جاذبه های طبیعی استان سیستان و بلوچستان مقاله 2 - دكتر غلامرضا نوري

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان:

استان سيستان و بلوچستان با مساحت 187502 كيلومتر مربع (سيستان :‌15197 و بلوچستان : 172305 كيلومتر مربع) در جنوب شرقي ايران بين عرض هاي 25 درجه و 3 دقيقه تا 31 درجه و 27 دقيقه شمالي و طول هاي 58 درجه و 50 دقيقه تا 63 درجه و 21 دقيقه شرقي قرار دارد. اين استان با اختصاص بيش از 11% وسعت كل كشور، پهناورترين استان ايران بوده كه از شمال با استان خراسان، از غرب با كرمان و هرمزگان، از جنوب با درياي عمان (320 كيلومتر مرز آبي ) ازشرق با كشورهاي افغانستان و پاكستان (1100 كيلومتر مرز خشكي ) همجوار است و بر طبق آخرين سرشماري نفوس و مسكن (1385) بالغ بر 2 ميليون و 400 هزار نفر يعني حدود 4/3 % جمعيت كشور را در خود اسكان داده است. با متوسط بارندگي سالانه حدود 110 ميليمتر يا بعبارتي كمتر از 50 % ميانگين بارندگي كشور ( 245 ميليمتر ) كه خود كمتر از 30% متوسط بارندگي جهان ( بالغ بر 800 ميليمتر ) است جزء استان هاي خشك ايران محسوب مي شود. اراضي كشاورزي حدود 400 هزار هكتار يعني تغريبا 2% از مساحت استان را تشكيل مي دهند كه از اين مقدار در شرايط نرمال 330 هزار هكتار در سال كشت مي شود. اين استان به دليل همجواري با درياي عمان از يك طرف و كوير لوت از طرف ديگر از لحاظ پوشش گياهي داراي دو نوع فلور بلوچي و ايران ـ توراني است ؛ بنابراين از تركيب پوشش گياهي متنوع و به تبع آن فوني غني برخوردار است. به منظور استفادة بهينه از پتانسيل هاي منطقه، شناخت آن ها لازم و ضروري بوده و اين مهم بدون بررسي و پژوهش ميسر نخواهد بود؛ لذا در ادامه، سيماي طبيعي و ارزش هاي زيست محيطي استان به اختصار معرفي مي گردد. اميد كه اين مجموعه بتواند سرآغازي براي تدوين برنامه هاي مؤثر و اساسي جهت رفع محروميت از منطقه باشد.
الف ـ سيماي طبيعي استان
مراتع
حدود 8/11 ميليون هكتار از كل مساحت استان يعني 63 % را مراتع به خود اختصاص داده كه شامل بيش از 1200 گونه گياهي مي باشد كه از اين مقدار حدود 70 گونه دارويي شناسايي شده است. مراتع حاشيه تفتان، بزمان ، هامون جزموريان و هامون سيستان مرغوب ترين مراتع استان را تشكيل مي دهند(9) .
جنگل ها
جنگل ها حدود يك ميليون هكتار از كل مساحت استان يعني 35/5 % را شامل مي شوند كه بيش از 60 % آن ها جزء جنگل هاي تنك و نيمه متراكم هستند. اين جنگل ها در دو رويشگاه خليج ـ عماني شامل شهرستان هاي چابهار، ايرانشهر و نيكشهر و رويشگاه ايران ـ توراني، كه از نظر مساحت سطح بيشتري را به خود اختصاص داده است ، پراكنده شده اند. از ديگر استعدادها و نعمت هاي خدادادي جنگل هاي مانگروست كه به مساحت 300 هكتار در خليج گواتر در شرق چابهار و مرز پاكستان قرار گرفته است. الف ـ‌ 3ـ بيابان ها
سطحي معادل 4/6 ميليون هكتار از مساحت استان يعني حدود 32 درصد را اراضي بياباني و شنزارها تشكيل مي دهند كه يك ميليون هكتار آن شنزارهاي فعال هستند. نتايج مطالعات شناسايي كانونهاي بحران فرسايش بادي نشان مي دهد كه در كشور مجموعا 183 كانون شناسايي شده اند؛ از اين تعداد 27 كانون يعني حدود 14 % آن متعلف به استان سيستان و بلوچستان بوده كه مهمترين تهديد استان در همه ابعاد اقصادي، اجتماعي ، بهداشتي ، كشاورزي وغيره محسوب مي شود و زماني كه با ديگر پديده هاي طبيعي همچون خشكسالي همراه شود ميزان و شدت خسارت بطور تصاعدي افزايش مي يابد (50).
مناطق چهار گانه
از كل مساحت استان 3/7 % يعني 1344317 هكتار تحت حفاظت سازمان محيط زيست قرار دارد، شامل : مناطق حفاظت شده معادل 758189 هكتار (4/56 % كل مناطق ) ، مناطق حفاظت شده جنگلي معادل 126365 هكتار (4/9 % مناطق) ، مناطق شكار ممنوع با 459753 هكتار (2/34 % مناطق) و آثار طبيعي ملي با 10 هكتار كه از مساحت مناطق محسوب مي شود ( سازمان حفاظت محيط زيست ، 1383).
گونه هاي جانوري مختص استان
تمساح پوزه كوتاه ايراني ( گاندو )Crocodylus palustris palustris (تصوير1-1)
خرس سياه Ursus thibetanus gedrosianus (تصوير1-2)
سنجاب بلوچي Funambulus pennantii (تصوير1-3)
لاك پشتان دريايي (تصوير1-4)
نمونه اي از درختان كهنسال
درخت سرو زرين دهپابيد با قدمت 1200سال ، در 65 كيلومتري خاش در حاشيه دهپابيد در مسير جاده زاهدان به خاش (تصوير1-5)؛
درخت سرو زرين سنگان ، در 45 كيلومتري خاش داخل روستان سنگان، از روستاهاي زيباي حاشيه تفتان و در صحن مسجد روستا (تصوير1-6)؛
انجير معابد: در فاصله 11كيلومتري مسير جاده چابهار ـ ايرانشهر و 20 كيلومتري جاده ساحلي پريس ـ گواتر در منطقة كچو شهرستان چابهار.
منابع آب
اين استان داراي پنج حوضه آبريز اصلي شامل هامون هيرمند، هامون ماشكيل، هامون جازموريان، كوير لوت و درياي عمان است. پتانسيل آبهاي سطحي و زيرزميني استان 2/6 ميليارد متر مكعب و ميزان استحاصال آب در استان 9/3 ميليارد متر مكعب مي باشد. منابع آبي استان در قالب تالاب، رودخانه، چشمه ، قنات و ... مي باشند كه مهمترين آنها به قرار زير است:
تالاب ها
تالاب ها كه در شمال ، مركز و جنوب استان گسترده شده اند علاوه بر ذخيره ميليارد ها متر مكعب از آبهاي سيلابي در زمان بارندگي هاي ناگهاني بخصوص فصل زمستان و بهار، سالانه ميزبان هزاران پرنده مهاجر از كشورهاي دور و نزديك هستند ه براي زمستان گذراني به آبهاي استان مراجعه مي كنند و جلوه اي خاص به آنها مي بخشند. هامون هيرمند، هامون صابري ، تالاب لولكدان، تالاب هامون جازموريان، تالاب هامون ماشكيل و ... تعدادي از تالاب هاي استان هستند.
‌رود خانه ها
رود هيرمند كه شاهرگ حياتي تالاب بين المللي هامون است ؛
رودخانه بمپور از رودخانه هاي دائمي و نسبتا پر آب بلوچستان كه در نهايت به تالاب هامون جازموريان مي ريزد؛
رودخانه دائمي كاجو؛
رودخانه دائمي سرباز از سرشاخه هاي اصلي رودخانه باهو كلات ؛
رودخانه باهوكلات كه از بهم پيوستن رودخانه هاي كاجو، سرباز و باهو شكل مي گيرد و مأمن گاندو تمساح تالابي و منحصر به فرد ايراني است؛
رودخانه كارواندر كه با دارا بودن آبشار، چشم اندازي بي نظير دارد.
چشمه ها
به لحا‌ظ تنوع اقليمي، چشمه هاي متعدد آب معدني گرم و سرد در سراسر استان سيستان و بلوچستان پراكنده شده اند از جمله : چشمه آب معدني مكسان و اسپيدز بزمان، زيارت گوربند زاهدان، چشمه آب معدني پاي كوه سرخ ايل و ...
ژئوتوريسم
از مهمترين آثار ژئوتوريسمي موجود در استان گل فشان ها و غارها مي باشند:
الف گل فشان ها
اثر طبيعي ملي گل فشان پير گل (تصوير1-7) : با وسعت 7 هكتار در داخل كوه هاي سياه بندان شرق بزمان و جنوب غربي خاش در فاصله 78 كيلومتري گوهر كوه و 113 كيلومتري نوك آباد شهرستان خاش واقع گرديده است.
گل فشان تنگ : اين چشمه گل فشان در دشت كهير با آب و هواي گرم و مرطوب در فاصله 85 كيلومتري چابهار واقع گرديده است.
مهمترين غارهاي جذاب و ديدني استان عبارتند از :
غار لاديز در 10 كيلومتري شهر ميرجاوه؛ غار پوسه در حاشيه روستاي پوسه ، 65 كيلومتري خاش و 120 كيلومتري زاهدان ؛ غار كرمانچي در دره آهو و به فاصله يك كيلومتري روستاي كرمانچي ايرانشهر و غار چاهك در 40 كيلومتري شمال شرقي خاش .
كوه ها
يكي از مهمترين ارتفاعات استان سيستان و بلوچستان اثر طبيعي ملي تفتان است. اين قله آتشفشاني نيمه فعال با وسعت 218 هكتار در جنوب زاهدان و 35 كيلومتري شمال شرقي شهرستان خاش واقع گرديده است . با ارتفاع 4050 متر به بام شرق ايران معروف است و در حال حاضر بطور دائم از دهانه آن بخار آب ، گازهاي شيميايي گوگرد دار و ... متصاعد مي گردد (تصوير1-8).
كوههاي مريخي (بدلند) (تصوير1-9) از جاذبه هاي سواحل نيلگون درياي عمان (تصوير1-10) هستند كه در فاصله 25 كيلومتري چابهار در مسير جاده پريس ـ چابهار واقع گرديده و بدليل شكل خاصي كه دارند به كوههاي مريخي معروف شده اند. تعدادي از كوه هاي ديگر استان كوه خواجه ، كوه آتشفشاني بزمان ( خضر ، زند ) ، پلنگ كوه، كوه بيرك ، ملك سياه كوه و كوه هاي بم پشت هستند.
سيستان و تالاب هامون
سيستان با مساحت 15197 كيلومتر مربع ، كه 5/8 % از سطح استان سيستان و بلوچستان را در بر مي گيرد جمعيتي در حدود 400 هزار نفر و قدمتي بالغ بر 5000 سال دارد. وجود شهر سوخته در 55 كيلومتري جنوب آن معروف به بهشت باستان شناسان؛ كوه خواجه با قدمتي حدود 2200 سال در 25 كيلومتري جنوب غربي شهرستان زابل ؛ دهانه غلامان تنها شهر غير پايتختي هخامنشيان با قدمت 2000 ساله در 30 كيلومتري جنوب شرقي شهرستان زابل و صدها اثر تاريخي و باستاني ديگر نشان از سيستاني آباد و اثر گذار بر فعاليت هاي اقتصادي و اجتماعي منطقه و كشورهاي همسايه دارد . يقينا اين مهم از همجواري انسان با آب و رودخانه حاصل شده است. رودخانه هيرمند فعلي از ديرباز شاهرگ حياتي منطقه بوده و همراه تالاب هامون موجب رونق زندگي انسان در اين سرزمين كهن و مقدس شده است. زيبايي سرزمين و طبيعت زنده و شاداب سيستان آن چنان در رفتارهاي اجتماعي و سياسي مردم منطقه مؤثر بوده است كه فردوسي حكيم را بوجد آورده و رستم دستان را در شاهنامه خود بعنوان نمادي از اين پتانسيل ها خلق مي نمايد. اما متأسفانه امروزه به دلايل مختلف سياسي ، اقتصادي و علمي، تالاب بين المللي هامون در فهرست تالاب هاي آسيب ديده كنوانسيون رامسر ثبت شده است . لذا براي عبور از اين بحران و حفظ و احياء ارزش هاي زيست محيطي و اكولوژيكي آن ، نياز به همت عمومي و بسيج ملي است تا با اتخاذ ديپلماسي قوي همراه با بكارگيري يافته هاي علمي بتوان اولا حقابه آب منطقه از افغانستان را تامين نمود و ثانيا از بهره برداري هاي افراطي و بيش از حد در داخل جلوگيري كرد تا پس از تثبيت پوشش گياهي آن همچون سال هاي دهه 50 و 60 شاهد زيبايي و طراوت تالاب هامون و ايفاء نقش اكولوژيكي آن باشيم.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 358]