برنامه هاي درسي ملي نيازمند روزآمدي

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: برنامه هاي درسي ملي نيازمند روزآمدي
مجيد زندي
كتاب هاي درسي اسناد بسيار مهمي در زندگي بسياري از افراد محسوب مي شود زيرا اين كتاب ها باسوادي را براي آنها فراهم آورده و چه بسا دانش آموزاني كه فقط با خواندن ـ و درست فهميدن ـ اين كتاب ها از سد غول مخوف كنكور هم گذشتند و پا به عرصه روشن دانشگاه گذاشته و زندگي نويني را آغاز كرده اند.
اين اهميت نه فقط در نظام آموزشي كشور ما بلكه در تمام كشورها مورد توجه قرار مي گيرد و هر كشور توسعه يافته اي تنها از بزرگراه آموزش و پرورش و تربيت نيروهاي انساني متفكر و خلاق به هدف بزرگ خود رسيده است و در مقابل هر كشوري كه در اين زمينه كوتاهي كرد نتيجه آن را با ضعف عدم توسعه يافتگي تجربه كرده است .
امروزه با توجه به اهداف توسعه علمي و اخلاقي جمهوري اسلامي ايران بيش از هر مرحله ديگري اين سئوال پيش آمده كه آيا واقعا مراحل آموزشي ابتدايي راهنمايي و دبيرستان و كتاب هاي درسي و شيوه تدريس معلمان ايران را به هدف توسعه يافتگي و نيروي انساني كارامد خواهد رساند آيا شيوه هاي آموزشي و كتب درسي ايران از منابع بومي استخراج شده و يا هنوز پايه هاي آن به تاليف كتب درسي 90 سال پيش استوار است كه از كشوري چون فرانسه و اتريش گرفته شده است
اكنون بحث مهم ديگري هم كه در كشور ما مطرح است اين است كه آيا واقعا نظام برنامه ريزي درسي و كتب درسي ما بايد متمركز و از تهران و يك مركز در مركز كشور توليد و براي مطالعه به سراسر كشور ارسال شود يا خير مي توان مراكز استانها را هم در اين عرصه به فعاليتي رقابتي وادار كرد كه اين فعاليت رقابتي خود باعث پيشرفت امور آموزشي و پرورش در سطح ملي شود.
نگراني ديگر در ابعاد آموزش و پرورش كشور به شيوه هاي آزمون كنكور ورود به دانشگاه نظام ارزشيابي علمي و... بازمي گردد كه واقعا هنوز جواب قانع كننده اي در كشور به آن داده نشده است . آيا واقعا دانش آموز ايراني با 12 سال فراگيري علم در مدارس ايران مي توانند توليدكننده اي باشند كه نظام توسعه را به دنبال خود بكشند يا نه اينكه پس از اخذ مدرك ديپلم و يا حتي دانشگاه منتظر دعوت به كار مي مانند و هيچ كاري از دستشان برنمي آيد و... مسايل و مشكلاتي كه در اين رهگذر همه با آن آشنا هستيم .
به هرحال اكنون در كشور ما به نوعي پاسخ اين سئوال مشخص شده كه گره هاي اساسي مشكلات اقتصادي و اجتماعي در نظام آموزش و پرورش وجود دارد و كليد بازكردن اين گره ها هم در همان نظام آموزش و پرورش پنهان مانده است ; كليدي طلايي كه امروزه نظام هاي توسعه يافته آن را پيدا كرده اند ولي در كشور ما همچنان مورد غفلت قرار گرفته است .
اما آنچه كه اكنون تا حدودي مايه اميدواري شده است شكل گيري تلاشهاي براي تدوين برنامه ها يا سند راهبردي درسي ملي است كه اگر با كمك همه صاحبنظران دلسوز به مرحله تدوين و اجرا برسد مي تواند گره گشاي بسياري از مشكلات نظام آموزش و پرورش در كشور ما باشد كه سالها خواسته بسياري از خانواده ها هم بوده است . خواسته اي كه رهبري معظم انقلاب از آن به عنوان ضرورت تحول بنيادين فرهنگي نظام تعليم و تربيت ياد كردند.
در اين زمينه خانم دكتر علم الهدي رئيس موسسه پژوهشي و عضو كميته توليد و تدوين برنامه درسي ملي راجع به ضرورت تدوين اين سند مي گويد : برنامه درسي ملي نوعي الگو است . الگو تعيين كننده عناصر و روابط ميان آن ها مي باشد ولي ممكن است الگو برحسب موقعيت هاي مختلف محتواهاي متفاوتي داشته باشد به همين دليل ممكن است بسياري از انتظاراتي كه ديگران از برنامه هاي درسي ملي دارند برآورده نشود. چون ما در كشور بزرگي زندگي مي كنيم كه چند فرهنگ چند اقليم و حتي چند مذهبي است و به نظر نمي رسد ما بتوانيم به يك برنامه درسي ملي دست پيدا كنيم كه همه جزئيات را شامل شود و تكليف همه چيز را مشخص كرده باشد.
وي مي افزايد : در چنين شرايطي برنامه درسي ملي بيشتر الگوي كلان را در اختيار مولفان مي گذارد و نوعي نقشه راه است كه در اختيار مولفان معلمان مديران و حتي اوليا و دانش آموزان قرار مي گيرد.
خانم علم الهدي ادامه مي دهد : البته اينگونه هم نيست كه فكر كنيم ما تاكنون در كشور يك سند برنامه درسي نداشتيم اتفاقا داشتيم اما اكنون به مقتضاي نياز روز خصوصا ضرورت ارتباط عميق دادن برنامه هاي درسي با مباني ارزشي و فرهنگي بومي است كه مي خواهيم نقشه راه جديدي تدوين كنيم همانند به روز كردن بسياري از نقشه هاي جغرافيايي است زيرا اكنون مولفان كتب درسي و معلمان با مشكلاتي مواجه هستند كه نمي دانند بايد براساس كدام نقشه جامع حركت كنند
عضو كميته توليد و تدوين برنامه درسي ملي مي افزايد : البته پس از مباحث نظري اين سند بايد براي رسيدن به اجماع فكري ميان مخاطبين با عرضه كنندگان تلاش كرد آيد زيرا اگر در اين سند دستوري صادر شود ولي تا آن اجماع ملي ايجاد نشود امكان ندارد اين سند به نتيجه برسد.
وي تغيير فلسفه تعليم و تربيت در كتب درسي را از اهداف اساسي اين طرح عنوان مي كند و مي افزايد : اين حركت هاي ريشه اي در تغيير نگاه به طبيعت و مفاهيم ديني متناسب با دغدغه هاي امروز مردم ما و تمام مردم دنياست تلاش ما اين است كه تعليم و تربيت اسلامي را جهانشمول كنيم به گونه اي كه اختصاصي به فرزندان مسلمانان يا متدينان نداشته باشد بلكه ديدگاه اسلام درباره تعليم و تربيت فرزندان آدم و راجع تربيت نوع بشر باشد.
وي در پاسخ به وجود نگاههاي نااميدانه براي حل مشكلات كتب درسي هم مي گويد : عده اي فكر مي كنند آنچه كه ما اكنون داريم همان روايت نهايي و غيرقابل تغيير است و ديگر نمي شود روايت جديدي حتي از مفاهيم اسلامي ارائه كرد در حاليكه اينگونه نيست و مي توانيم روايت هاي مختلفي داشته باشيم ما اگر نظام ارزش ها را عوض كنيم اگر انسان را يك موجودي بدانيم كه ارزش هاي معنوي هم دارد ممكن است بسياري از مسايل را به شيوه هاي نوين مطرح سازيم كه در اصول به يك نتيجه برسيم . از طرف ديگر يك ديدگاه افراطي هم وجود دارد كه تصور مي كند ما تافته جدا بافته اي هستيم و بايد خارج از تعاملات جهاني به سر ببريم در حاليكه ما هم وارث گذشتگان در تعليم و تربيت هستيم چيزي از درون ما نجوشيده نيازهاي نوجوان و جوان امروزي و خانواده ها و جامعه و جهاني با نيازهاي گذشته تفاوت دارد و فلسفه تعليم و تربيت اسلامي بايد به مقتضيات روز مطرح شود.
خانم دكتر علم الهدي مي گويد : همچنانكه ما نمي توانيم به طور كامل از شيوه هاي تعليم و تربيت سنتي بهره مند شويم . اينقدر هم نمي توانيم در الگوهاي رايج دنيا هضم شويم و از خود هيچ الگوي جديد نوآوري و خلاقيت نداشته باشيم . به عنوان نمونه ما نگران اين هستيم كه چرا ما ارزش هايي را كه سي سال پيش به راحتي كسب كرده بوديم و نسل انقلاب دنبال آن رفته بود براي آن شهيد داده و انقلاب كرده بود نتوانستيم حفظ كنيم اينها اشكالات محتواي كتب درس ملي ما است .
رئيس موسسه پژوهشي برنامه ريزي آموزشي مي گويد : انتظار نهايي ما از طرح تحول درسي تحول علوم تربيتي و در اين راه همه انديشمندان و صاحبنظران بايد كمك كنند و از شتاب زدگي هم پرهيز كنيم و در اين راستا علاوه بر همكاران آموزش و پرورش اهل علم و نظر در حوزه و دانشگاه بايد احساس مسئوليت كنند و گامي به پيش بگذارند چرا كه اين حركت براي فرزندان آنها و همه فرزندان ايراني براي دهه هاي آتي مهم خواهد بود.
دكتر عليرضا عصاره استاد دانشگاه شهيد رجايي و عضو كميته تهيه و تدوين برنامه درسي ملي هم درباره ضرورت تحول در نظام آموزش و پرورش مي گويد : سالهاست اين سئوال براي ما مطرح است كه آموزش و پرورش ما افرادي را تربيت مي كند و محصولاتي دارد كه اين محصولات تناسب لازم را با اهداف تربيتي و يا توقعات ما از نظام جمهوري اسلامي ندارد. بسياري از مردم اين سئوال را مطرح مي كنند كه چرا آموزش و پرورش عليرغم اين برنامه ريزي و سرمايه گذاري سنگين نمي تواند دانش آموزاني را كه جامعه نياز دارد با ويژگي هاي درست تربيتي ـ هم از نظر شهروندي در دنياي كنوني و هم از لحاظ صلاحيت هاي عمومي و ارزش هايي كه براي فلسفه اجتماعي ما مطرح است ـ تربيت كند
وي ادامه مي دهد : در پاسخ به اين درخواست ها وقتي كه بررسي و آسيب شناسي مي كنيم و ريشه ها را مي بينيم درمي يابيم كه يكي از اشكالات اين است كه در نظام تعليم و تربيت موجود ماهيتي كه از ماهيت اجتماعي ما گرفته شده باشد وجود ندارد. در اين سه دهه اي كه از عمر تعليم و تربيت جمهوري اسلامي ايران مي گذرد كتاب هاي درسي كه تاليف شده براساس سليقه هاي مولفان بوده است . البته ما در يكصد سال گذشته هم هفتاد سال آن را در دامن نظام هايي گذرانديم كه به فلسفه تعليم و تربيت اسلامي علاقه اي نداشتند و سعي مي كردند فلسفه هاي بيگانه به ويژه فلسفه تربيتي كشورهاي اروپايي را مبناي برنامه ريزي درسي در ايران قرار دهند.
دكتر عصاره مي افزايد : بعد از پيروزي انقلاب اسلامي اين براي اولين بار است كه ما مي خواهيم فلسفه تعليم و تربيت را تدوين كنيم البته در سال 1361 كه تغيير نظام آموزش و پرورش يا تغيير بنيادي نظام آموزش و پرورش آغاز شد قدم هايي براي تدوين مباني و اصول تعليم و تربيت برداشته شد ولي اين كار عملياتي نشد. اكنون در اين كاري كه وزارت آموزش و پرورش شروع كرده خوشبختانه فلسفه آموزشي و تربيتي برگرفته از مباني و اصول مسلم اسلامي است كه مورد تاييد هم قرار گرفته است .
عضو هيات علمي دانشگاه تربيت معلم شهيد رجايي ادامه مي دهد : البته اين مشكلات طبيعي هم هست همانگونه كه گفتم وقتي مباني و اصول تعليمي و تربيتي با جامعه بومي سازگاري نداشته باشد نبايد انتظار داشته باشيد كه آن آدم هايي كه پرورده مي شوند داراي ويژگي هاي تربيتي موردنظر باشند.
دكتر عصاره مي افزايد : نكته اساسي تر در اين ميان اين است كه ما در شيوه هاي برنامه ريزي در كار آموزش و پرورش آن سرمايه گذاري را كه بايد انجام مي داديم نداديم به عنوان مثال شما مي دانيد امروز بزرگترين و پر سودترين كار سرمايه گذاري در دنيا سرمايه گذاري روي نيروي انساني است . امروز در جهان دو اقتصاد دان بزرگ دنيا كه جايزه نوبل هم گرفتند ويژگي آنها نظريه پردازي براي سرمايه گذاري روي نيروي انساني بود. و امروز مهمترين نظري كه در دنيا مطرح و در حقيقت پايه اقتصاد آموزش و پرورش است اين است كه اگر شما روي پرورش نيروي انساني ـ كه بخش مياني جامعه را تشكيل مي دهد ـ سرمايه گذاري كنيد بيشترين سود را مي بريد.
عضو كميته تهيه و تدوين برنامه درسي ملي به عنوان مثال مي گويد : اگر شما امروز از كشوري مثل ژاپن سئوال كنيد كه پس از ويراني هاي مهيب جنگ جهاني دوم روي چه چيزي سرمايه گذاري كرديد خواهند گفت روي آموزش و پرورش و در ساير كشورها هم آن كشورهايي كه قبلا روي آموزش و پرورش و نيروي انساني سرمايه گذاري كردند امروز از كشورهايي هستند كه بالاترين درآمد اقتصادي را دارند و رشد اقتصادي آنها در بالاترين سطح است .
وي مي گويد : در جهت مقابل متاسفانه سرمايه گذاري ما در آموزش و پرورش سرمايه گذاري قوي و اساسي نبوده است يعني ما در حقيقت نتوانستيم آن كار شناسان خبره و بزرگي را كه بتوانند براي اين كار بزرگ برنامه ريزي و سرمايه گذاري كنند به كار بگيريم . برنامه ريزي درسي ما شايد حدودا 15 تا 20 سال است كه در كشور به طور مشخص كارش را آغاز كرده و قبل از اين كتاب هاي درسي به تشخيص يك فرد نوشته مي شده است .
دكتر عصاره ضعف آموزش در ميان معلمان را يكي ديگر از مشكلات عمده نظام آموزش و پرورش كشور محسوب مي كند و مي افزايد : اگر ما استاندارد روز دنيا را براي آغاز به كار معلمان ليسانس در نظر بگيريم استاندارد ملي ما فوق ديپلم است . در عين حاليكه مي دانيم معلماني كه ما از نظر مدرك تحصيلي داريم نتوانسته اند آن جهات و شرايطي را كه يك نيروي انساني لازم است براي اداره كلاس داشته باشند تامين كنند. بنابراين قدري از بار مشكلات تعليم و تربيت ما به دلايل مختلف به نظام تعليم معلم ما باز مي گردد.
وي مي گويد : باز بد نيست كه بدانيد در كشوري مثل ژاپن براي گرفتن معلم مي آيند از طريق كنكور سراسري تعداد مورد نيازشان را از بالاترين رتبه هاي كنكور انتخاب مي كنند و براي تحصيل به بهترين دانشگاههايشان هدايت مي كنند و تازه بعد از ليسانس آنها را به دوره هاي دو ساله تربيت معلم اعزام مي كنند تا مهارت ها و فنون معلمي را ياد بگيرند و به آن ها فوق ليسانس مي دهند. تازه آنوقت ابلاغي كه به اين عده مي دهند يك ابلاغ كمك آموزشي است و بايد به طور آزمايشي دو سال سر كلاس بروند و خودشان را اثبات كنند تا بتوانند حكم واقعي معلمي يا مدرسي را داشته باشند.
دكتر عصاره اضافه مي كند : در بخش كتاب درسي نيز ما برنامه هاي محتوايي و روشهاي يادگيري تنوع كتابهاي درسي متمركز و عدم متمركز (ملي و استاني ) و...همه چيز را در كتاب هاي درسي و در يك قالب قرار داده ايم كه آن قالب براي تمام دانش آموزان كشور يكسان است . آنوقت شما دانش آموزان را در حقيقت با يك دوره زماني با يك مواد آموزشي سر كلاس مي بريد كه اين ها جز برنامه هاي متمركز است .
وي مي افزايد : اين موارد و بسياري موارد ديگر نظام تعليم و تربيت ما را آسيب پذير و انعطاف ناپذير كرده است و اگر ما بخواهيم جلوي اين آسيب ها را بگيريم و دانش آموزان را براي افق سند چشم انداز ملي 1404 آماده سازيم چاره اي جز تدوين « قانون اساسي كتب درسي » نداريم كه هر سازمان و مركزي براساس آن سند ملي به وظايف خود عمل كند.
حجت الاسلام محي الدين بهرام محمديان رئيس سازمان پژوهش و برنامه ريزي آموزشي و نايب رئيس كميسيون راهبردي توليد و تدوين برنامه درسي ملي هم در خصوص ضرورت تعيين نقشه راه و قانون اساسي تدوين كتب درسي در كشور مي گويد : اگر به گذشته باز گرديم براي با سواد شدن هر فردي بنابه علاقه خود كتابي را براي خود انتخاب مي كرد يكي با گلستان و بوستان سعدي شروع مي كرد و ديگري نصاب الصبيان مي خواند. خط و املا و نگارش ياد مي گرفت و يكي ديگر با رياضي شروع مي كرد تا اينكه بعدها برنامه كتب درسي مطرح شد كه مثلا در دوره ابتدايي چه كتاب هايي خوانده شود و در راهنمايي و دبيرستان تغييرات چگونه باشد اما اكنون احساس مي شود كه هيچ كدام از شيوه هاي موجود پاسخگوي نيازهاي ما به مقتضيات پيشرفت هاي روز دنيا نيست و حتي در انتقال مفاهيم تعليم و تربيت اسلامي هم ضعف هايي داريم كه با بررسي هاي مختلف به اين نتيجه رسيديم كه بايد يك برنامه درسي ملي داشته باشيم كه ناظر بر برآوردن نيازها و خواسته هاي عمومي جامعه باشد.
وي ايجاد اشتغال و كارآفريني در جامعه را نياز بسيار حياتي روز كشور مي خواند و مي افزايد : ما مي خواهيم در كتاب درسي هم مشخص باشد كه فرد در حوزه اشتغال چه نوع توانمنديهايي بايد داشته باشد تا هم بتواند فضاي همه نيازهاي فكري و هم نيازهاي درآمدزايي خود را تامين كند كه به نظر ما زمينه تحقق اين خواسته مي تواند در برنامه درسي ملي فراهم باشد.
آقاي بهرام محمديان مي افزايد : سند ملي آموزش و پرورش كه در راستاي افق چشم انداز 20 ساله تدوين خواهد شد مي خواهد بايدها و نبايدهاي تحول بنيادي نظام آموزش و پرورش را مشخص سازد و بگويد باتوجه به ابعاد مختلف تعليم و تربيت از يك طرف و توجه به نيازهاي امروزي چه مسيرهايي بايد طي شود
وي درباره احتمال موفقيت آميز بودن پيشنهادها و راهكارهاي سند ملي درسي مي افزايد : براي پاسخ به اين سئوال همايشي را با حضور انديشمندان و صاحبنظران طي ديروز و امروزـ 30 و 31 مرداد ـ برپا كرديم . موفقيت هر طرح عملياتي فراهم آوردن لوازم اجراي آن هم هست .يقينا اگر برنامه درسي ملي يا هر برنامه درسي بخواهد محقق شود و استقرار پيدا كند نيازمند عوامل و ابزارهاي خودش است پيش نيازهاي تدوين يك برنامه درسي چيزهايي است مانند شناختن مباني فلسفي شناختن نيازهاي اجتماعي تشخيص ويژگي هاي انسان مطلوب توجه يافتن و توجه دادن به فرايند اشتغال پيشرفتهاي علمي و فناوري جهاني نيازهاي فرهنگي بومي و...و بعد نيازهاي آموزشي و تربيتي بر اين مبنا پيش بيني مي شود.
وي مي گويد : حتي پس از تدوين اين سند راهبردي باز براي تحقق آن نيازمند عوامل ديگري مانند اعتبار بخشي طرح و يا اجراي برنامه كه در اين مرحله به عواملي مانند معلم فضا و تجهيزات و رسانه هاي كمك آموزشي و ساير عوامل نيازمنديم كه اگر واقعا دل در گرو تحول در نظام آموزشي داريم همه بايد اين مراحل را طي نمائيم .
كتاب هاي درسي در هر كشوري اسناد با ارزشي براي معرفي بزرگراه هاي توسعه و پيشرفت در زمينه هاي مختلف علمي و تربيتي محسوب مي شود و تاكنون هر كشوري كه در اين زمينه موفق تر عمل كرد به نتايج بسيار با ارزشي در سطح ملي و بين المللي دست يافت
كتابهاي درسي در ايران هنوز با نيازهاي اساسي و روز جامعه كه تنها يكي از آنها شيوه هاي كار آفريني و خود اشتغالي است فاصله بسيار دارد; در حاليكه اصلي ترين ضرورت ملي در كشور و در اين دوره بيكاري و جستجو براي كار پس از پايان مرحله آموزش در مدرسه و دانشگاه است
خانم دكتر علم الهدي عضو كميته توليد و تدوين برنامه درسي ملي : نيازهاي مادي و معنوي نوجوانان و جوانان امروز و حتي خانواده و جامعه با نيازهاي گذشته متفاوت است و اين نيازها با توجه به اصول فلسفه تعليم و تربيت اسلامي و تغيير و تحولات جهاني بايد در كتب درسي به روز شود
دكتر عليرضا عصاره استاد دانشگاه شهيد رجايي : اگر ما بخواهيم دانش آموزان ايراني را براساس خواسته هاي سند چشم انداز ملي 1404 كشور مهيا سازيم چاره اي جز اين نداريم كه قانون اساسي كتب درسي را تدوين نمائيم كه هر وزارتخانه سازمان و نهادي در كشور براساس آن سند به وظايف خود عمل كند
حجت الاسلام محي الدين بهرام محمديان رئيس سازمان پژوهش و برنامه ريزي آموزشي : تحول در نظام آموزش و پرورش و تحقق خواسته هاي رهبري معظم انقلاب پيش نيازهايي دارد كه تغييرات اساسي در محتواي كتب درسي و شيوه هاي آموزشي مدارس و عملكرد معلمان يكي از اساسي ترين شروط آن محسوب مي شود
جمعه 1 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 280]