجاد هر كارتل ديگري در زمينه انرژي با مسائل اين سازمان مقايسه و ارزيابي شود. از اين رو سازمان كشورهاي صادر‌كننده گاز به اوپك گازي يا «اوجك» معروف شده است.
به هر روي ايده تشكيل اوپك گازي در حالي تقويت شد كه پيشنهاد ايران از سوي روسيه و ساير توليدكنندگان گاز طبيعي نيز مورد استقبال قرار گرفت و قرار شد بحث تشكيل اوپك گازي در اجلاس شوراي كشورهاي توليد‌كننده گاز در دوحه قطر مطرح ‌شود. با اين حال طرح فوق كه در دستور كار رسمي اين اجلاس قرار نداشت، تا حد زيادي در حاشيه ماند و به اجلاس مسكو در ماه ژوئن 2008، موكول شد.
در اين بين سفر رئيس‌جمهور الجزاير به روسيه در روزهاي پاياني بهمن و اوايل اسفند 1386، يك بار ديگر زمزمه‌هاي تشكيل «اوپك گازي» را شدت بخشيد. اين مسئله هنگامي قوت يافت كه «عبدالعزيز بوتفليقه» رئيس‌جمهور الجزاير در ديدار با «ولاديمير پوتين» همتاي روسي خود بر تشكيل سازمان كشورهاي صادر‌كننده گاز (اوپك گازي) تاكيد كرد و اذعان داشت كه كشورهاي بزرگ صادر‌كننده گاز بايد سياست‌هاي كلي و اصولي خود را با يكديگر هماهنگ كنند.
دلايل و اهداف تشكيل اوپك گازي
در حال حاضر ذخاير گاز ايران‌، روسيه‌، قطر و الجزاير به نحوي است كه اين كشورها در مجموع بيش از ۶۰ درصد ذخاير و بيش از ۳۰درصد توليد گاز جهان را به خود اختصاص ‌داده‌اند و از اين لحاظ با سهم اوپك از ذخاير جهاني نفت (حدود ۶۸ درصد) قابل مقايسه است. ضمن آنكه اوپك گازي علاوه بر كشورهاي فوق مي‌تواند شامل اعضاي ديگري نيز باشد و كشورهايي نظير تركمنستان، قزاقستان، ازبكستان، موريتاني، مالي و برخي از كشورهاي آفريقايي را نيز در بر گيرد.
از اين رو تشكيل چنين سازماني مي‌تواند كشورهاي فعال در اين عرصه را با هم هماهنگ كند و از زيان‌هاي ناشي از ناهماهنگي بين اين كشورها كه در نهايت به زيان منافع ملي آنها خواهد بود، جلوگيري كند. به همين سبب كشورهاي صادركننده گاز معتقدند كه افزايش نياز به گاز در بازارهاي جهاني، لزوم هماهنگي و همكاري ميان كشورهاي صادركننده گاز را دو چندان كرده است.
بنابراين روندهاي جهاني در خصوص افزايش تقاضا براي مصرف انرژي به همراه پايين بودن قيمت‌هاي گاز طبيعي در بازار كه به واسطه زيان‌هاي ناشي از ناهماهنگي و عدم‌تعامل بين توليدكنندگان و صادركنندگان گاز دنيا ناشي مي‌شود، از جمله مهم‌ترين دلايل اصلي تشكيل اوپك گازي محسوب مي‌شوند. بر اين اساس كشورهاي توليدكننده و صادركننده گاز با حضور در يك تشكل، بهتر مي‌توانند از منافع خود در بازار دفاع كنند.
در نتيجه اهداف اصلي تشكيل سازمان كشورهاي صادر‌كننده نفت، شامل افزايش همكاري‌ها بين كشورهاي صادركننده گاز، متناسب كردن قيمت گاز، بررسي شرايط بازار و همكاري براي توسعه حوزه‌هاي گازي در كشورهاي گازخيز است. از سوي ديگر در صورت تشكيل سازمان اوپك گازي، موضع اعضا در برابر آمريكا و در سطح كلي‌تر غرب، تقويت خواهد شد و سازمان قدرتمندي شكل خواهد گرفت كه مي‌تواند مانع اعمال فشار و پيشبرد سياست‌هاي غرب شود.
موافقان و مخالفان شكل‌گيري اوپك گازي
به طور كلي ايده تشكيل كارتل‌ها توسط توليد كنندگان مطرح و پيگيري مي‌شود و هدف از برپايي چنين تشكل‌هايي ايجاد امنيت عرضه، ثبات بازار و ايجاد درآمد پايدار عنوان مي‌گردد و در مقابل، مصرف‌كنندگان، ايجاد اين نوع تشكل‌ها را به نفع خود نمي‌دانند؛ زيرا باعث افزايش قيمت و كاهش قدرت آنها در قبال فروشندگان مي‌شود. به همين سبب از زمان طرح ايده تشكيل اوپك گازي تاكنون، مخالفان و موافقان تشكيل چنين سازماني به ارائه نظريات مختلف خود پرداخته‌اند. در اين بين اگر چه تشكيل اوپك گازي در ظاهر مسئله‌اي ساده است كه طي آن كشورهايي نظير ايران، روسيه، قطر و الجزاير مي‌خواهند سطح همكاري‌هاي خود را افزايش دهند، اما در واقع تشكيل اوپك گازي با موضع‌گيري‌هاي متعدد و عمدتا مخالفي از سوي دولت‌ها و محافل غربي مواجه شده است. زيرا از منظر كشورهاي مصرف‌كننده گاز در غرب، ظهور احتمالي يك كارتل يا نوعي گروه‌بندي گازي در جهان، ثبات بازار انرژي را به‌هم خواهد زد.
از اين رو در شرايطي كه سازمان بين‌المللي انرژي به همراه اروپا و آمريكا، تشكيل اوپك گازي را با هدف كنترل قيمت و توليد جهاني گاز، يك اشتباه بزرگ ارزيابي مي‌كنند، كشورهاي صادركننده گاز معتقدند كه تشكيل اوپك گازي به هيچ وجه به ضرر كشورهاي مصرف‌كننده گاز نخواهد بود و اين سازمان به برقراري ثبات و آرامش در بازار انرژي كمك زيادي خواهد كرد.
همچنين برخي معتقدند حتي اگر سازمان كشورهاي صادركننده گاز تشكيل شود، به دليل مقاومت شديد و فعالانه آمريكا و اتحاديه اروپا، نفوذ چنداني بر بازار جهاني گاز همانند نفوذ اوپك بر بازار نفت نخواهد داشت. ضمن آنكه تشكيل و حفظ سازمان‌هاي انحصاري به ويژه زماني كه اين سازمان‌ها از اعضاي زيادي برخوردار باشند، مشكل خواهد بود. علاوه بر اين با توجه به اينكه قراردادهاي صدور گاز معمولا به صورت درازمدت منعقد مي‌شوند و نمي‌توان بهاي آن را به‌طور ناگهاني افزايش داد، موضوع كار اوپك گازي تا حد زيادي تحت‌الشعاع قرار مي‌گيرد.
با اين حال سازمان بين‌المللي انرژي، تشكيل سازمان اوپك گازي را خبري بد براي كشور‌هاي مصرف‌كننده عنوان كرده و در برابر تشكيل اوپك گازي موضع‌گيري كرده است. زيرا غرب مايل نيست تا كشور‌هاي صادر‌كننده گاز در جهان متحد شوند و رويه واحدي را در قبال كشورهاي مصرف‌كننده گاز در پيش گيرند. به همين سبب آمريكا و اروپا، امكان ايجاد «اوپك گازي» با حضور كشورهايي مانند روسيه و ايران را در بلندمدت يك تهديد جدي براي صدور منابع انرژي جهاني مي‌پندارند و معتقدند تشكيل اين سازمان، تهديدي براي كشورهاي مصرف‌كننده گاز است.
كشورهاي اروپايي و آمريكا بر اين باورند كه ايجاد اين سازمان توسط كشورهايي كه مخالف آمريكا هستند، سبب مي‌شود تا بازار گاز جهان بلوكه شود و قيمت اين منبع انرژي در بازارهاي غربي افزايش يابد. در واقع حضور ايران به عنوان كشوري كه تمايلي به دوستي با آمريكا ندارد و روسيه به عنوان كشوري كه خواهان افزايش قدرت خود در جهان است، مي‌تواند جريان ضدآمريكايي را تقويت كند و بر قدرت اين بلوك گازي بيافزايد. به خصوص با توجه به اينكه روسيه و ايران بيشترين ذخاير ثابت شده گاز جهان را دارا هستند، طبعا نقش محوري‌تري را نسبت به ساير اعضا، برعهده خواهند گرفت و از يك سو در جهت تقويت بازار گاز و از سوي ديگر در راستاي ضديت با غرب، گام بر خواهند داشت. از اين رو مخالفان تشكيل اوپك گازي معتقدند ايجاد سازمان كشورهاي صادركننده گاز طبيعي كه قويا مورد حمايت روسيه و ايران است، سبب تغيير نقشه ژئوپليتيكي و استراتژيكي جهان خواهد شد و نقش آمريكا در اقتصاد جهان را كمرنگ خواهد نمود. علاوه بر مسائل فوق، تاسيس اوپك گازي مي‌تواند با تهديد افزايش بهاي گاز همراه باشد و عواقب شديدي بر پايه‌هاي توليدات صنعتي در آمريكا داشته باشد. زيرا مشتقات گاز طبيعي از كاربرد وسيعي در توليد محصولات دفاعي برخوردار است و عدم‌صدور آن باعث متزلزل شدن پايه‌هاي صنايع دفاعي آمريكا خواهد شد. به همين سبب آمريكا كه به دفعات مخالفت خود را با تشكيل اين سازمان ابراز كرده، ايجاد اوپك گازي را تهديدي براي مجموعه‌هاي صنعتي ـ نظامي خود نيز عنوان نموده است.
به‌طور كلي غرب پيش‌بيني مي‌كند بعد از تشكيل سازمان اوپك گازي، قيمت هر هزار متر مكعب گاز طبيعي مايع از 265 دلار به 350 تا 400 دلار برسد. در اين بين تشكيل هر سازماني كه كشورهاي صادر‌كننده گاز را به يكديگر نزديك نمايد، تهديدي مستقيم براي آينده تامين انرژي اتحاديه اروپا محسوب مي‌شود. زيرا در چنين حالتي علاوه بر آنكه صادركننده‌گان گاز به‌‌طور مستقيم با يكديگر به رقابت نخواهند پرداخت، بلكه در مورد قيمت نهايي گاز صادراتي به اروپا نيز مي‌توانند به توافقات مهمي دست يابند. به همين سبب تشكيل اوپك گازي از يك سو براي كشورهاي صادر‌كننده سودمند خواهد بود و از سوي ديگر براي اتحاديه اروپا به مثابه يك تهديد تلقي خواهد شد.
به خصوص در شرايطي كه روسيه از طريق شركت «گازپروم»، حدود يك چهارم بازار گاز اروپا را در اختيار دارد، با تشكيل اوپك گازي مي‌تواند سلطه خود در زمينه انرژي را بر سراسر اروپا بگستراند. در واقع اوپك گازي مي‌تواند اين امكان را به مسكو بدهد كه هر شرطي را در امر صدور و قيمتگذاري گاز صادراتي به اروپايي‌ها ديكته كند. چنين اتفاقي، وابستگي اقتصادي اتحاديه اروپا به اراده سياسي مسكو را تا حد زيادي افزايش خواهد داد. ضمن آنكه مي‌تواند قيمت گاز وارداتي اروپا از روسيه را از 290 دلار به ازاي هزار متر مكعب به 400 يا حتي 500 دلار برساند. اين موضوع كمپاني روسي «گازپروم» را آشكارا در موقعيت بهتري نسبت به كمپاني‌هاي بزرگ اروپايي كه تنها توزيع‌كننده و فروشنده گاز هستند، قرار مي‌دهد. بدين ترتيب اتحاديه اروپا از ابزارها و پتانسيل لازم براي اعمال فشار به روسيه بي‌بهره مي‌ماند و بازار گاز اروپا تحت سيطره كامل مسكو در خواهد آمد.
اوپك گازي؛ سازماني براي قدرت نمايي
در شرايطي كه سازمان كشورهاي صادركننده نفت (اوپك) با نزديك به گذشت 50 سال از عمر خود، به جايگاهي پراهميت و تاثير‌گذار در سياست‌‌هاي بخش توليد و عرضه نفت دست يافته است، نياز براي ايجاد سازماني همچون اوپك براي صادركنندگان گاز بيش از پيش خود را نشان مي‌دهد. به خصوص كه با جايگزيني منابع گازي به جاي نفت در عرصه انرژي بين‌الملل، بخش گاز در آينده از اهميت بيشتري نيز برخوردار خواهد شد. بنابراين در حالي ‌كه گاز به تدريج خود را به عنوان منبع اوليه تامين انرژي به جاي نفت مطرح مي‌كند، ضرورت اتخاذ سياست‌هاي هماهنگ از سوي توليدكنندگان بيش از پيش به چشم مي‌خورد و اين كشورها در صورتي كه بخواهند در زمينه توليد، فرآوري و انتقال گاز جايگاه بهتري در بازار جهاني داشته‌ باشند، نيازمند اقدام‌هاي همسو و هدفمند هستند. چنين اقدامي شايد در ابتدا با مخالفت كشورهاي بزرگ مصرف‌كننده روبه‌رو شود، ولي در بلندمدت توليد‌كنندگان مي‌توانند با تصميمات كارآمد جايگاه خود را تحكيم كنند و اين مصرف‌‌كنندگان هستند كه بايد سياست‌هاي خود را بر اساس اين تصميم تغيير دهند.
در اين بين به نظر مي‌رسد بحث تشكيل اوپك گازي بيش از آنكه مزيت‌هاي اقتصادي در بر داشته باشد، مسئله‌اي سياسي است و در جهت‌گيري سياست خارجي ايران نسبت به غرب ريشه دارد. از اين رو بديهي است كه وجود يك كارتل گازي با حضور ايران و روسيه به همراه الجزاير و قطر كه مهم‌ترين توليدكنندگان گاز محسوب مي‌شوند، چالش مستقيمي براي غرب خواهد بود. در اين راستا مي‌توان نشست كشورهاي صادركننده گاز در تهران به منظور تعيين و تدوين چارچوب اوپك گازي را به نوعي شكست دوباره غرب در مقابل سياست‌هاي دولت ايران قلمداد كرد. در واقع تشكيل اوپك گازي و پيشتازي ايران در بخش انرژي، بي‌اثر بودن تحريم‌هاي آمريكا را نشان مي‌دهد. به خصوص حضور نمايندگان 11 كشور عضو اوپك گازي در تهران، گوياي اين واقعيت است كه تحريم‌هاي آمريكا بر عليه نظام جمهوري اسلامي ايران كار ساز نبوده است. از اين رو در شرايط كنوني، تشكيل اوپك گازي يك امتياز حساس براي ايران محسوب مي‌شود كه مي‌تواند در آينده قدرت چانه‌زني تهران را افزايش دهد. همچنين در چشم‌اندازي وسيع‌تر نيز ايجاد تشكيلات «اوپك گاز»، علاوه بر ابعاد انرژي و اقتصادي مترتب بر آن، مي‌تواند زمينه‌ساز همگرايي‌هاي آتي منطقه‌اي و بين‌المللي شود و به يك قطب مهم اقتصادي و سياسي در منطقه و جهان مبدل شود. در واقع ايجاد چنين سازماني به لحاظ محتوايي مي‌تواند منجر به پيوند خوردن بيشتر و عميق‌تر كشورهاي عضو شده و گسترش روزافزون همكاري‌ها و روابط را نيز بر مبناي منافع متقابل براي آنها در پي داشته باشد. از اين رو مي‌توان چنين اذعان داشت كه تاسيس اوپك گازي بيش از آنكه داراي اهداف اقتصادي باشد، در راستاي اهداف و چالش‌هاي سياسي است و در واقع سازماني براي قدرت‌نمايي بيشتر ايران و روسيه در برابر غرب به شمار مي‌آيد.
يکشنبه 10 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 91]