تحليل مبناى تاريخى اربعين حسينى

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: آيت الله العظمى محمد فاضل لنکراني(ره)
گرامى‏داشت اربعين سالار شهيدان حضرت حسين بن على (ع) در ميان شيعيان آن حضرت از اهميت و ارزش ويژه‏اى برخوردار است. از ديدگاه بسيارى از صاحب‏نظران و مورخان شيعه و اهل سنت، مبناى تاريخى چنين بزرگداشتى، ورود اهل بيت‏به کربلا در اولين اربعين حسينى (سال 61 هجرى) و دفن سرهاى مطهر شهيدان بويژه سر مقدس امام حسين (ع) در کنار پيکرهاى مطهر آنهاست.
جمعى اندک از مورخان و صاحب‏نظران نيز بر اين عقيده‏اند که نظريه ياد شده از اعتبار تاريخى لازم برخوردار نيست، بلکه مبناى بزرگداشت اين روز ورود جابر و عطيه به کربلاست.
مقاله حاضر در يک بررسى و تحليل تاريخى، در مقام اثبات نظريه نخست است.
مراسم اربعين مشتمل بر چهار برنامه است که هر يک از نظر تاييد و مقبوليت تاريخى و مذهبى در مراحل مختلفى قرار دارند. اين مراسم عبارتند از:
1- زيارت مخصوصه: در استحباب و سنت زيارت امام حسين (ع) در روز اربعين (بيستم صفر) - از دور يا نزديک - اختلاف نظر وجود ندارد، چنان که در زيارت ايام متبرکه نيمه شعبان و شبهاى قدر اختلافى مشاهده نمى‏شود.
2- ورود جابر و زيارت وى در بيستم صفر: اين مساله مورد شک و استبعاد مرحوم سيد بن طاووس قرار گرفته است.
3- دفن سرهاى مطهر و الحاق آنها به بدنهاى اطهر در روز اربعين: که ميان علما، فقها و مورخان شيعه شهرت دارد.
4- ورود اهل بيت (ع) در روز اربعين به کربلا.
در باره اين مساله ديدگاههاى مختلف و متضادى اظهار شده و مورد تشکيک و استبعاد جدى قرار گرفته است. اين موضوع از دو جهت محل بحث است: اصل ورود به کربلا; تاريخ ورود.
اما در مورد اصل ورود اهل بيت (ع) به کربلا بايد گفت که گروه بسيارى از علماى برجسته و مشاهير متقدم و متاخر و مورخان شيعه و سنى آن را تاييد کرده‏اند که به برخى از آنها اشاره خواهد شد. در برابر، جمعى از متاخران و برخى از متقدمان اين جريان را بعيد بلکه ممتنع و محال عادى دانسته‏اند (1) و به تعبير بعضى نيز کذب محض و افسانه است. (2)
استدلال اين گروه در استبعاد و استحاله و تکذيب اين موضوع، دو امر است:
اول: سکوت و عدم تعرض مورخان و کتب تاريخ، با اين که موضوع مهم و قابل ذکر و شايسته تعرض بود در نتيجه از نگاه اين گروه «عدم الدليل، دليل العدم‏» ; يعنى چگونه مى‏توان باور داشت اين جريان تا قرن هفتم پنهان مانده باشد و تنها به وسيله سيد بن طاووس ابراز و اعلان شود.
دوم: مساله فاصله ميان شام و عراق يا دمشق و کوفه است البته اين در صورتى است که مدت رفتن از کوفه تا شام را بيست روز و مدت اقامت اهل بيت (ع) در دمشق را يک ماه (چنان که نقل شده) در نظر بگيريم، به علاوه مدتى که ابن زياد براى کسب تکليف از يزيد نياز داشت. خصوصا اين که گوينده جريان اربعين - سيد بن طاووس - در کتاب ديگر خود که بعدا تاليف نمود، (3) اين نظريه را رد کرده آن را بسيار بعيد دانسته است و به تبعيت از استبعاد ايشان، مرحوم حاج ميرزا حسين نورى نيز آن را بعيد شمرد. (4)
علامه شعرانى و شهيد مطهرى نيز با تعبيرهاى مختلف همين نظريه را ابراز داشته‏اند.
از آنجا که هدف اين نوشتار بررسى علل استبعاد اربعين در کلام سيد بن طاووس و اثبات جريان اربعين مى‏باشد، لازم است‏به ذکر نام عده‏اى که جريان اربعين را تصريح يا تاييد نموده‏اند بپردازيم:
قائلان به اربعين دو دسته‏اند، دسته‏اى صراحتا اظهار نموده‏اند که اهل بيت (ع) در روز اربعين به کربلا آمده‏اند و دسته ديگر بر اين باورند که سر مطهر امام (ع) و ساير شهدا در کربلا دفن گرديده و يا سرهاى مطهر به وسيله امام سجاد (ع) به بدنهاى مطهر الحاق شد.
از آنجا که دفن سر مطهر در کربلا قطعا به دست مبارک امام سجاد (ع) انجام شد و ورود ايشان به همراه سرهاى مطهر شهدا به کربلا نيز فقط در بيستم صفر بود و هيچ‏يک از مورخان شيعه و سنى قائل نشده‏اند که سرهاى مطهر - مخصوصا سر مطهر امام حسين (ع) - به وسيله کسى غير از امام سجاد (ع) دفن شده و يا اين که امام سجاد (ع) در غير بيستم صفر سال 61 براى دفن سرهاى مقدس به کربلا آمده باشد، از اين رو اعتراف و تصديق به دفن سر مطهر امام حسين (ع) در کربلا توسط امام سجاد (ع) در روز بيستم صفر خود گواه و شاهدى است صادق و عالى بر آمدن اهل بيت (ع) در روز اربعين به کربلا.
مبناى تاريخى اربعين در آثار بزرگان
الف) آثار مستقل
عده‏اى از محققان و بزرگان، کتاب مستقل در اثبات ورود اهل بيت (ع) به کربلا تاليف کرده‏اند. از جمله:
1- «فاجعة الاربعين‏» يا «حديث الاربعين‏» تاليف عالم بزرگوار شيخ حسن بلادى.
2- «تحقيق در باره اولين اربعين حضرت سيد الشهدا (ع)» تاليف علامه محقق سيد محمد على قاضى طباطبايى شهيد محراب مصلاى جمعه تبريز. اين کتاب افزون بر هشتصد صفحه است که با مراجعه و بررسى بيش از پانصد و هفتاد کتاب به نگارش درآمده است. در تکميل نوشتار حاضر از اين کتاب نفيس استفاده بسيارى شده است. (جزاه الله خيرا) همچنين بسيارى از ادبا و علما موضوع اربعين و ورود اهل بيت‏به کربلا را در قالب اشعار عربى و فارسى بازگو و ضبط کرده‏اند.
ب) تصريحات و تاييدات
اما عده‏اى که پيش از سيد بن طاووس در آثار يا مقاتل خود به مناسبت، تصريح و يا تاييدى بر اربعين داشته‏اند:
1- ابو مخنف - لوط بن يحيى - معاصر با امام حسين (ع) (5)
2- شيخ صدوق، (متوفاى سال 381ق.) :
«امام سجاد (ع) با اهل بيت (ع) و سرهاى مطهر شهيدان از دمشق خارج شد و سرهاى مقدس را در کربلا دفن کرد» . (6)
هر چند ايشان تصريح نکرده‏اند که ورود اهل بيت (ع) در روز اربعين سال 61 ق. بوده است اما از آنجا که هيچ کس زمان ديگرى را در تاريخ، براى ورود اهل بيت (ع) به کربلا به ثبت نرسانده است، در نتيجه ورود امام سجاد (ع) به همراه اهل بيت‏به کربلا، در روز اربعين سال 61 ق. بوده است.
3- اسفرائنى (متوفاى 406ق.) - از علماى بزرگ مذهب شافعى - در مقتل خود تصريح مى‏کند که اهل بيت (ع)، بيستم صفر وارد کربلا شده و با جابر ملاقات کردند. او مى‏گويد: «و لما وصلوا الى بعض الطريق‏» (و چون به راهى رسيدند) نمى‏گويد: «و لما وصلوا الى طريق کربلا او العراق‏» (و چون به راه کربلا يا عراق رسيدند) تا اشکال شود راه کربلا از بين راه مدينه نيست، بلکه از خود شام است.
4- علم الهدى سيد مرتضى (متوفاى 436ق.) مى‏نويسد:
«ان راس الحسين (ع) اعيد الى بدنه فى کربلا» (7)
يعنى: همانا سر مطهر امام حسين (ع) در کربلا به پيکر مقدس آن حضرت، عودت داده شد.
5- ابو ريحان بيرونى، محقق و رياضيدان شهير (متوفاى 440ق.) در کتاب نفيس خود «الآثار الباقية‏» چنين مى‏گويد:
«و فى العشرين رد راس الحسين (ع) الى جثته حتى دفن مع جثته و فيه زيارة الاربعين و هم حرمه بعد انصرافهم من الشام‏» (8)
يعنى: سر مقدس امام حسين (ع) در بيستم صفر به جسد مطهر امام برگردانده و با پيکرش دفن گرديد. زيارت اربعين در خصوص اين روز است. اهل بيت (ع) نيز بعد از مراجعت از شام اين روز را حرمت نهادند.
پس ايشان تصريح مى‏کند که ورود اهل بيت (ع) به کربلا پس از بازگشت از سفر شام بود نه قبل از رفتن به شام که مرحوم شعرانى ترجيح مى‏دهد.
6- شيخ طوسى (متوفاى 460ق.) علت‏سنت‏شدن زيارت امام حسين (ع) در اربعين را تنها انجام مراسم تدفين سرهاى مطهر امام (ع) و ساير شهدا در کربلا مى‏داند. (9)
البته سيد بن طاووس، مى‏گويد شيخ طوسى معتقد است امام سجاد (ع) با اهل بيت (ع) در روز اربعين (بيستم صفر) وارد مدينه شدند (نه کربلا) و سيد بن طاووس اين نظر را بعيد مى‏شمرد از اين جهت که چگونه ممکن است در مدت 40 روز به مدينه برسند؟ (10)
7- شيخ فتال نيشابورى (متوفاى 508ق.) مى‏گويد:
«خرج على بن الحسين (ع) بالنسوة و رد راس الحسين (ع) الى کربلا» (11)
يعنى: امام سجاد (ع) به همراه اهل بيت (ع)، سر امام حسين (ع) را به کربلا بازگرداند.
8- عماد الدين طبرى آملى (متوفاى اوايل قرن ششم) . (12)
9- شيخ شهيد طبرسى در سال 508ق. (13)
10- ابن شهر آشوب (متوفاى سال 588ق.) در مناقب اعاده سر مطهر به بدن را ذکر کرده است. (14)
11- علامه شهير و مورخ کبير، سبط ابن الجوزى از علماى بزرگ اهل سنت (متوفاى سال 654ق.) چنين مى‏گويد:
«الاشهر انه رد الى کربلا فدفن مع الجسد» . (15)
يعنى: بنا بر نظر مشهورتر، سر امام حسين (ع) به کربلا بازگردانده و با پيکرش دفن گرديد.
12- سيد بن طاووس - على بن موسى بن جعفر - (متوفاى 668ق.)، در کتاب لهوف، رجوع اهل بيت (ع) به کربلا و همچنين دفن سر مطهر در کربلا را نقل کرده، و در کتاب اقبال، (16) لحوق سر مطهر به بدن در روز بيستم صفر را پذيرفته، گر چه در باره آورنده سر مطهر و کيفيت دفن آن سکوت کرده است.
13- شيخ فقيه ابن نما حلى - جعفر بن محمد بن جعفر - (متوفاى اواخر قرن هفتم) نسبت‏به ورود اهل بيت (ع) به کربلا و ملاقاتشان با جابر تصريح نموده است. (17)
شايان توجه است که شيخ اجازه (18) ما مرحوم آيت الله حاج شيخ آقا بزرگ تهرانى در کتاب «الذريعه‏» (19) تاريخ وفات ابن نما مؤلف کتاب «مثير الاحزان‏» را سال 645 ثبت نمودند، در صورتى که اين سال، سال تاريخ فوت پدر ايشان فقيه نامى محمد بن جعفر بن نما استاد سيد بن طاووس و محقق حلى است.
14- مورخ معروف «خواند مير» (متوفاى 942ق.)، اربعين را اصح روايات در دفن سر مطهر دانسته، و مى‏گويد:
«امام چهارم با خواهران و... در بيستم شهر صفر، سر امام حسين (ع) و ساير شهيدان کربلا (رضى الله عنهم) را به بدنهاى ايشان منضم ساخت‏» . (20)
15- الشبراوى، عبد الله بن محمد، شيخ جامع ازهر قاهره، صاحب کتاب «الاتحاف بحب الاشراف‏» (متوفاى 1172ق.) نقل مى‏کند:
«بعد از چهل روز سر به بدن ملحق شد» . (21)
16- زکريا بن محمد قزوينى (متوفاى 1305ق.) در کتاب عجائب المخلوقات چنين مى‏گويد:
«اليوم الاول منه عيد بنى اميه ادخلت فيه راس الحسين (رضى الله عنه) بدمشق و العشرون منه رد راس الحسين الى جثته.» يعنى: اولين روز ماه صفر، عيد بنى اميه بود، سر مقدس امام حسين (ع) در اين روز وارد دمشق شد و در روز بيستم همين ماه، سر مبارک امام، به بدن مطهرش بازگردانده شد.
17- علامه جليل القدر سيد محسن امين عاملى در «لواعج الاشجان‏» به نقل از بشارة المصطفى، و در «اعيان الشيعه‏» مى‏گويد:
«ورود اهل بيت‏به کربلا مشهور است‏» . (22)
18- عالم شريف سيد عبد الرزاق مقرم در «مقتل الحسين (ع)» چنين مى‏گويد:
«اهل بيت (ع) در کربلا با جابر ملاقات کردند» . (23)
و نيز مى‏گويد:
«امام سجاد (ع) سر مطهر پدر و ساير شهدا را در کربلا ملحق به بدنها کرد» . (24)
19- ابن حجر مکى، احمد بن محمد، (متوفاى سال 937ق.) صاحب کتاب «الصواعق المحرقه‏» و شرح قصيده همزيه بوصيرى مى‏گويد:
«بعد از چهل روز سر به بدن ملحق شد» . (25)
20- سيد جليل زبدة الفقهاء فاضل قزوينى، رضى بن نبى، (متوفاى سال 1118ق.) در کتاب نفيس «تظلم الزهرا» عين عبارت سيد بن طاووس در کتاب اقبال را نقل مى‏کند و به طور جدى و صريح گفته سيد را پاسخ مى‏دهد:
«اقول: غاية ما قال (ره) - بعد تسليمه - محض استبعاد و لا ينبغى بمحضه انکار الروايات فانا سمعنا من الموثقين قرب کوفه من دمشق بما قد تيسر للبريد ان يسير بثلاثة ايام و لا سيما للولاة و الحکام بالجور و سيما مثل هذا الخبر المشوم الذى هو عيد للشاميين و مدة مقامهم فى دمشق - على ما فى المنتخب - لا يعلم کونها زائدة على ثمانية ايام تقريبا و لم نظفر على رواية دلت على مقامهم فيها مدة شهر. والله يعلم. و ايضا قد يذهب الحمام بالمکاتب باسرع من ذلک.» يعنى: به عقيده من، سيد بعد از پذيرش جريان اربعين بعدها صرفا آن را بعيد دانسته است و سزاوار نيست‏با استبعاد صرف او روايات تاريخى را انکار نمود; زيرا ما از برخى از اشخاص مورد اطمينان شنيده‏ايم که کوفه به دمشق نزديک بوده به گونه‏اى که يک پيک مى‏توانست‏سه روزه بخصوص براى کسب تکليف واليان و حکام جور بويژه مثل خبر شوم کربلا را که براى اهل شام عيد به‏شمارمى‏رفت‏به آنها برساند. اما مدت اقامت اهل بيت (ع) در شام - بنا بر آنچه در المنتخب آمده - تقريبا بيش از هشت روز نبوده است و ما به نقل ديگرى که بر اقامت آنان در شام به اندازه يک ماه دلالت کند دست نيافتيم - خدا عالم است - به اضافه چه بسا گاه کبوتر نامه‏بر زودتر از پيک زمينى پيغام برساند.
همچنين عده ديگرى از مشاهير علماى شيعه و سنى قائل به اربعين هستند که براى اطلاع بيشتر مى‏توان به مقتل مقرم و تحقيق اربعين مراجعه نمود.
علل استبعاد از زبان سيد بن طاووس
قبل از نقل جريان اربعين، بررسى ادله‏اى که سيد بن طاووس براى بعيد شمردن جريان ذکر مى‏کند، لازم است.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 325]