ملاصدرا حدود دو‌هزار بار در «اسفار» به قرآن كريم ارجاع مي‌دهد

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: ملاصدرا حدود دو‌هزار بار در «اسفار» به قرآن كريم ارجاع مي‌دهد
گروه انديشه: ملاصدرا حدود دو‌هزار بار در «اسفار» به قرآن كريم ارجاع مي‌دهد. در واقع هم نوشته‌هاي فلسفي او مشحون از آيات و روايات است و هم تفاسير قرآني و شرح روايي او هماهنگ با مباني فلسفي است.
متن فوق بخشي از مقاله «رويكرد فلسفي ملاصدرا به تفسير قرآن» است كه توسط «علي‌رضا دهقان‌پور»، دانشجوي دكتراي مباني نظري اسلام نگارش يافته و در آخرين شماره از مجله «معرفت» (شماره 128، مرداد‌ماه 1378) منتشر شده است.

اثر تفسيري ملاصدرا در ميان ديگر آثارش مزيت ويژه‌اي در رهيافت قرآني او داشته و چگونگي راه‌يابي حكمت صدرايي به پيشگاه تفسير قرآن را بهتر نشان مي‌دهد. دقت در مواضع تلاقي تفسير و فلسفه، تأثير فلسفه در تفسير را پيش چشم ما قرار مي‌دهد.

اين نوشتار گوشه‌هايي از فهم و تفسير ملاصدرا از آيات الهي را كه مبتني بر بحث علم در فلسفه و حكمت متعاليه بوده است، ارائه مي‌كند. مسائلي نظير عدم اكراه در دين، عدم امكان تسميه ذات احدي، لهو ولعب بودن دنيا، راز سه گانه بودن اصناف مردم (اصحاب مشئمت، ميمنت و سابقون) چگونگي فريب خويشتن، مراد از نور مؤمن، فرق قرآن و فرقان و تمايز امت خاتم از ساير امت‌ها، همگي بر پايه بحث علم در حكمت متعاليه، پاسخي خاص دارد. در اين بحث «وَمَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ» (آيه 17، سوره 8) معنا مي‌شود و وجوب رزق مقدر براي مخلوفات اثبات مي‌شود.

بهترين روش تفسير در نگاه ملاصدرا

تفسير قرآن، علمي است كه به بحث از مدلول كلام الهي مي‌پردازد. ملاصدرا بهترين روش تفسير را اين مي‌داند كه مفسر ابتدا با شروع از معاني ظاهري و سپس با ترك حواس مادي و استمداد از حواس باطني و استفاده از شهود، حقايق قرآني را نظاره كند. وي در تفسير آيات به تناسب، يكي از اصول فلسفي را مطرح كرده و معناي خاصي از آيه برداشت مي‌كند.

ملاصدرا با استفاده از «الحي القيوم» علم خداوند، به ذات و از آن‌جا علم خدا به جزئيات را استفاده مي‌كند. قاعده بسيط‌الحقيقه در آياتي مانند «وَمَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ» مورد اشاره شده است. وي با استفاده از آيات، چهار مرتبه براي علم الهي بيان مي‌كند: مرتبه عنايت، مرتبه قضا، مرتبه قدر، موجودات جزئي خارجي. تغيير در علم الهي تنها در دو مرتبه اخير ممكن است و راز تغييراتي مانند لعل، عسي، تعجب، استفهام، امتحان و دعا در قرآن است. ملاصدرا وجوب عقلي رزق الهي را از علم الهي نتيجه مي‌گيرد.

از مطالب مزبور مي‌توان تأثير نگرش فلسفي ملاصدرا در تفسير قرآن را نتيجه گرفت، او با اصول فلسفي خود به تفسيري خاص از آيات مي‌پردازد. به يقين اگر ملاصدرا بدون زمينه فلسفي به سراغ تفسير قرآن رفته بود، از برداشت‌هايي كه اكنون از او مشاهده مي‌شود خبري نبود. گويا سعي ملاصدرا بر اين بوده است كه هماهنگي ميان فلسفه و معاني باطن قرآن را نشان دهد.

وي مي‌كوشد تا فلسفه و عرفان را با آيات الهي تركيب كند و البته محصول آن حكمت متعاليه شد. همت او بر اين بوده كه در تفسير فلسفي خود از حقايق ديني فاصله نگيرد. از اين‌رو بر كساني كه بدون حفظ ظواهر به تأويلات دور، چنگ مي‌زنند خرده گرفته و خطر آن‌را از جمود بر ظواهر بيشتر مي‌داند.

تفسير صدرالمتألهين متمايز از ساير تفاسير فلسفي

بنابراين تفسير صدرالمتألهين را نمي‌توان در كنار ساير تفاسير فلسفي قرار داد؛ زيرا او معتقد است براي تفسير قرآن بايد با حفظ ظواهر الفاظ با استعانت از نبوت و امامت و با معرفت عقلاني و شهود روحاني به مطالعه حقايق آيات پرداخت.

هرچند حكمت صدرايي در فهم او از قرآن تأثير داشته است، اما بايد توجه داشت كه تأثير فهم قرآني و حكمت متعاليه در يكديگر، تأثيري متقابل و دوسويه است. ملاصدرا حدود دو هزار بار در «اسفار» به قرآن ارجاع مي‌دهد. در واقع هم نوشته‌هاي فلسفي او مشحون از آيات و روايات است و هم تفاسير قرآني و شرح روايي او هماهنگ با مباني فلسفي است.

ملاصدرا آفت انديشه اسلامي را دوري از آيات و روايات مي‌داند و همواره سعي دارد با تأملات عقلي و چهره علمي گزاره‌هاي ديني را نمايان سازد. او به تعامل دوجانبه قرآن و حكمت مي‌انديشد. از اين‌رو در كتب فلسفي خود از آيات مدد مي‌گيرد و در تفسير قرآن حكمت را وارد مي‌كند.

يادآوري مي‌شود مجله علمي ـ ترويجي معرفت به صاحب‌امتيازي مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره) و به مدير‌مسئولي «سيد‌احمد رهنمايي» و به سردبيري «ابوالفضل ساجدي» منتشر مي‌شود. اين شماره (شماره 128، مرداد‌ماه 1378) به فلسفه اختصاص يافته است.
يکشنبه 3 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 223]