سواد در جوامع اطلاعاتي ؛ الفباي هزاره سوم

واضح آرشیو وب فارسی:هموطن سلام: سواد در جوامع اطلاعاتي ؛ الفباي هزاره سوم
امروزه اطلاعات به عنوان يكي از مهمترين شاخص ها در فرايندهاي توسعه دانايي محور هستند و سيستم ها ي پوياي آموزشي بهترين ابزار براي توسعه مطلوب اطلاعاتي به شمار مي روند.

سواد اطلاعاتي يكي از مشخصه ها ي بارز جامعه اطلاعاتي است كه اين امكان را به فرد مي دهد تا براي رفع نيازهاي اطلاعاتي خود بتواند به آساني به اطلاعات دسترسي پيدا كند، از آنها استفاده و آنها را ارزيابي و بررسي كند. به بيان ديگر، سواد اطلاعاتي، قدرت دسترسي موثر به اطلاعات با ارزش، آگاهي از چگونگي سازماندهي دانش، اطلاعات و روش ها ي مختلف جست وجو، توان تشخيص مشكل و شناخت موثرترين اطلاعات براي رفع آن است. سواد اطلاعاتي يا Information Literacy را مجموعه توانايي هايي تعريف كرده اند كه به كمك آنها مي توان تشخيص داد در چه زماني به اطلاعات نياز است و چگونه بايد به جايابي، ارزيابي و به كارگيري مؤثر اطلاعات مورد نياز پرداخت. در قرن بيست و يكم كه عصر اطلاعات ناميده شده، چنين مهارت هايي كه دانش و اطلاعات را با كارايي به خدمات و كالاهاي نو و ابتكاري تبديل مي كنند، معرف اقتصادهاي موفق مبتني بر دانش به شمار مي آيند.
جامعه اطلاعات محور
امروزه اطلاعات به عنوان يكي از مهمترين شاخص ها در فرايندهاي توسعه دانايي محور هستند و سيستم ها ي پوياي آموزشي بهترين ابزار براي توسعه مطلوب اطلاعاتي به شمار مي روند. در مباحث توسعه اطلاعاتي مديريت نظام يافته بر روند توليد، پردازش داده و توزيع اطلاعات صورت مي پذيرد و با اين ديدگاه جايگاه و حق شهروندي براي زندگي در جامعه اطلاعاتي آزاد تعريف پذير مي شود. در عصر اطلاعات، تمركز از روي قابليتهاي فيزيكي و نيروي كار انساني برداشته شده و بر قابليت هاي فكري و توان بالقوه تك تك افراد گذاشته مي شود. نشانه ها ي همراه اين چرخش عميق عبارتند از جايگزيني توليد انبوه با توليد رايانه اي محصولات به سفارش مشتري، وجود محصولات مجازي (اطلاعاتي) در تقابل با محصولات فيزيكي، و خلق و بهره برداري از دانش. ارزش بسياري كه امروزه براي مهارت هاي فكري در نظر گرفته مي شود سبب ايجاد تمايل و نياز بي سابقه اي به اطلاعات شده كه نمي توان آن را با جريان

" در مباحث توسعه اطلاعاتي مديريت نظام يافته بر روند توليد، پردازش داده و توزيع اطلاعات صورت مي پذيرد و با اين ديدگاه جايگاه و حق شهروندي براي زندگي در جامعه اطلاعاتي آزاد تعريف پذير مي شود.... "

اطلاعات دستي مبتني بر كاغذ برآورده كرد. گام نخست در تسهيل جريان اطلاعات ايجاد ساختار زيربنايي براي انتقال فوق العاده سريع داده ها ي ديجيتالي بوده و گام دوم نيز ايجاد چارچوب ها ي مفهومي خواهد بود كه امكان تبديل داده ها به شكلي از اطلاعات را فراهم كنند تا واحد ها ي رايانه اي بتوانند آنها را تحليل كنند. در چنين عصري كه تغييرات به سرعت رخ مي دهند اهميت آموزش و يادگيري كه متناسب با نيازهاي فرد و جامعه باشد، بيش از هميشه احساس مي شود؛ زيرا دنيايي كه با شبكه ها ي اطلاعاتي به هم پيوند خورده، متقاضي نيروي كاريست كه بداند چگونه از فناوري به عنوان ابزاري براي افزايش بهره وري و خلاقيت استفاده كند. چنين مهارتي، مهارت "استدلال كردن بر مبناي اطلاعات" است. فرايندي كه در آن منابع معتبر شناسايي و به ديگران انتقال داده مي شود. كاركنان عصر دانش بايد منعطف بوده و بتوانند به همان سرعتي كه محيط هاي پوياي كار تغيير مي كند، به موثرترين شكل دانش جديد را بياموزند.
سواد هاي مفيد
در طي دهه هاي اخير، پژوهشگران موفق به كشف و معرفي بيش از 34 نوع سواد مفيد و مدرن شده اند كه سواد علمي با معناي مصطلح در نظام آموزشي ما، تنها يكي از آنها محسوب مي شود. از جمله سوادهاي مفيد و مدرن مي توان به سواد فرهنگي، سواد اجتماعي، سواد سياسي، اقتصادي، سواد رسانه اي، سواد اطلاعاتي، سواد كامپيوتري، سواد اينترنتي، سواد محيط كار و سواد خانوادگي و... اشاره كرد كه هر يك تعريف، استاندارد ها و راهكارهاي توسعه خود را دارند. با توجه به تعريف سواد از نظر مفهومي مي توان گفت كه سواد يعني توانايي خواندن و نوشتن. براي رسيدن به مفاهيم قابل درك در رابطه با سواد اطلاعاتي، برداشت ها و نظرات ديگران را در يك نگاه اجمالي مرور خواهيم كرد تا بتوانيم هرچه بهتر از اين دانش روز بهره مند شويم. يعني آموزش ديدن و به ديگران آموزش دادن را ياد بگيريم و از نهايت قدرت انتقال خود استفاده كنيم. نگاهي به مفهوم سواداطلاعاتي در فرهنگ كتابداري در فرهنگ كتابداري سواد اطلاعاتي اين گونه تعريف شده است: " آگاهي از قابليت هاي محاسباتي و توانايي تشخيص و بيان روشن مسائلي كه به كمك فناوري رايانه اي قابل حل هستند." اين آگاهي شامل برنامه ريزي براي رايانه نمي شود و سواد اطلاع رساني نيز به نظامي گفته مي شود كه براي سازماندهي، ذخيره سازي، بازيابي و اشاعه اطلاعات طراحي شده است. سواد اطلاعاتي ازديدگاه وبر و جانسون اينگونه تعريف شده است:"سواد اطلاعاتي به معناي توانايي در اتخاذ رفتار اطلاع يابي مناسب، به منظور شناسايي اطلاعات مورد نياز براي تامين نيازهاي اطلاعاتي است، به طوري كه دسترسي به اطلاعات مورد نظر به استفاده صحيح، اخلاقي و مؤثر از اطلاعات در جامعه منجر شود. اطلاعات مورد نياز ممكن است از طريق هر كانال يا رسانه اي كه ميسر باشد، بدست آيد."
مفهوم سواد اطلاعاتي و باسواد اطلاعاتي:
سواد اطلاعاتي قابليتي است كه فرد را در دسترسي مفيد و مؤثر به اطلاعات، ارزيابي انتقادي آن و استفاده دقيق و خلاق از اطلاعات به دست آمده به منظور رفع نيازهاي

" سواد اطلاعاتي قابليتي است كه فرد را در دسترسي مفيد و مؤثر به اطلاعات، ارزيابي انتقادي آن و استفاده دقيق و خلاق از اطلاعات به دست آمده به منظور رفع نيازهاي اطلاعاتي خويش توانمند مي كند.... "

اطلاعاتي خويش توانمند مي كند. به بياني ديگر، توانايي بازيابي و تفكر درباره اطلاعات و قدرت استفاده از آنها به عنوان يكي از ضروريات كار، زندگي و برقراري ارتباط بين انسان ها و توانايي مكان يابي اطلاعات موردنياز و تعيين بيشترين ربط و اعتبار براي حل مشكلات است. بنابراين مي توان اين دو مفهوم را چنين تعريف كرد: سواد اطلاعاتي قدرت دسترسي مؤثر به اطلاعات با ارزش، آگاهي چگونگي سازماندهي دانش و اطلاعات، روش هاي مختلف جستجو، توان تشخيص مشكل و شناخت مؤثرترين اطلاعات براي رفع آن است و با سواد اطلاعاتي كسي است كه آموخته باشد چگونه بياموزد.
ويژگي ها ي باسواد اطلاعاتي
سواد اطلاعاتي يكي از مشخصه هاي بارز جامعه اطلاعاتي است. سواد اطلاعاتي، توانايي ارزيابي و استفاده مؤثر از اطلاعات مورد نياز به كمك مهارت ها، به منظور يادگيري مداوم است. در شرايطي كه سازمان ها و كشورها در جستجوي افزايش سواد اطلاعاتي هستند، درك اين نكته ضروري است كه تكنولوژي فقط بخشي از راه حل است. سواد اطلاعاتي، يك نگرش و مهارت جديد براي انجام وظايف در جامعه جديد به شمار مي آيد. فرد با سواد اطلاعاتي ارزش اطلاعات را تشخيص مي دهد و تمايل به يادگيري دارد. زماني كه براي حل مشكلي نيازمند اطلاعات است، توانايي پيداكردن و تحليل آن را دارد و قادر است محتواي اطلاعاتي را با ديد انتقادي ارزيابي كند. همچنين استفاده از محتواي اطلاعاتي را بدرستي و با مهارت مي تواند انجام دهد و از طرفي توانايي ايجاد محتواي كيفي را نيز دارد. بررسي ها بيانگر اين نكته است كه سواد اطلاعاتي در بسياري از افراد تحصيلكرده در سطح بالايي است؛ پس با توجه به استانداردهاي نه گانه اي كه در خصوص سواد اطلاعاتي، توسط انجمن كتابداران امريكا مشخص شده، همه كتابداران بايد با برنامه ها ي بسيار منسجم و آينده نگر به توسعه سواد اطلاعاتي در مراجعان بپردازند. امروزه كساني از نظر اطلاعاتي باسواد خواهند بود كه توانايي و دانش شناسايي، بازيابي و ارزيابي اطلاعات را داشته باشند. اين مفهوم با خدمات اطلاع رساني كتابدارن و حتي مراجعان آنها پيوندي نزديك دارد و سال هاست كه كتابداران تلاش مي كنند با استفاده از انواع ابزار و فناوري ها به طور مؤثر و مفيد، برنامه هاي آموزش استفاده از كتابخانه و منابع آن را مطابق با دانش موضوعي و حوزه تخصصي مراجعان عملي سازند. در كشورهاي ديگر، از اواسط دهه1980 كتابداران دانشگاهي با استفاده از ابزار فناوري اطلاعات، برنامه ها ي آموزش استفاده كننده را با عنوان "سواد اطلاعاتي" به جاي "سواد كتابخانه اي" ارائه كردند. يكي از مشكلات جدي فراروي جامعه دانشگاهي ما آگاهي كافي نداشتن از شيوه ها ي مفيد و مؤثر كاوش، دسترسي و تجزيه و تحليل اطلاعات كسب شده از فناوري هايي مانند اينترنت و پايگاه هاي مختلف اطلاعات است كه با افزايش استفاده روزافزون دانشجويان مقاطع مختلف از امكانات رايانه و اينترنت، از يك عضو هيات علمي يا استاد راهنما انتظار مي رود كه بتواند دانشجويان را در اطلاع يابي علمي در محيط پر شتاب و تغيير فناوري امروز

" سواد اطلاعاتي يكي از مشخصه هاي بارز جامعه اطلاعاتي است. سواد اطلاعاتي، توانايي ارزيابي و استفاده مؤثر از اطلاعات مورد نياز به كمك مهارت ها، به منظور يادگيري مداوم است.... "

هدايت كند. بعضي از انواع توانايي هاي مورد استفاده در سواد اطلاعاتي شامل توانايي هاي فني (سواد رايانه اي)، توانايي هاي ذهني (سواد عمومي يا سنتي) و توانايي هاي ارتباطي است.
هفت اصل مهم در سواد اطلاعاتي عبارتند از:
1. توانايي تشخيص نياز اطلاعاتي
2. شناسايي روش هاي دسترسي به اطلاعات
3. تدوين استراتژي هاي لازم براي جستجو 4. مهارت هاي جستجو و دسترسي
5. توانايي مقايسه و ارزيابي منابع
6. سازماندهي، كاربرد و برقراري ارتباط
7. نمايش اطلاعات و مشاركت در ايجاد دانش جديد استاندارد ها ي سواد اطلاعاتي
طبق استاندارد اول دانشجوياني داراي سواد اطلاعاتي هستند كه بتواند به صورت مفيد و مؤثر به اطلاعات دسترسي داشته باشد. الف- دانشجو بايد نشان دهد كه نياز به اطلاعات را درك مي كند.
ب- دانشجو بايد نشان دهد كه مي داند براي تصميم گيري دقيق و اطلاعات لازم است.
ج- دانشجو بايد قادر باشد منابع اطلاعاتي فراواني را معرفي و از آنها استفاده كند.
د- دانشجو بايد نشان دهد كه به چگونگي تنظيم مركز سمعي بصري كتابخانه وارد است.
نحوه استفاده از فهرست كتابخانه را مي داند و به چگونگي بازيابي اطلاعات به منظور حل مساله يا پاسخ به يك سؤال اعم از منابع چاپي و غير چاپي يا الكترونيكي مسلط است. طبق استاندارد دوم، دانشجوياني داراي سواد اطلاعاتي هستند كه بتوانند اطلاعات را به صورت كامل و انتقادي ارزيابي كنند. الف- دانشجو بايد بتواند بين حقيقت، داستان و اطلاعات سو گرفته فرق بگذارد.
ب- دانشجو بايد بتواند صحت و اعتبار نويسنده و محتواي يك مدرك را تعيين كند.
ج- دانشجو بايد بتواند ارتباط بين اطلاعات و نيازهاي خودش را برآورد كند. و طبق استاندارد سوم، دانشجويي سواد اطلاعاتي دارد كه بتواند از اطلاعات به طور دقيق و خلاق استفاده كند: الف- اين دانشجو بايد بتواند اطلاعات را به گونه اي سازمان دهد كه متناسب با نياز ها ي تكاليف درسي او و حل مسائلش باشد.
ب- اين دانشجو بايد بداند چگونه از اطلاعات به منظور تبادل ايده ها استفاده كند و نتيجه مناسب را دريافت كند.
شيوه هاي آموزش و يادگيري سواد اطلاعاتي
به وجود آوردن محيط ها ي رسمي و غير رسمي براي آموزش كتابخانه اي مي تواند كاربران را در اين امر ياري دهد. طي سال هاي اخير استفاده از شيوه ها ي نوين، حركت به سوي يادگيري اساسي و شيوه ها ي مناسب آن هموار كرده است. بايد به انتخاب شيوه ها ي صحيح يادگيري در محيط ها ي تخصصي، سنتي و محيط ها ي جديد رايانه اي توجه ويژه كرد. اين موضوع هم حائز اهميت است كه از چه روش هايي براي بيان شيوه ها ي يادگيري استفاده كنيم تا حداكثر كارايي و اثربخشي را داشته باشيم.
آموزش از طريق رايانه، در حين خدمت كه به صورت دوره اي انجام مي شود، استفاده از كلاس هاي رسمي كه از طريق مراكز معتبر علمي در سطح كشور برگزار مي شود، آموزش هايي بر اساس دوره تخصصي و دروه هاي عمومي و برحسب نياز استفاده از روش هاي خاص براي هر دوره ، از راه هاي متداول آموزش هستند.
جمعه 1 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: هموطن سلام]

[مشاهده در: www.hamvatansalam.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 809]