بازيابي نقش مساجد در آموزش مهارت‌هاي زندگي

واضح آرشیو وب فارسی:هموطن سلام: بازيابي نقش مساجد در آموزش مهارت‌هاي زندگي
از ديدگاه مذهبي، مسجد جايگاهي است براي تزكيه‌نفس و پرواز به ملكوت. مسجد مكان مقدسي است كه در آن با ياد خدا دل‌ها آرام مي‌گيرد.

بشر در طول تاريخ همواره به دنبال ماده‌اي بوده تا به وسيله آن براي خود شادي بيافريند.
بررسي‌هاي باستان‌شناسي نشان مي‌دهد كه انسان‌ها از هزاران سال قبل ترياك و حشيش را شناسايي و از آن استفاده مي‌كرده‌اند و اين مسئله در ادبيات بعضي از تمدن‌ها از جمله يونان و روم‌باستان، قابل مشاهده است.
موادمخدر در بعضي از فرهنگ‌ها و خرده فرهنگ‌ها آن‌چنان ريشه دوانده كه نمي‌توان به راحتي با آن مبارزه و ريشه آن را قطع كرد. به عنوان نمونه، ديده شده كه بعضي از اقوام در گذشته نه‌چندان دور، آلات استعمال موادمخدر را به عنوان يكي از اقلام جهيزيه عروس به خانه بخت مي‌فرستادند. لذا با توجه به اين مسئله بايد اذعان داشت كه مبارزه با اين پديده شوم كه ريشه در تاريخ دارد، به سادگي و با برنامه‌هاي يك‌جانبه‌نگر ممكن نبوده و بايد ضمن برنامه‌ريزي دقيق تمامي زواياي پيچيده آن مورد بررسي و كنكاش قرار گرفته و سپس دست به مبارزه همه‌جانبه زد.
توجه به امر پيشگيري، رويكرد اساسي و مهمي در حوزه موادمخدر است كه بايد مدنظر مسئولان امر قرار گيرد. همان‌گونه كه بررسي‌ها نشان داده هرگونه هزينه در امر پيشگيري باعث مي‌شود تا 20برابر هزينه در درمان، صرفه‌جويي شود و اهميت آن زماني بيشتر مي‌شود كه بدانيم سالانه حدود 10هزار ميليارد تومان از طريق قاچاق موادمخدر به جامعه خسارت وارد مي‌شود؛ در صورتي كه اين رويكرد مورد توجه قرار گيرد، مي‌توان انتظار داشت تا افراد در زير باران موادمخدر خيس نشوند كه البته اين مسئله نيازمند مصون‌سازي و واكسينه‌كردن افراد جامعه است.
براي اين منظور دستگاه‌هاي متعددي فعاليت دارند، مانند: آموزش و پرورش، وزارت علوم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي، سازمان بهزيستي و ديگر سازمان‌هاي فرهنگي و اجتماعي كشور. در اين بين، مسجد به عنوان يكي از نهادهاي مذهبي و اجتماعي كه پايگاهي قوي در بين آحاد جامعه دارد، اين توان را داشته و مي‌تواند در امر مبارزه با اعتياد و پيشگيري از آن، اثر مطلوب و مناسبي داشته باشد كه البته لازمه آن، بهره‌گيري صحيح از تمامي ظرفيت‌هاي اين پايگاه‌ مردمي است.
از ديدگاه مذهبي، مسجد جايگاهي است براي تزكيه‌نفس و پرواز به ملكوت. مسجد مكان مقدسي است كه در آن با ياد خدا دل‌ها آرام مي‌گيرد. البته براي مسلمانان مسجد تنها محل عبادت نيست، بلكه مكاني است كه هميشه به عنوان مركزي براي اجتماعات به كار رفته است و در آنجا مسلمانان براي منظورهايي غير از عبادت نيز جمع مي‌شده‌اند، به همين دليل لغت ديگري با عنوان «جامع» كه از كلمه جمع شدن مشتق شده است براي مسجد به كار مي‌رود.

جايگاه سياسي، اجتماعي و آموزشي مساجد:
از همان آغاز اسلام، از مسجد علاوه بر وظايف ديني و الهي، استفاده‌هاي ديگر نيز شده است. آثار به‌جاي مانده نشان مي‌دهد كه در اوايل اسلام مجسد كانون تمام فعاليت‌هاي اجتماعي بوده و به عنوان محلي استراتژيك توسط مسلمانان مورد بهره‌برداري قرار مي‌گرفت و مكاني بود براي تصميم‌گيري در مورد تمامي مسائل مهم امت اسلام.
از منبر و محل موعظه، مسائل ديني و وظايف حكومتي اعلام مي‌شد. در داخل چهار ديواري آن قضاوت اجرا مي‌شد. روي كف مسجد وعاظ و معلمين در حالي كه اطراف آنها را كودكان و بزرگسالان احاطه مي‌كردند نشسته و به تعليم و آموزش مشغول مي‌شدند. مساجد همچنين محلي بود براي پناهگاه مسافران، محل توزيع غذا براي فقرا و محلي براي آموزش افراد. از پيامبر(ص) نقل مي‌كنند: «كسي كه به منظور ياد دادن يا ياد گرفتن وارد مسجد مي‌شود، مانند مجاهدي است كه در راه خدا نبرد مي‌كند.» اين فرمايش رسول‌اكرم بيانگر نقش و جايگاه مسجد به عنوان مركز آموزش است. در آيين اسلام از ابتدا آموزش با مسجد در ارتباط بوده و انجام تحصيلاتي كه اسلام مشوق يادگيري آنها بوده به عهده مساجد بود.
مسلمانان به مسجد نه‌تنها از لحاظ معنوي بلكه از لحاظ يادگيري و آموزشي نيز نگاه ويژه‌اي داشته‌اند و به طور كلي مسجد براي بسياري از مومنان بهترين محل آموزش بوده و در اين ميان وجود كتابخانه در مساجد اسلامي، نشانگر نقش و اهميت آموزش است. حضرت رسول به‌گونه‌اي مسجد را از نظر معنويت و بركت آراستند كه حضرت علي(ع) مسجد را در روايتي به عنوان كانون كه هشت نوع منفعت و سود به انسان مي‌رساند معرفي كردند كه عبارتند از: يافتن برادر ديني در راه خدا كه از او سود معنوي و بهره الهي نصيبش مي‌شود، يا دانش جديد و تازه، يا آيه‌اي استوار و محكم، يا مهر و رحمتي قابل انتظار، يا سخني كه او را از گمراهي و ضلالت برگرداند، يا شنيدن حقيقتي كه او را به سوي راه خدا راهنمايي كند، يا نگاهي را از ترس خدا يا شرم از او ترك كند.
در بين ايرانيان نيز مسجد از جايگاه ويژه‌اي برخوردار بوده است. بي‌شك مسجد در طول حيات خود خدمات ارزنده‌اي به ملت ايران ارائه كرده است. با نگاهي به تاريخ سياسي ايران در مي‌يابيم كه مسجد پايگاهي است براي مبارزه با ظلم و بي‌عدالتي رژيم ستمشاهي و محلي براي استعمارستيزي. سنگ‌بناي مبارزات در اين محل گذاشته شد و مبارزين جمهوري اسلامي ايران در اين پايگاه با استعمار و رژيم ستم‌شاهي به مبارزه برخاستند.
به طور كلي امور فرهنگي، اجتماعي، سياسي و... از جمله فعاليت‌هايي هستند كه در گذشته و حال مورد توجه متوليان مساجد بوده و اكنون كه حدود سه دهه از پيروزي شكوهمند انقلاب اسلامي مي‌گذرد همچنان جايگاه خود را حفظ كرده است.

مسجد پايگاهي براي مبارزه با اعتياد:
با توجه به اينكه اكثر مناطق شهري و روستايي كشور داراي مسجد هستند و بسياري از افرادي براي انجام فرايض ديني خود به مساجد مراجعه مي‌كنند، لذا مسجد فرصت مناسبي براي هرگونه برنامه‌ريزي، خصوصا مبارزه با موادمخدر و اعتياد فراهم مي‌كند. به‌طور كلي مسجد به دو روش مستقيم و غيرمستقيم مي‌تواند در امر مبارزه با اعتياد و موادمخدر به‌كار گرفته شود. نظر به اينكه بسياري از افراد در اثر ناآگاهي و بدون شناخت عوارض و آثار موادمخدر، دست به استعمال آن مي‌زنند، در روش مستقيم مي‌توان به افراد آثار مخرب هر يك از مواد را از نظر جسمي، رواني، خانوادگي، شغلي و... آموزش داد و آنها را با معضلات موادمخدر آشنا كرد. ضمن اينكه اگر خانواده‌ها با آثار و نشانه‌هاي اعتياد‌ آشنا شوند، مي‌توانند قبل از حاد شدن اعتياد فرزندانشان، نسبت به درمان آنها اقدام كنند.
از طرفي تحقيقات نشان مي‌دهد به‌طور ميانگين حدود دو ميليون معتاد در جامعه ايران وجود دارد. از سويي ديگر آمارها بيان مي‌كنند كه سن اعتياد پايين آمده و در سال گذشته به پايين‌ترين سطح خود رسيده است. همچنين تحقيقات به عمل آمده حكايت از آن دارد كه 55درصد مصرف‌كنندگان، بدون هيچ انگيزه‌اي دست به استعمال مواد زده‌اند و بدون اينكه دليل خاصي داشته باشند (حتي دليل غيرمنطقي) زندگي خود را به سمت نابودي سوق داده‌اند (RSA). اينها بخشي از واقعيت جامعه امروز ايران است كه نشان مي‌دهد نسل جوان امروز با بحران هويت روبه‌روست و در تعيين الگوي زندگي خود با مشكلات جدي و اساسي دست به گريبان است و مسجد محل مناسبي براي اين الگوسازي است.
از طرفي بسياري از جوانان و نوجوانان بزهكار با اختلالات شخصيتي مواجه هستيد و ريشه آن را مي‌توان در محيط خانوادگي آنان جست‌وجو كرد. بي‌شك زيربناي شخصيت افراد از درون خانواده شكل‌ مي‌گيرد و نقش خانواده در پرورش روح و روان فرزندان غيرقابل كتمان است.
بنابراين با شرايطي كه مساجد دارند، مي‌توان آن را محل مناسبي براي آموزش والدين دانست، زيرا بسياري از والدين براي انجام فرايض ديني خود به مسجد مي‌روند و متوليان امر مي‌توانند از اين موقعيت نهايت استفاده را برده و در كنار آموزش مسائل ديني و شرعي به آموزش‌هاي ضروري نيز بپردازند. به عنوان مثال: بسياري از والدين فكر مي‌كنند كه فرزند صالح و سالم كسي است كه هرچه بگويند بپذيرد، در حالي كه لازم است فرزندان ياد بگيرند در بعضي ازمواقع «نه» بگويند تا در صورت مواجهه با تعارف سيگار و موادمخدر بتوانند اين توانايي را از خود بروز دهند. ضمن اينكه مسجد، محل بسيار مناسبي براي پاسخگويي به سؤالات خانواده‌ها خواهد بود. اين موارد مي‌تواند به عنوان بخشي از مبارزه غيرمستقيم مساجد در امر مبارزه با اعتياد باشد.

علاوه بر اين موارد، مساجد كاركردها و مزاياي ديگري هم دارند كه مي‌تواند مورد استفاده برنامه‌ريزان قرار گيرد:
1. تقريبا در تمامي محله‌ها حداقل يك مسجد فعال وجود دارد كه از نظر فضاي فيزيكي امكان خوبي را براي اجراي هر برنامه‌اي فراهم مي‌كند و ديگر نياز به سرمايه‌گذاري در اين زمينه نيست. در صورتي كه مسجد محور برنامه‌ريزي‌ها قرار گيرد، مي‌توان انتظار داشت كه برنامه‌ها در سطح محلات قابليت اجرا داشته باشند.
2. براي برگزاري هرگونه گردهمايي، لازم است تبليغات فراوان و مخارج گزافي هزينه شود. در اوقات نماز، آحاد جامعه اعم از: پير و جوان، زن و مرد و بزرگ و كوچك براي اداي فريضه در مسجد حضور پيدا مي‌كنند خصوصا در مناسبت‌هاي خاصي مانند ايام محرم، اربعين و در زمان برگزاري جشن اعياد، افراد بيشتري در مساجد حضور مي‌يابند. اين گردهمايي بدون هرگونه هزينه‌اي صورت مي‌گيرد و در صورت برنامه‌ريزي دقيق و صحيح مي‌توان از اين فرصت‌ها براي آگاهي بخش در زمينه مبارزه با اعتياد و اجراي برنامه‌ها استفاده كرد.
3. معمولا در مساجد كانون‌هاي فرهنگي و مذهبي فعاليت داشته و اعضايي را جذب كرده‌اند، لذا براي برنامه‌ريزان فرصت مناسبي است تا از آن به نحو مطلوبي بهره‌برداري كنند.
4. مسجد پايگاهي قوي در بين آحاد جامعه دارد و معمولا مردم هر محله نسبت به مسجد محل خود تعصب خاصي دارند و اين فرصت مناسبي را فراهم مي‌كند تا از مشاركت مردمي در برنامه‌ها به نحو مطلوب استفاده شود.
5. بسيج به عنوان يك نهاد مردمي از دل مساجد بيرون آمده و در دوران دفاع مقدس ماموريت خود را به نحو احسن انجام داده است. با توجه به امكانات مناسبي كه در اختيار بسيج قرار دارد، مي‌توان انتظار داشت كه در اين جبهه هم به خوبي فعاليت كند.
6. در بعضي از مواقع الگو و نوع موادمخدر مصرفي محله‌ها با يكديگر متفاوت است. به عنوان مثال: در بعضي از محل‌ها از مواد افيوني و در بعضي ديگر، از مواد روان‌گردان بيشتر استفاده مي‌شود. بنابراين با شناسايي و ظرفيت‌هاي هر محله، مي‌توان آموزش مختص آن را در دستور كار قرار داد.
7. فضاي روحاني مساجد به گونه‌اي است كه بسياري از افراد در زمان حضور، براي لحظاتي هم كه شده تحت تاثير اين فضاي ملكوتي قرار مي‌گيرند و بسيارند افرادي كه براي يك‌بار و به صورت اتفاقي در اين مكان مقدس قدم گذاشته و مسير زندگي خود را تغيير داده‌اند. اگر مي‌خواهيم افراد بيشتري اين تجربه روحاني را داشته باشند، بايد در اداره مساجد خود تجديدنظر كنيم و آن را از حالت سنتي خارج كرده و به روز كنيم تا افراد بيشتري جذب اين محيط شوند.
8. رابطه افراد با دوستان ناباب، ميزان گرايش آنها را به كار خلاف خصوصا سوءاستفاده از موادمخدر، دوچندان مي‌كند. در صورتي كه بتوان جوانان و نوجوانان بيشتري را به مساجد جذب كرد، به صورت غيرمستقيم از اين رابطه ناميمون جلوگيري خواهد شد.

نتيجه
از عصر حاضر با عنوان عصر اطلاعات و ارتباطات نام برده مي‌شود. ارتباطات به واسطه ظهور دستگاه‌هاي پيشرفته مخابراتي و ارتباطي متحول شده و تبادل اطلاعات با سرعت سرسام‌آوري صورت مي‌گيرد. اينترنت و ماهواره مرزهاي جغرافيايي را درهم شكسته و باعث دگرگوني فرهنگ‌ها شده‌اند، با وجود نتايج مثبت قابل توجه، اين روند در برخي زمينه‌ها نتايج زيانباري نيز داشته است.
تضعيف فرهنگ‌هاي ملي و بومي از آن جمله است و آثار مخرب آن بيشتر نصيب كساني مي‌شود كه به جاي تاثيرگذاري، تاثيرپذيري داشته‌اند. به عنوان نمونه، مي‌توان به فعاليت حدود 16هزار سايت اينترنتي غيراخلاقي و تبليغ مصرف انواع موادمخدر و روان‌گردان اشاره كرد كه از خلال توسعه اين شبكه جهاني به وجود آمده است، لذا راهي جز مقابله و مبارزه نيست. در اين ميان مسجد مي‌تواند به عنوان هسته مركزي اين مبارزه قرار گرفته و به رسالت انسان‌سازي خويش بپردازد. يادمان باشد كه در گذشته مسجد محور تمامي فعاليت‌هاي مسلمين بوده، بنابراين با احياي دوباره سنت پيامبر عظيم‌الشأن و با توسعه فعاليت‌هاي فرهنگي و آموزشي مساجد مي‌توان به نتيجه دلخواه رسيد.

بايد كاري كرد كه جوانان نگاه تك‌بعدي صرف به مسجد نداشته و با حضور خود رونق بيشتري به مساجد بدهند. به همين منظور پيشنهاد مي‌شود:
1. توسعه فضاهاي ورزشي مساجد با ايجاد باشگاه و امكانات و ابزارآلات مدرن ورزشي براي افزايش روحيه سرزندگي و نشاط در جوانان.
2. توسعه فضاهاي فرهنگي با تشكيل كلاس‌هاي مختلف آموزشي و همچنين ايجاد كتابخانه مجهز.
3. برگزاري اردوهاي تفريحي و زيارتي صرفا براي خانواده‌ها جوانان و نوجوانان كه باعث افزايش همبستگي، صميميت و شناخت بين خانواده‌هاي محل خواهد شد.
4. ارائه خدمات مشاوره‌اي در زمينه‌هاي خانوادگي، ترك اعتياد و... در مساجد.
5. برنامه‌ريزي براي آموزش انواع مهارت‌هاي زندگي به افراد.
6. برنامه‌ريزي براي آموزش مهارت‌هاي فرزندپروري به والدين.
7. برنامه‌ريزي آموزش مشخصه‌ها و نشانه‌هاي اعتياد به والدين، براي شناسايي و جلوگيري از پيشرفت احتمالي اعتياد فرزندان.
8. تبليغ فعاليت‌هاي مساجد در محل، به منظور جذب بيشتر افراد.
جمعه 1 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: هموطن سلام]

[مشاهده در: www.hamvatansalam.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 387]