گزارش جهاني از اصلاح يارانه‌هاي انرژي‌

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: گزارش جهاني از اصلاح يارانه‌هاي انرژي‌

سازمان بين‌المللي انرژي طي گزارشي موسوم به اعلام كرد در صورت حذف يارانه‌هاي انرژي در ايران مصرف انرژي در اين كشور 47 درصد و توليد گاز دي اكسيدكربن 49 درصد كاهش و در مقابل، بهره‌وري در بخش اقتصاد به ميزان 2/2 درصد توليد ناخالص داخلي اين كشور افزايش مي‌يابد.‌

به گزارش فارس، سازمان بين‌المللي انرژي طي گزارشي به نام به بررسي نقش انرژي و يارانه انرژي در روند توسعه پايدار كشورهاي جهان پرداخته است. ‌

بر اساس اين گزارش مساله توسعه پايدار يكي از اصول اساسي سياستگذاري‌هاي كلان اقتصادي است. ولي تبديل اين واژه به سياست‌هاي عملياتي بسيار مشكل است چرا كه روابط و پيوستگي‌هاي زيادي بين منافع نسل حاضر و نسل آينده وجود دارد. توسعه پايدار ابعاد مختلف اقتصادي، تامين اجتماعي و محيط زيست را در برمي گيرد. ‌

انرژي موجب پيچيده تر شدن اين ابعاد مي‌شود. انرژي براي توسعه اقتصادي و اجتماعي لازم است ولي نظام كنوني توليد و مصرف انرژي از راه‌هاي مختلف به محيط زيست ضرر مي‌زند. نحوه توليد، انتقال و مصرف انرژي نقش و جايگاه مهمي در توسعه پايدار منابع انساني خواهد داشت. توسعه پايدار در اصل به معناي تامين نيازهاي نسل حاضر بدون تهديد منافع نسل‌هاي آينده است. در واقع تامين منافع و نيازهاي نسل حاضر نبايد تامين نيازهاي نسل‌هاي آتي را با خطر روبرو كند. ‌اين گزارش مي‌افزايد: بايد بين منافع نسل حاضر و نسل آينده تعادل برقرار شود. عملكرد نسل حاضر بدون شك بر سرنوشت نسل‌هاي آينده تاثير گذار خواهد بود. تامين نيازهاي نسل حاضر نيز نيازمند برقراري تعادل بين اهداف اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي است. ‌

افزايش سطح رفاه اقتصادي و استانداردهاي زندگي اقشار فقير ممكن است در كوتاه مدت با هزينه‌هاي بالاي اقتصادي و افزايش آلودگي هوا توام شود. بنابراين هدف اصلي توسعه پايدار، توجه به كيفيت و كميت رشد اقتصادي است. ‌

بر اساس اين گزارش نحوه توليد، انتقال و مصرف انرژي تاثير زيادي بر روند رشد و توسعه اقتصادي پايدار خواهد داشت. بي شك انرژي نقش سازنده‌اي در رشد و توسعه اقتصادي دارد. انرژي انسان را در تامين نيازهاي اوليه خود مثل توليد غذا، تامين سرپناه و دستيابي به خدمات بهداشتي ياري مي‌دهد. عدم دسترسي به منابع كافي و قابل اطمينان انرژي، توسعه اقتصادي و اجتماعي را در بسياري از مناطق جهان از بين خواهد برد. بيش از دو ميليارد نفر از مردم كره زمين دستيابي كافي به اشكال مختلف انرژي از جمله برق ندارند. ‌

در عين حال نحوه توليد و مصرف انرژي در جهان، ثبات اكوسيستم و بهداشت نسل آينده را با تهديد جدي روبرو كرده است. مصرف روز افزون سوخت‌هاي فسيلي موجب آلودگي هواي شهرها و بارش باران‌هاي اسيدي شده است. توليد انرژي‌هاي فسيلي نيز آلودگي منابع آبي را به همراه داشته است. در بسياري از شهرهاي بزرگ و كوچك، افزايش مصرف سوخت‌هاي فسيلي تهديد و چالش بزرگي عليه سلامت بشريت به شمار مي‌رود. ميزان دي‌اكسيدكربن و اكسيد نيتروژن در بسياري از شهرهاي كشورهاي در حال توسعه بالاتر از استانداردهاي سازمان بهداشت جهاني است. سازمان بين‌المللي انرژي افزود افزايش توليد گازهاي گلخانه‌اي از سويي نيز اتمسفر و جو زمين را با تهديد روبرو كرده و موجب افزايش دماي زمين شده است. در صورت ادامه روند كنوني مصرف انرژي‌هاي فسيلي، دماي زمين تا سال 2100 بيش از 4/1 تا 8/5 درجه سانتيگراد افزايش خواهد يافت. اين مساله همچنين موجب بالا آمدن سطح آب درياها و تغييرات شديد آب و هوايي خواهد شد. مشكلات زيست محيطي تنها به انرژي‌هاي فسيلي محدود نمي‌شود بلكه توليد انرژي هسته‌اي و توليد راديو اكتيو نيز سلامت جهاني را در معرض خطر قرار داده است. ‌

كارشناسان پيش بيني مي‌كنند ميزان مصرف انرژي طي دو دهه آينده به شدت افزايش خواهد يافت. اگر دولتها سياستهاي دقيق و مناسبي را اتخاذ نكنند، رشد فزاينده مصرف انرژي، توسعه و رشد اقتصادي پايدار را با تهديد جدي روبرو خواهد كرد. ‌

سازمان بين‌المللي انرژي پيش بيني مي‌كند تقاضاي جهاني انرژي تا بيست سال آينده بيش از 50 درصد افزايش خواهد يافت. بيش از 90 درصد رشد تقاضاي جهاني انرژي، توسط سوخت‌هاي فسيلي تامين خواهد شد. بخش زيادي از رشد تقاضاي جهاني انرژي نيز در كشورهاي در حال توسعه به خصوص چين و هند خواهد بود. بر اين اساس، ميزان وابستگي جهان به انرژي‌هاي فسيلي طي دهه‌هاي آينده به شدت افزايش خواهد يافت. ‌بر اساس آمارهاي سازمان بين‌المللي انرژي، ميزان توليد گازهاي گلخانه‌اي تا سال 2020 ساليانه 1/2 درصد رشد خواهد داشت. بنابراين دستيابي به منابع انرژي پايدار نيازمند تغيير ريشه‌اي و ساختاري در روند كنوني مصرف انرژي است. يكي از مهمترين راهكارها براي كاهش مصرف انرژي، افزايش بهره وري توليد است. مي‌توان با افزايش بهره وري مصرف انرژي، همان مقدار كالا و خدمات را با مصرف انرژي كمتر توليد كرد. جايگزيني انرژي‌هاي جديد و تجديد پذير به جاي انرژي‌هاي فسيلي نيز راهكار ديگري براي كاهش مصرف انرژي به شمار مي‌آيد. ‌

چگونگي پرداخت يارانه‌ها ‌

اين گزارش مي‌افزايد: يارانه‌هاي انرژي تاثير زيادي بر روند توسعه پايدار اقتصادي دارند چرا كه يارانه انرژي موجب افزايش مصرف و همچنين تعيين نوع انرژي مصرفي مي‌شود. يارانه توليدي يا مصرفي موجب كاهش هزينه انرژي مصرفي براي مصرف كننده نهايي خواهد شد و اين مساله رشد تقاضاي انرژي را به همراه خواهد داشت. اين مساله گرچه منافع اجتماعي را براي مردم به همراه خواهد داشت ولي هزينه‌هاي اقتصادي و زيست محيطي زيادي را به جوامع مختلف وارد مي‌كند. يارانه هايي كه افزايش مصرف انرژي‌هاي فسيلي را تشويق مي‌كند، موجب افزايش توليد گازهاي گلخانه‌اي و آلودگي هوا نيز خواهد شد. از سوي ديگر، يارانه هايي نيز كه براي ارتقاي سطح مصرف انرژي‌هاي تجديدپذير و جايگزين پرداخت مي‌شود، موجب كاهش توليد گازهاي گلخانه‌اي خواهد شد. ‌

پرداخت يارانه به انرژي‌هاي تجديدپذير ‌

سازمان بين‌المللي انرژي در تشريح يارانه انرژي آورده است: معمول‌ترين و عادي‌ترين تعريف براي يارانه انرژي عبارت است از پرداخت نقدي مستقيم از سوي دولت به توليدكننده يا مصرف كننده انرژي. تعريف وسيع‌تر يارانه انرژي عبارتست از هر نوع دخالت دولت كه به‌طور مستقيم يا غيرمستقيم بر قيمت يا هزينه انرژي تاثيرگذار باشد. يارانه انرژي انواع و اشكال متفاوتي دارد. برخي از اين يارانه‌ها تاثير مستقيمي بر قيمت دارد و برخي نيز آثار غير مستقيمي بر قيمت و هزينه انرژي خواهد داشت. اينكه يك دولت از چه نوع يارانه انرژي استفاده مي‌كند بستگي به عوامل مختلفي دارد. اين عوامل شامل هزينه اجراي برنامه، هزينه‌هاي دولتي و آثار مالي يارانه‌هاي انرژي بر گروههاي خاص اجتماعي است. طي سالهاي اخير شاهد پرداخت يارانه به توليد و مصرف انرژيهاي تجديد پذير و جايگزين در كشورهاي صنعتي و توسعه يافته و برخي از كشورهاي در حال توسعه بوده‌ايم. ‌

بر اساس اين گزارش يارانه‌هاي انرژي بسيار گسترده و وسيع است ولي از لحاظ اهميت و نوع با يكديگر تفاوت‌هايي دارند. برآورد ميزان يارانه پرداختي نيز بستگي به تعريف و روش هر كشور دارد. تعاريف و روش شناسي‌هاي مختلف، برآوردهاي مختلفي را از ميزان يارانه انرژي در جهان به دست مي‌دهد. ‌

بر اساس جامع ترين گزارش كه توسط بانك جهاني منتشر شده است، كل يارانه مستقيم انرژي پرداختي در جهان به بيش از 230 ميليارد دلار در سال مي‌رسد. شوروي سابق بيش از دو سوم اين رقم را به خود اختصاص مي‌داد و ساير كشورهاي در حال توسعه نيز مابقي اين رقم را در اختيار داشتند. تحقيق و پژوهش سازمان توسعه و همكاريهاي اقتصادي نيز اين رقم را بيش از 254 ميليارد دلار اعلام كرده است كه 19 ميليارد دلار آن از طريق دريافت ماليات بر مصرف انرژي در كشورهاي توسعه يافته جبران مي‌شود. ‌

بر اساس تحقيقات بانك جهاني ميزان يارانه پرداختي براي مصرف انرژي در 20 اقتصاد بزرگ جهان خارج از سازمان توسعه و همكاريهاي اقتصادي به بيش از 48 ميليارد دلار مي‌رسد و اين رقم در بين اعضاي اين سازمان به 10 ميليارد دلار رسيده است. البته ميزان پرداخت يارانه انرژي از دهه 1980 تا كنون به علت اجراي اصلاحات ساختاري اقتصادي روندي نزولي داشته است. ‌

بر اساس آمارهاي بانك جهاني ميزان يارانه پرداختي در 5 سال منتهي به 1996 بيش از 50 درصد كاهش داشته است.

در اكثر كشورهاي عضو سازمان توسعه و همكاري‌هاي اقتصادي، يارانه پرداختي انرژي توسط ماليات بر مصرف انرژي جبران مي‌شود. به عنوان مثال در چهار كشور بزرگ اروپايي، ميزان درآمد حاصل از وضع ماليات بر فروش فرآورده‌هاي نفتي به بيش از 160 ميليارد دلار مي‌رسد. اين در حالي است كه كل يارانه انرژي پرداختي در بين كشورهاي اين سازمان حدود 20 تا 30 ميليارد دلار در سال است. نكته قابل توجه اينكه در اكثر كشورهاي توسعه يافته و صنعتي، يارانه انرژي به بخش توليد اختصاص مي‌يابد. بالعكس در كشورهاي در حال توسعه شاهد افزايش يارانه انرژي به مصرف كنندگان هستيم. ‌

حذف يارانه‌ها براي رشد اقتصادي ‌

اين گزارش در ادامه به آثار اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي پرداخت يارانه انرژي اشاره كرده است. يارانه انرژي موجب تغييرات وسيعي در توزيع منابع اقتصادي در كشورهاي مختلف مي‌شود. اين گونه تغييرات بي شك آثار اقتصادي، زيست محيطي و اجتماعي زيادي به همراه خواهد داشت. برآورد ميزان تاثيرات منفي و مثبت يارانه انرژي مشكل و غير منطقي است. اين گونه برآوردها تنها زماني صحيح است كه منافع اجتماعي و زيست محيطي نيز لحاظ شود. مثالهاي زيادي از كشورهاي مختلف جهان در خصوص هزينه‌هاي اقتصادي يارانه انرژي وجود دارد. ‌

بر اساس برآوردهاي سازمان بين‌المللي انرژي، ميزان كاهش رشد اقتصادي هشت اقتصاد بزرگ جهان خارج از سازمان توسعه و همكاري‌هاي اقتصادي، به علت پرداخت يارانه انرژي، بيش از 7 درصد است. بدين ترتيب با حذف يارانه‌ها رشد اقتصادي در اين كشورها افزايش خواهد يافت. ‌

در عين حال پرداخت يارانه به توليد يا مصرف موجب كاهش قيمت و در نتيجه افزايش مصرف انرژي خواهد شد. به عنوان مثال، پرداخت يارانه انرژي در روسيه موجب كاهش چشمگير بهره‌وري مصرف در بخش مصرف خانگي شده است. اين مساله طي دهه اخير پيشرفت‌هاي خوبي داشته است و در مجارستان سرمايه‌گذاري در خصوص بهره وري مصرف انرژي از 5 تا 10 ميليون دلار به بيش از 80 ميليون دلار در سال افزايش داشته است. پرداخت يارانه انرژي به مصرف‌كننده در سال 1997 ميلادي در اين كشور حذف شده است. البته يارانه انرژي و از بين رفتن منابع انرژي در بسياري از كشورهاي در حال توسعه ادامه دارد. ‌همچنين پرداخت يارانه انرژي موجب كاهش تمايل و اشتياق شركتهاي مختلف براي سرمايه گذاري در زير ساختهاي انرژي خواهد شد. يارانه انرژي موجب وابستگي يك كشور به تكنولوژي‌هاي قديمي در زمينه توليد انرژي خواهد شد. بسياري از كشورهاي‌ توليد كننده انرژي در حال توسعه، هم اكنون با معضل كمبود سرمايه گذاري در زير ساختهاي نفت و گاز روبرو هستند. ‌

پرداخت يارانه انرژي به توليد كنندگان موجب كاهش فشار ناشي از بازار رقابتي خواهد شد و تمايل توليدكنندگان را براي كاهش هزينه‌ها كاهش خواهد داد. بنابراين ميزان بهره وري مصرف انرژي در بخش توليد نيز كاهش خواهد يافت. اعطاي يارانه براي توليد زغال سنگ در برخي از كشورهاي توسعه يافته و صنعتي موجب كاهش بهره‌وري طي دهه‌هاي گذشته شده است. ‌

يارانه انرژي و فشار مالي به دولت‌

سازمان بين‌المللي انرژي مي‌افزايد: يارانه‌هاي مستقيم موجب كاهش شديد درآمدها و منابع مالي دولت مي‌شود. ‌

بر اساس آمارهاي صندوق بين‌المللي پول، هزينه‌هاي مستقيم يارانه انرژي در ايران به بيش از 10 درصد بودجه رسيده است. در شرايطي كه قيمت جهاني نفت به شدت رو به افزايش است، پرداخت يارانه براي فرآورده‌هاي نفتي، فشار مالي زيادي را به اين دولت وارد كرده است. ‌

افزايش يارانه‌ها موجب رشد تقاضاي داخلي انرژي خواهد شد و از سويي واردات انرژي و از سوي ديگر صادرات آن را تحت الشعاع قرار خواهد داد. افزايش وابستگي به واردات انرژي، امنيت عرضه انرژي يك كشور و همچنين تراز پرداخت‌ها را به شدت تهديد مي‌كند. به عنوان مثال دولت اندونزي برآورد كرد يارانه انرژي موجب كاهش 16 ميليارد دلاري درآمدهاي صادراتي اين كشور طي 5 سال منتهي به سال 2005 شده است. ‌

يارانه انرژي در بخش مصرف موجب كاهش قيمت واقعي انرژي نسبت به قيمت جهاني آن خواهد شد و اين مساله زمينه لازم براي مفاسد اقتصادي و قاچاق سوخت را فراهم مي‌كند.

هم اكنون در بسياري از كشورهاي آفريقايي و آسيايي شاهد اختلاف قيمت شديد سوخت بين قيمت‌هاي داخلي و جهاني هستيم.

نكته قابل ذكر ديگر اينكه، تحقيقات و بررسي‌هاي اقتصادي نشان مي‌دهد، اقشار فقير به مراتب كمتر از ثروتمندان از منافع يارانه‌هاي انرژي برخوردار مي‌شوند. در حالي كه در بسياري از كشورهاي در حال توسعه يارانه مصرف برق به مصرف كنندگان پرداخت مي‌شود ولي در بسياري از مناطق روستايي و فقير نشين اصلا برق وجود ندارد. ‌

كاهش 47 درصدي مصرف‌

‌ اين گزارش همچنين به بررسي تاثير حذف يارانه‌ها بر ميزان مصرف انرژي در برخي از كشورها پرداخته است. ميانگين پرداخت يارانه براي بنزين در ايران بيش از 4/80 درصد قيمت واقعي آن است.

حذف يارانه‌ها موجب كاهش 5/47 درصدي مصرف انرژي در ايران خواهد شد كه اين مساله كاهش 4/49 درصدي توليد دي‌اكسيدكربن را نيز به همراه خواهد داشت. همچنين با انجام اين كار بهره وري در اقتصاد ايران تا 2/2 توليد ناخالص داخلي اين كشور افزايش پيدا مي‌كند و رشد اقتصادي اين كشور با رشد بيش از پيش مواجه خواهد شد. ‌

ميانگين نرخ يارانه در چين 9/10 درصد قيمت واقعي آن است.حذف يارانه‌ها موجب كاهش 4/9 درصدي مصرف انرژي و افت 4/13 درصدي توليددي اكسيدكربن در اين كشور خواهد شد. ميانگين نرخ يارانه در روسيه 5/32 درصد قيمت آزاد آن است. حذف يارانه موجب كاهش 18 درصدي مصرف انرژي و كاهش 1/17 درصدي توليد دي اكسيدكربن در اين كشور مي‌شود.

ميانگين يارانه پرداختي در هند نيز 2/14 درصد قيمت آزاد آن است كه حذف يارانه‌ها موجب كاهش 2/7 درصدي مصرف انرژي و كاهش 1/14 درصدي توليد

دي اكسيدكربن در اين كشور خواهد شد. ميانگين يارانه پرداختي در اندونزي 5/27 درصد قيمت آزاد در بازار است.حذف يارانه‌ها موجب كاهش 1/7 درصدي مصرف انرژي و كاهش 11 درصدي دي اكسيدكربن در اندونزي خواهد شد. ميانگين يارانه پرداختي در آفريقاي جنوبي معادل 4/6 درصد قيمت آزاد آن است. حذف يارانه‌ها موجب كاهش 3/6 درصدي مصرف انرژي و كاهش 1/8 درصدي دي اكسيدكربن مي‌شود. ميانگين يارانه پرداختي در ونزوئلا بيش از 6/57 درصد قيمت آزاد اين ماده است.حذف يارانه‌ها موجب كاهش 9/24 درصدي مصرف انرژي و كاهش 1/26 درصدي توليد دي اكسيدكربن در اين كشور خواهد شد. ‌

سه شنبه 5 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 132]