نقدى بر عملكرد علمى و پژوهشى مجله انجمن شيميگران ايران بازار مكاره پژوهش و تحقيق

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: نقدى بر عملكرد علمى و پژوهشى مجله انجمن شيميگران ايران بازار مكاره پژوهش و تحقيق
[ دكتر محمد يلپانى- ** دكتر اكبر حيدرى ]
سال هاست كه ما منتقدان وضع موجود پژوهش، بويژه در مورد تحقيقات شيمى - پرمقاله ترين رشته كشور، در نوشته هاى خود جامعه را هشدار مى دهيم كه در دانشگاه ها و مراكز علمى ما برخى از محققان ارشد و شاگردان چشم بسته ولى زحمتكش آنان، اغلب فقط مشغول تمرين تحقيق هستند و نه خود آن. طبيعتاً، حاصل آن نوشته هايى مى شود كه هر سال به ميزان فزاينده در انواعى از مجلات سراسر جهان عرضه مى شوند تا عددوار اعتبارى را بيابند.

384513.jpg

اين نشريات گاه انتشاراتى هستند از يكى از كشور هاى جهان سوم با اهداف و محدوديت هاى كيفى خاص خود يا اكثراً از نوع كاملاً تجارى و با اهداف سودجويانه. محتواى هر دو گونه اين مجلات غالباً فقط با روش هاى صورى داورى شده و جالب اين كه در آنها هرسال تعداد محققان تراز اول جهان ناياب تر و بيشتر از پيش، صفحات آنها به محققان جهان سوم اختصاص مى يابند. در نتيجه، مى توان تصور كرد كه نتايج تحقيقات مهم و از لحاظ علمى- فنى ارزشمند كشور هاى پيشرفته كماكان اغلب در همان مجلات جوامع علمى خودشان با معيارهاى واقعى مورد ارزيابى، رتبه بندى و چاپ مى شوند.
در گذشته در پى اين گونه نقد ها نه مسئولان محترم جامعه شيميگران ايران و نه يكى از همكاران پر مقاله كه على الاصول مورد خطاب مستقيم نوشته هاى ما قرار مى گرفته اند، نسبت به هيچ كدام از نوشته هاى ما رسماً و كتباً اعتراضى نكرده اند. بويژه، صحت هيچ كدام از آمار و ارقام زيربنايى نوشته هاى ما را زير سؤال نبرده اند، اگرچه در خفا همواره ما را مورد لعن قرار داده اند!
در اين نوشته نيز لازم مى دانيم تكرار كنيم كه نقد ما محدود به ادعايى است كه لااقل بعضى از همكاران نسبت به اهميت نتايج كار خود داشته و انتظارى كه اين محققان گرامى نسبت به دريافت تمجيد، كسب پاداش و امتياز از جامعه علمى دارند. وگرنه ما نيز واقفيم و قبل از آن نيز نوشته ايم كه محققان جامعه ما در شرايط يكسان و يا قابل مقايسه با محققى مثلاً در كشور انگلستان كار نمى كنند. لذا آنچه كه باعث انتقاد اصلى ما مى شود، لزوماً كيفيت ذاتى مقالات عرضه شده ما نيست. اين گونه نقايص، البته به طور تاريخى در جوامع جهان سوم نهادينه شده اند وگرنه قرن ها پيش به خواب فرو نمى رفتند و يا لااقل، ده ها سال پيش، در هنگام برخورد با فنون و توانايى هاى غرب، بيدار شده، درصدد يافتن ايرادهاى خود به فكر فرو مى رفتند. انتقاد ما بسيار محدود و صرفاً نسبت به ماهيت اين مسابقه كاذبى است كه توسط عده اى - شايد هم بسيار قليل - صرفاً براى تجليل از خود و به منظور كسب حداكثر امتياز از جامعه و مقامات مسئول كشور، به نام تحقيقات يا اهدافى و تحت عناوينى مانند گشايش دروازه هاى علم بشر به راه انداخته شده است. به نظر ما، اين مسابقه اى است، كه به پيوستن كشور ما به بقيه جهان علم و صنعت منتهى نخواهد شد و برنده اى جز شخص محقق ارشد نخواهد داشت. جزء و يا كل جامعه ما نبايد فكر كند و انتظار داشته باشد رقمى حتى بسيار بيش از ۴۵۰ مقاله و ۶ هزار و ۵۰۰ ارجاع (كمتر و يا بيشتر) به محققى ارشد، مفهومى جز بزرگداشت اين گونه افراد خواهد داشت.
البته در بى بهره ماندن اجتماع ما از تراوش هاى علمى دانشمندان اعصار طلايى جهان اسلام شكى نيست، اما لااقل قرن ها بعد، ديگرانى در اجتماعاتى كه به لحاظ فكرى به ظاهر بسيار عقب مانده تر از جهان اسلام بودند، از اين يافته ها استفاده زيادى بردند. شايد ارقام ظاهرى استنادات به مقالات محققان كنونى ما نيز اين توهم را در ذهن ها ايجاد كنند كه اگر بار ديگر، خود ما قادر به استفاده از يافته هاى بزرگان فكرى امروزى نيستيم، لااقل مانند گذشته، ديگران از اين يافته ها سود ها خواهند برد. چه فرقى مى كند؛ وقتى كه جامعه ما خود قادر به برداشت از اين خرمن هاى دانش نيست، ديگرانى خواهند بود كه از آن سود ها ببرند! اگر واقعاً چنين باشد، هر چند كه براى خود ما تأسف آور خواهد بود، ولى براى پيشرفت بشر هنوز مفيد به نظر مى رسد. در اين صورت بد نيست در دنياى علم امروزى بگرديم تا بيابيم ديگرانى را كه طبق ادعا از اين نو دانسته ها اين گونه استفاده ها مى كنند.
طبق اطلاعيه مجله انجمن شيميگران ايران كه در سال ۲۰۰۴ اولين جلد آن منتشر شده است، تاكنون در آن تعداد ۲۰۵ مقاله علمى به چاپ رسيده و به آنها مجموعاً ۳۴۴ بار استناد شده است. طبق روشى كه براى ارزيابى كيفيت مجلات، معمول شده است، كيفيت يك مجله علمى مساوى است با JIF يا ضريب تأثير آن مجله و برابر است با تعداد استنادات به مقالات دو سال قبل يك مجله در سال مشخص، تقسيم بركل مقالات منتشر شده در آن مجله در دو سال مذكور. به اين ترتيب براى اين مجله شيمى ايران در سال ۲۰۰۷ ضريب ۱‎/۳۸۹ محاسبه شده است.لازم به ذكر است كه اين ضريب براى رشته هاى علوم يكسان نبوده و از سال به سال نيز تغييراتى را نشان مى دهد. در رشته شيمى، در حال حاضر مجله آلمانى - بين المللىAngewandte Chemie كه معمولاً مقالات جديدترين كشف را عرضه مى كند، با ضريب ۱۰‎/۰۳۱ از ديگران پيشى گرفته است. بدين ترتيب مقالات چاپ شده در آن معمولاً بسيار ارزشمند تلقى مى شوند.

384534.jpg

در مقايسه، در ليست رتبه بندى چند هزارتايى مجلات علمى، معمول است كه مجلات انجمن هاى علمى كشور هاى جهان سوم با ضرايبى بسيار كوچك تر از يك، در آخر آن قرار مى گيرند. ضريب اثرگذارى اخير چند مورد از مجلات از قديم مشهور انجمن هاى شيميِ كشور ها به اين شرح است: سوئيس ،۱‎/۵۱۵ كانادا ،۱‎/۲۰۴ لهستان ،۰‎/۴۸۳ ژاپن ،۱‎/۴۰۴ هندوستان ۰‎/۳۳۰ و استراليا ۱‎/۲۵۷‎/ به نظر ما، بدون هرگونه توجه به ارقام پرمفهوم اضافى، نه تنها تعداد كمى مقالات و به طور نسبى تعداد قليل استنادها به اين مجله علمى ايرانى، هرگونه نتيجه گيرى آمارى را بى معنى مى كنند، بلكه نكته جالب و بسيار سؤال برانگيز اين است كه مجله انجمن شيميگران ايران JICS چگونه موفق شده است اين ضريب مورد بحث را در عرض يك سال (۲۰۰۷- 2006) از رقم ۰‎/۶۶۴ به ،۱‎/۳۸۹ يعنى تقريباً دو برابر ضريب سال قبل خود برساند و به اين ترتيب همكاران دست اندركار شيميگر ما - معجزه آسا - موفق شده اند در مدتى بسيار كوتاه با نشريه جديد خود، از مجلات جوامع علمى بسيار باسابقه و نسبتاً مشهور دنيا مانند كانادا، لهستان، هندوستان و.‎/‎/‎/ به ميزان قابل ملاحظه اى پيشى گيرند و اكنون كم مانده است تا به ارزندگى فعاليت شيميگر هاى كشور هاى با سابقه اعتبار بس طولانى، مانند ژاپن، سوئيس، استراليا و.‎/‎/‎/ هركدام با ساليانه بيش از يكصد مقاله و چند هزار استناد در سال، برسند. در ظاهر امر، اين پيشرفت بايد براى همه ما مايه خوشحالى شود و لذا بايد به همه دست اندركاران محترم اين مجله، براى اين موفقيت يك خسته نباشيد بگوييم. (در مورد جهش هاى اينچنينى، لازم به ذكر است كه لااقل در يك مورد: مجله Biodiversity چاپ كانادا كه تا سال ۲۰۰۴ با ضريب تأثير بالاى ۴‎/۰ براى خود تبليغ مى كرده است، در سال هاى بعدى نا گهان از لسيت مربوطه مؤسسه آى اِس آى حذف شده است)‎/
* استاد سابق شيمى آلى دانشگاه شريف
** استاد شيمى آلى دانشگاه تربيت مدرس
تلفن گروه انديشه: 88761257
يکشنبه 3 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 107]