تدوين مرامنامه اخلاق اداري، هديه روز كارمند به ارباب رجوع

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: تدوين مرامنامه اخلاق اداري، هديه روز كارمند به ارباب رجوع
گروه گزارش: روز چهارم شهريور ماه در تقويم كشورمان به عنوان روز كارمند نام‌گذاري شده است.شغل كارمندي به دنبال شكل‌گيري دولت‌ها ايجاد شد و به همين دليل قدمت آن نيز با قدمت دولت‌ها برابر است. دبيران دوره پيش از اسلام و يا ديوان‌سالاران دوره اسلامي را مي‌توان اجداد كارمندان فعلي قلمداد كرد.
با گسترش تمدن‌ها و توسعه دولت‌ها امروزه كارمندان قشر عظيمي از هر جامعه را تشكيل مي‌دهند، كارمنداني كه اگرچه از دولت پول مي‌گيرند اما براي مردم كار مي‌كنند و بايد كار كنند. اقتضاء چنين شغلي مانند همه مشاغل ديگر حقوق متقابلي را ايجاد مي‌كند كه بدون تدوين منشور اخلاقي متناسب با آن كه از آن به منشور اخلاق اداري عمومي و يا مرامنامه اخلاق اداري تعبير مي‌شود، اين حقوق يا عملياتي نمي‌شوند و يا كمتر جامه عمل مي‌پوشند كه نارضايتي بيشتر مردم از سيستم اداري(اگر چه تنها كارمندان در اين موضوع مقصر نيستند و مجموعه عواملي مانند كاغذبازي در ساختار اداري، دستمزد پائين و عدم ارايه امكانات رفاهي مناسب به اين قشر، نقص در ساختار جذب نيرو و ... نيز در اين قضيه دخيل‌اند) شاهدي بر اين مدعا است.

سابقه طرح تكريم ارباب رجوع

همين نارضايتي‌ها سبب شد تا در سال 1381 طرح تكريم ارباب رجوع در دستور كار سازمان‌ها و نهادهاي دولتي قرار گيرد؛ دستگاه‌هاي اجرايي شامل كليه وزارتخانه‌ها، موسسات، شركت‌هاي دولتي و شركت‌ها و موسساتي كه شمول قانون بر آن‌ها مستلزم ذكر يا تصريح نام است از جمله نيروي انتظامي، شهرداري تهران و ساير شهرداري‌ها، بانك‌ها، شركت‌هاي بيمه همچنين موسسات و نهادهاي عمومي غيردولتي و نهادهاي انقلاب اسلامي كه از بودجه عمومي دولت استفاده مي‌كنند، ارباب رجوع به عنوان شخصي كه خدمات يا كالاي نهادهاي مذكور را دريافت مي‌كند همچنين كاركنان سه ركن اين طرح را تشكيل مي‌دهند كه در ماده نخست اين طرح، سه مقوله مذكور تعريف شده است.

بر اساس ماده سوم اين طرح، كارگزيني سازمان مربوط موظف است بعد از جمع‌بندي سالانه نظرات ارباب رجوع، براساس اطلاعات فرم‌هاي ماهانه، در پايان ارديبهشت ماه هرسال، 5 درصد از كاركنان كه بيشترين درصد برخورد مناسب را با ارباب رجوع داشته‌اند( به شرط اينكه هيچ گونه برخورد نامناسب نداشته باشند) انتخاب و جهت تشويق به رئيس دستگاه يا واحد سازماني مربوط معرفي كند و كسي كه به اين طريق به عنوان كارمند خوش اخلاق معرفي شود، مي‌تواند از مزايايي چون تشويق و تقدير با امضاي رييس دستگاه يا واحد سازماني با درج در پرونده كارگزيني مستخدم و حداكثر يك ماه حقوق و مزايا به عنوان پاداش دريافت كنند.

در اين طرح سرنوشت كارمندان بداخلاق نيز روشن شده است، كارگزيني موظف است 5 درصد از كاركناني را كه در 3 ماه متوالي بيشترين تعداد برخورد نامناسب را براساس نتايج فرم جمع‌بندي ماهانه نظرات ارباب رجوع كسب كرده‌اند و يا براساس گزارش بازرس يا گزارش واحد رسيدگي به شكايات موجبات نارضايتي ارباب رجوع را فراهم كرده‌اند با نظر بالاترين مقام دستگاه حسب مورد مشمول رسيدگي به تخلفات اداري نموده و يا پرونده آنان را به هيئت‌هاي رسيدگي به تخلفات اداري ارجاع نمايد.(بخش اطلاع‌رساني نيروي انساني سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور و سايتghavanin.com به نقل از تبيان)

چرا طرح تكريم ارباب رجوع كمرنگ شده است؟

اما با گذشت ساليان نه چندان اندك به نظر مي‌رسد اين طرح روي زرد كرده و به كمرنگي گرائيده است و اين امر دلايل متعددي دارد؛ نظرسنجي‌ها نشان مي‌دهند كه 44 درصد كارمندان سازمان‌ها هيچگونه همدلي و ارتباط عاطفي بين خود و مديران رده‌هاي بالاتر سازماني كه در آن كار مي‌كنند نمي‌بينند.(روزنامه اعتماد، اسفند 84)

بررسي ديگري نيز در همين زمينه نشان مي‌دهد كه دو پديده زندگي كاري و زندگي شخصي اثر متقابل بر يكديگر دارند و به طور قطع مشكلات هر حوزه بر روي حوزه ديگر اثر خواهد گذاشت.

نوع نگرش افراد نسبت به شغل خود، قدرشناسي مديران از كارمندان و ايجاد فرصت به كارمندان براي سرمايه‌گذاري در محيط كار، خشنودي يا رضايت از كار و مشاركت در كار از ديگر عواملي است كه در اين زمينه دخيل‌اند، كيفيت زندگي كاري پائين يعني اينكه كارمند شغلش را صرفا وسيله‌اي براي رفع نيازهاي اقتصادي خود بداند موجب مي‌شود تا وفاداري كارمند به سازمان خود كم شود، «در يك نظرسنجي بين‌المللي كه در كشورهاي مختلف انجام شده است، 10400 نفر از كارمندان سازمان‌هاي مختلف مورد سئوال قرار گرفته‌اند كه در مجموع انتظارات اين افراد از محيط كار به 5 بخش خلاصه مي‌شود:

5 انتظار كارمندان از محيط كارشان

برقراري تعادل بين كار و زندگي شخصي، داشتن شغلي كه واقعا لذت‌بخش باشد، داشتن احساس امنيت و تامين آينده، داشتن حقوق و دستمزد مناسب و داشتن همكاران خوب كه در اكثر كشورها توانايي برقراري تعادل بين كار و زندگي شخصي مهمترين عامل رضايت از كار عنوان شده است و جالب اينكه در تمامي كشورهاي مورد مطالعه فاصله قابل توجهي ميان آنچه كاركنان مي‌خواهند با آنچه به دست مي‌آورند وجود دارد.»(روزنامه اعتماد، اسفند 84) البته در اين ميان نمي‌توان و نبايد نقش مديران را به عنوان الگو براي كارمندان زيردست نفي كرد، چرا كه مديران لايق و ملتزم به اخلاق اداري هستند كه مي‌توانند كارمنداني از اين دست تربيت كنند.

«صابر صفي‌لو»، دانشجوي دكتراي قرآن و حديث دانشگاه اصول‌الدين قم معتقد است: آسيب‌شناسي اخلاق مديران را مي‌توان در ارتباط با سه رويكرد آسيب‌شناسي اخلاق مديران در ارتباط با خالق جهان، خويشتن و ديگران مرتبط دانست. آسيب‌شناسي اخلاق مديران در ارتباط با خالق هستي، يعني بعضي از موانع و آسيب‌ها مانند جهل اعتقادي و جهل انسان نسبت به خود و حتي غرق شدن در لذات زودگذر دنيا باعث شده كه رشته ارتباط انسان با خدا قطع شده و خود را نيز به فراموشي بسپارد.

مدير رياست‌طلب نمي‌تواند چراغ هدايت ديگران باشد

وي مي‌افزايد: آسيب‌شناسي اخلاق مديران در ارتباط با خويشتن موضوعاتي از جمله دنيازدگي، رياست‌طلبي و هوس‌راني است و اگر مديري خود تهذيب نيافته باشد، نمي‌تواند چراغ هدايت ديگران قرار گيرد. آسيب‌شناسي اخلاق مديران در ارتباط با ديگران آفت ظلم و ستم در مقابل عدالت‌ورزي مديران است و در كلام وحي و در انديشه سياسي معصومين(ع) مهم‌ترين عامل قرار گرفتن دولت‌ها در سراشيبي سقوط، ظلم و ستم حاكمان بوده است.(مصاحبه با ايكنا، 19 مرداد 87)

اخلاق اداري در نظام اسلامي از نگاه نهج‌البلاغه

به هر حال اگر چه مدنظر قرار دادن موضوعات مطرح‌شده بسيار مهم است و رافع بسياري از مشكلات وضعيت فعلي نظام اداري اما به نظر مي‌رسد ريشه تمامي آن‌ها نهفته در نوع نگاه كارمندان به كارشان و تعريف آنان از نسبت ميان خود و كاري كه انجام مي‌دهند همچنين حفظ كرامت و شان انساني كارمندان از سوي نظام اداري است. كرامتي كه در سخنان گهربار حضرت علي(ع) در نهج‌البلاغه نيز مورد تاكيد قرار گرفته است.

از منظر امير مومنان آنچه مايه برتري آدميان و سبب والايي ايشان است كرامت‌هاي اخلاقي است و اين در اداره امور نقش مهمي دارد، از آن حضرت روايت شده است كه فرمودند: «عليكم بمكارم الاخلاق فانها رفعه»، بر شما باد به مكارم اخلاق كه ان سبب والايي است. كساني كه در اداره امور قرار مي‌گيرن(فارغ از اينكه در چه جايگاه و رتبه‌اي باشند) بيش از هر چيز به مكارم اخلاق و بزرگواري‌هاي انساني نيازمندند كه در غير اين صورت روابط انسان‌ها روابطي خشك و نادرست خواهد بود.

سامان يافتن اخلاق اداري در گرو اصلاح بينش كاركنان

مهمترين مبنا در سامان يافتن اخلاق اداري، تصحيح بينش كاركنان و بسامان آوردن نگاه آنان به خودشان، مردم و وظايفشان است، متاسفانه برخي از كارمندان تصور مي‌كنند شانيتي بيش از ارباب رجوع دارند و به همين دليل به جاي خدمتگزاري از آنان طلبكار هستند اما اگر نگاه انسان به مقوله‌هاي مذكور نگاهي توحيدي و پاك باشد و كاركردن عين خدمت و عبادت تلقي شود در اين صورت حتي كمبودهاي ظاهري اين قشر نيز نخواهد توانست انرژي فرد براي خدمت به همنوع خود را هدر دهد. اين نوع بينش كه سبب رفتارهاي متفاوت كارمندان مي‌شود در چند مقوله زير به عنوان اصول اخلاق اداري از اهميت قابل توجهي برخوردار است:

نگاه به كار و مسئوليت:

نوع نگاه انسان به كار و مسئوليت از امور مهم اخلاق مطلوب اداري است. كسي كه كار و مسئوليت را امانت ببيند و آن را وسيله عزت‌مندي و سرمايه شكوفايي خود بداند از كاركردن احساس رضايت و خشنودي مي‌كند و همين موجب بهبود اخلاق اداري او مي‌شود. اميرمؤمنان در نامه‌اي به اشعث بن قيس، استاندار «آذربايجان» چنين فرموده است:« و ان عملك ليس لك بطعمه و لكنه في عنقك امانه و انت مسترعي لمن فوقك ليس لك ان تفتات في رعيه و لاتخاطر الابوثيقه». همانا كاري كه به عهده توست، طعمه‌اي برايت نيست، بلكه امانتي است بر گردنت، و آن كه تو را بدان كار گمارده، نگهباني امانت را به عهده‌ات گذارده و تو پاسخ‌گوي آني نسبت به آن كه فردا دست توست. اين حق براي تو نيست كه در ميان مردمان به استبداد و خودرايي عمل نمايي و به كاري دشوار جز با دستاويز محكم درآيي.

امانتداري: در آموزش‌هاي امام علي(ع) امانت والاترين چيز و امانتداري برترين كار معرفي شده است. از اين رو نخستين شرط اتصاف به اخلاق اداري، امانتداري است. در سخنان گرانقدر امير مؤمنان علي(ع) چنين آمده است: «راس الاسلام الامانه » راس امانتداري مسلماني است. ]يعني امين بودن و خيانت نكردن( 14) شرح غررالحكم، جلد 4، ص 47)

خدمتگزاري

فلسفه وجودي نظام اداري، خدمتگزاري به مردم است و همه كارگزاران و كاركنان در تمام مراتب، خادمان مردمند. اين امر به عنوان يك اصل در نظام اداري مطرح است و مادام كه چنين احساسي وجود داشته باشد، كارگزاران و كاركنان نظام اداري با مردم رفتار مالكانه و فرمانفرمايانه نخواهند داشت، بلكه جايگاه و موقعيت خود را نعمتي مي‌دانند كه وسيله خدمت به مردم است.

مسئوليت‌پذيري:

به بيان اميرمومنان علي(ع): «و ان من ابغض الرجال الي الله تعالي لعبدا و كله الله الي نفسه، جائرا عن قصد السبيل، سائرا بغير دليل. ان دعي الي حرث الدنيا عمل، وان دعي الي حرث الآخره كسل! كان ما عمل له واجب عليه، و كان ما وني فيه ساقط عنه!»؛ دشمن‌ترين مردم در نزد خدا، بنده‌اي است كه خدا او را به خود واگذارد، و او پاي از راه درست بيرون نهد و بي راهنما گام بردارد، اگر به كار دنيايي‌اش خوانند، به كار پردازد و اگر به كار آخرتي‌اش خوانند، سستي و كاهلي نمايد، گويي آنچه براي آن كار كند بر او بايسته است، و آنچه در آن سستي و كاهلي ورزد، از او ناخواسته.(نهج البلاغه، حكمت372)

كمال آدمي، به كمال مسئوليت پذيري اوست. هر چه كسي در مسئوليت پذيري سستي ورزد، تباهي در كارش بيشتر خواهد بود، و هر چه كسي مسئوليت پذيري بيشتري داشته باشد، به كمال بيشتري از نظر اخلاق فردي و اخلاق اداري دست مي يابد.

انضباط كاري:

امام علي(ع) فرموده است: «وامض لكل يوم عمله، فان لكل يوم مافيه»؛ كار هر روز را در همان روز انجام ده، زيرا هر روز كاري مخصوص به خود دارد.(نهج البلاغه، نامه53)

پيگيري:

اميرمؤمنان علي(ع) در فرمان‌ها و دستورالعمل‌هاي حكومتي و اداري خود، كارگزاران و كاركنانش را به پيگيري امور سفارش نموده و از آنان خواسته است كه در خدمتگزاري مردمان پيگيرانه عمل كنند. آن حضرت در دستورالعملي چنين فرموده است: «ولا تحشموا احداً عن حاجته، ولاتحسبوه عن طلبته.» كسي را از درخواستش به خشم نياوريد و حاجت كسي را روا ناكرده نگذاريد، و كسي را از آنچه مطلوب اوست باز نداريد.(نهج البلاغه، نامه51)

دادورزي:

اميرمؤمنان (ع) درباره فرموده خداي متعال «ان الله يامر بالعدل و الاحسان» (همانا خداوند به انصاف و نيكوكاري فرمان مي‌دهد) فرموده است: «العدل الانصاف، و الاحسان التفضل» عدل انصاف است و احسان نيكويي كردن.(نهج‌البلاغه، حكمت 231) خداوند به نيكويي كردن و انصاف فرمان داده است و اين فرمان شمول دارد و نظام اداري، نظامي اخلاقي است كه تمام روابط و مناسبات آن بر اساس دادورزي باشد.

البته اصول اخلاق اداري به موارد ذكر شده خلاصه نمي‌شود و مي‌توان مواردي چون حسن خلق، در اولويت قرار دادن قشر مستضعف و محروم و وفاي به عهد، آراستگي ظاهري، وقت‌شناسي، انجام امور ارباب رجوع در كمترين زمان ممكن و ... را هم به اين مجموعه افزود.

مرامنامه اخلاق اداري، ضابطه‌اي يا توصيه‌اي؟

دكتر«علي لاريجاني» رئيس مجلس شوراي اسلامي 24 تيرماه 87 در جلسه مسئولان هماهنگي هيئت‌هاي رسيدگي به تخلفات اداري و اعضاي هيئت‌هاي نظارت با بيان اينكه اجراي قانون بايد در كشور فضيلت شود گفت: در هيچكدام از دستگاه‌هاي ما، نظامي كه به افراد آموزش داده شود كه چه شئوناتي را رعايت كنند وجود ندارد. وي اين پرسش را مطرح كرد كه آيا در تفكر اسلام اهميتي كه در خصوص كرامت انسان‌ها وجود دارد كم مطرح شده يا اين امر منتقل نشده است.؟

وي در پيشنهادي به مسئولان هماهنگي هيئت‌هاي رسيدگي به تخلفات اداري و اعضا هيئت عالي نظارت توصيه كرد: يك منشور عام امور اداري و يك منشور خاص براي هر دستگاه تدوين شود. پس از تدوين منشور اخلاق اداري، گام بعدي اين است كه هر دستگاه ملزم شود افرادي را كه وارد آن دستگاه مي‌شوند آموزش دهد و با مسئوليت‌ها و تكاليفش آشنا كند.

لاريجاني بر آمادگي مجلس براي حمايت از اين موضوع هم تاكيد و تصريح كرد: اگر احتياج به قانون داريد تلاش مي‌كنيم براي آن قانون بگذاريم، بالا بردن بهره‌وري كار نيازمند اين است كه افراد به خوبي تربيت شوند.

وي با اشاره به استفاده از مكانيزم تشويق در بين كاركنان اظهار داشت: تشويق اقدامات بايد علني باشد تا بر اراده ديگران نيز تاثير بگذارد. ما بايد از اين متدها بيشتر استفاده كنيم و اگر لازم است مجلس در اين زمينه كار تقنيني انجام دهد، ما پشتيبان شما خواهيم بود.(خبرگزاري مهر)

حاصل مقال

حال كه نظام تقنيني و مجريه كشور عزم جدي براي حل مشكلات نظام اداري دارند و زمان مناسبي براي تدوين منشور يا مرامنامه اخلاق اداري فرا رسيده است جاي اين پرسش وجود دارد كه منشور يا مرامنامه اخلاق اداري بايد منشوري قانوني و خشك يا آنكه مخلوطي از قانون(ضابطه) و توصيه‌هاي اخلاقي (كه قرآن و دين اسلام از آن مشحون است) باشد چرا كه تجربه نشان داده است همانگونه كه تنها با ابزار صرف قانون و ضابطه نمي‌توان به اهداف نظام اداري دست يافت تنها با توصيه صرف اخلاقي نيز تحقق اين اهداف امكان‌پذير نيست و به نظر مي‌رسد براي تدوين منشوري جامع مي‌توان شورايي بايد با حضور نمايندگاني از نهادهاي مختلف از جمله دستگاه‌هاي تبليغي و اطلاع‌رساني تشكيل شود و همزمان با وضع قوانين كارآمد، توصيه و اطلاع‌رساني اخلاقي نيز در اين زمينه صورت گيرد و به قول معروف فرهنگ‌سازي شود. البته طراحي و تدوين چنين طرحي بدون درنظرگرفتن حقوق متقابل سه ضلع مثلث، كارفرما(دولت)، كارمند و مردم به صورت توامان بيش از پيش ابتر و عقيم خواهد ماند.
چهارشنبه 6 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 2195]