روانشناسی و مرگ

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: دلش می خواست براش بند کفش قرمز رنگ بخرم؛ چند بار به ام گفته بود…». جمله زن با هق هق وحشتناکی قطع می شود. شاید شما هم این دیالوگ فیلم «۲۱ گرم» به یادتان مانده باشد.

[تصویر: ce32590898c35cc6f939ce7b02ce229d.jpg]

[تصویر: ce32590898c35cc6f939ce7b02ce229d.jpg]

دلش می خواست براش بند کفش قرمز رنگ بخرم؛ چند بار به ام گفته بود…». جمله زن با هق هق وحشتناکی قطع می شود. شاید شما هم این دیالوگ فیلم «۲۱ گرم» به یادتان مانده باشد.
شوهرزن در یک حادثه غیرمنتظره مرده است و کارگردان با مهارت تمام دارد چیزهایی که در ذهن یک زن سوگوار می گذرد را رو می کند؛ چیز هایی مثل احساس گناهی این قدر بزرگ برای یک مسئله به ظاهر خیلی کوچک مثل رنگ بندکفش. به احتمال زیاد شما هم این تجربه ناخوشایند سوگواری یک عزیز را پشت سر گذاشته اید. روان شناس ها فرایند سوگواری را مطالعه کرده اند و پیشنهادهای جالبی برای تبدیل فرایند ناخوشایند سوگواری به یک تجربه معنادار دارند.
«از دست دادن»، قسمتی از زندگی هر بنی بشری است؛ از دست دادن کار به شکل اخراج؛ از دست دادن معشوق به شکل شکست عشقی؛ از دست دادن همسر به شکل جدایی یا طلاق؛ از دست دادن دوستان دوران دانشگاه به شکل جشن فارغ التحصیلی(!)؛ از دست دادن همسایه ها به شکل مهاجرت و از همه بزرگ تر از دست دادن عزیزان به شکل مرگ.
تحقیقات یک روان شناس مشهور ثابت کرده است که مرگ عزیزان بالاترین میزان فشار روانی را برای افراد در پی دارد. هانس سلیه در پژوهش هایش میزان استرسی که اتفاقات مختلف زندگی برای هر فرد دارد را سنجید؛ بعد با جمع و تفریق و میانگین گرفتن فهمید که اگر فرض کنیم درجه استرس از یک تا ۱۰۰ واحد است، ازدواج ۵۰ واحد و مرگ همسر ۱۰۰ واحد استرس دارد.
بعد از مرگ همسر هم مرگ یک عزیز دیگر در مقام دوم رویداد های استرس زا قرار دارد. در این شماره، می خواهیم به بزرگ ترین نوع از دست دادن یعنی مرگ عزیزان بپردازیم و در یکی از شماره های بعدی به انواع مهم اما کوچک تری مثل شکست عشقی.

● سوگواری با ما چه کار می کند؟
در جواب این سؤال باید گفت همه کار. از دست دادن یا به قول روان شناس ها «فقدان» یک عزیز می تواند بر همه حوزه های ذهن و رفتار ما تاثیر بگذارد؛ یعنی هم احساسات، هم افکار، هم رفتار و حتی فلسفه زندگی ما را تغییر دهد. یک یک این تاثیرات را که بخوانید، حتما شما هم به یاد سوگواری خودتان یا یکی از آشنایان تان خواهید افتاد.
۱) احساسات: شاید خیلی ها فکر کنند که سوگواری تنها یعنی دپ زدن و احساس تنها ماندن. اما روان شناس ها که ته ذهن سوگواران را کاویده اند، می دانند که احساسات دیگری هم در این وسط نقش دارند. مثلا ما ممکن است که از فرد مرحوم خشمگین شویم.
یا اگر خیلی منصف باشیم از سرنوشت به طور کلی احساس خشم کنیم و برسیم به اینکه «چرا او باید برود؟» یا «چرا من باید تنها شوم؟». غیر از احساس غمگینی و خشم ، شما نمی دانید که تاب تحمل این از دست دادن بزرگ را دارید یا نه؛ به همین خاطر مضطرب می شوید. و برعکس این اضطراب، ممکن است بعد از پذیرفتن اینکه عزیزتان برای همیشه از دست رفته است، احساس آرامش کنید.
شما به این خاطر که نتوانسته اید جلوی از دست دادن فرد مرحوم را بگیرید و به خاطر بدی های کوچک و بزرگی که به او کرده اید، حسابی احساس گناه می کنید. پس دیگر به خاطر اینکه حالا آرام هستید، احساس گناه نکنید.
این آرامش به شرطی که بعد از پذیرفتن واقعیت باشد، طبیعی است. بالاخره اینکه به خاطر بزرگ بودن فشار روانی، احساس خستگی و فرسودگی می کنید. یادتان باشد که همه این واکنش ها طبیعی است و نباید شما را نگران کند.
۲) افکار: فکر، فکر، فکر، فکر. چیزی که در سرافراد سوگوار که در گوشه مجلس ختم نشسته اند، فکر هایی است که همه و همه در حول و حوش فرد از دست رفته می چرخد. اولین نوع این افکار که زودتر از همه بعد از شنیدن مرگ عزیز به ذهنمان می رسد «ناباوری» است؛ یعنی ما اصلا باورمان نمی شود که او را از دست داده باشیم.
خیلی سخت است که خانه ای که همیشه عزیزی تویش می چرخیده را حالا خالی ببینیم؛ خالی بودنی که معنایش این است که ما یک حامی عاطفی و یک برطرف کننده نیازهایمان را از دست داده ایم.
غیر از این، در مدت سوگواری خیلی مشکل است که بتوانیم روی یک فکر دیگر متمرکز شویم. حل کردن مسائلی که قبل از فقدان برایمان از آب خوردن هم راحت تر بود، حالا تبدیل می شود به یک گره وحشتناک و خلاصه اینکه حسابی گیج می زنیم. غیر از گیجی و ناباوری، شما ممکن است بنشینید، چشمتان را ببندید و هی در ذهن خودتان مجسم کنید که فرد از دست رفته زنده است و دارید با او قدم می زنید و حرف می زنید و بدی هایتان را جبران می کنید و الی آخر.
و علاوه بر تمام این احساسات، ممکن است ذهنتان برای مدت زیادی تحت فرمانروایی بلامنازع «فکر به عزیز از دست رفته» قرار بگیرد؛ یعنی حجم زیادی از فکرتان همین باشد. بازهم می گوییم که برای کوتاه مدت همه این افکار در دوره سوگواری طبیعی است.
۳) رفتار: اگر آن ۲ مورد قبلی را فقط خود فرد سوگوار بداند و بقیه فقط از نشانه هایش بتوانند پی به احساسات و افکار ببرند، این آخری یعنی رفتار آشکار است و ممکن است واکنش دیگران را هم برانگیزد. رفتارهای فردی که عزیزش را از دست داده را همه ما دیده ایم. خواب سوگوار به هم می ریزد. ممکن است شب ها اصلا خوابش نبرد و وقتی هم که می خوابد، مرتب در خواب فرد از دست رفته را می بیند.
غیر از خواب، خورد و خوراک سوگوار نیز به هم می ریزد. شاید تصورتان این است که همه سوگوارها بی اشتها هستند. نه! بعضی ها حتی پرخورتر از معمول می شوند و این برای خودشان هم عجیب است. ممکن است شما به اطرافیان و کارهایتان بی تفاوت شوید و حوصله هیچ کاری نداشته باشید و از همه متداول تر اینکه گریه کنید. به این بهانه که مرد نباید گریه کند یا اینکه آدم باید صبور باشد، جلوی این واکنش طبیعی و سودمند را نگیرید. اگر جلوی دیگران سخت است، در تنهایی گریه کنید.

● سوگواری برای چه کسانی مشکل تر است؟
شاید فکر کنید که از دست دادن همسری که بی نهایت دوستش دارید، مشکل ترین و بزرگ ترین نوع سوگواری است اما باید گفت که نه. قضیه کاملا برعکس است. شما در سوگواری زمانی مشکل پیدا خواهید کرد که احساسات متضادی به فرد از دست رفته داشته باشید. مثلا تصور کنید از همسرتان سال هاست که طلاق گرفته اید و حالا خبر مرگش به شما می رسد.
نه اطرافیان می گذارند برای کسی که خودتان ترکش کرده اید، سوگواری کنید و نه خودتان می توانید با ذهنی که پر است از خاطرات خوش و صمیمانه تا خاطرات تلخ جدا شدن، کنار بیایید. غیر از این، مرگ بچه ای که هنوز متولد نشده است خصوصا برای مادر که او را در شکم خودش حس کرده است خیلی مشکل است؛ مرگی که معمولا مراسم خاصی برایش برگزار نمی شود.
و بالاخره سوگواری، برای کودکان خیلی سخت است چون بزرگسال ها دوست ندارند کودکان شان در مراسم مختلف کفن و دفن و ختم از دست رفته شرکت کنند، ممکن است کودک هیچ وقت با از دست رفتن عزیزش کنار نیاید.

● گذر از ۵ خوان سوگواری
سوگواری بخشی از زندگی است و مثل تمام زندگی یک جورهایی یک گذرگاه است. برای اینکه با موفقیت از این مسیر بگذرید، باید اول آنها را به خوبی بشناسید.
۱) مرحله شوک و ناباوری
همان طور که در بخش احساسات هم گفتیم، اولین واکنش ما به مرگ یک عزیز، این است که اصلا مرگش را باور نکنیم یا اینکه بهت زده یک جا بایستیم و زانویمان ناخودآگاه کرخت شود.
۲) مرحله پرسش و آرزو
پرسش همیشگی «چرا باید برای من این اتفاق بیفتد؟» و آرزوی اینکه «همه چیز به یک شکل جادویی حل شود».
۳) مرحله یأس و آشفتگی
افسرده می شوید و فکر می کنید دیگر هیچ چیز درست نمی شود و این طبیعی است.
۴) مرحله پذیرفتن واقعیت و بازسازی زندگی
تازه اینجاست که امید های جادویی را کنار می گذارید، افسردگی را کنار می گذارید، واقعیت را می پذیرید و شروع می کنید به برنامه ریزی زندگی ای که «او» در آن حضور ندارد.
۵) مرحله هویت تازه
شیوه جدید زندگی تان را تجربه می کنید، می پذیرید و احساس می کنید که با ازسرگذراندن این سوگواری بزرگ تر شده اید.

● اشک های گوله گوله
اگر بقیه متن را خوانده باشید، دست تان آمده است که سوگواری موفق چه شکلی است. اما برای جمع بندی هم که شده این تکلیف ها را به شکل چند پیشنهاد با هم مرور می کنیم:
۱) واقعیت از دست دادن را بپذیرید
ممکن است ناباوری و خیال پردازی های اول شنیدن خبر به شما کمک کند که بار این شوک ناگهانی را راحت تر تحمل کنید اما زیاد در این خیالات ماندن، ممکن است حتی شما را مبتلا به بیماری های روانی کند. سعی کنید این واقعیت را که یک عزیز را از دست داده اید بپذیرید. به آرامش بعد از این توفان فکر کنید و این را باور کنید که ماهیت زندگی همین است؛ دیر و زود دارد اما سوخت و سوز ندارد.
۲) گریه کنید
مثل این گزارشگر های تلویزیونی که می روند جلوی کودکان زلزله زده و می گویند «گریه نکن عزیزم» نباشید؛ هم خودتان با تمام وجود غمگینی و به قول شاملو «گریه کردن از سویدای جان»را تجربه کنید و هم بگذارید که دیگران گریه کنند.
اگر الان که داغ مرگ عزیزتان تازه است گریه نکنید، در واقع دارید یک واکنش طبیعی را به یک بیماری مزمن تبدیل می کنید و داغ عزیزتان همیشه تازه می ماند. غیر از این، تخلیه کردن هیجان ها بعدا به شکل بیماری های روان تنی مثل زخم معده یا بیماری های روانی مثل «اختلال استرس پس از سانحه» خودش را نشان می دهد. پس این نقد بگیر و دست از آن نسیه بدار!
۳) با زندگی تازه سازگار شوید
شکل زندگی ما با از دست دادن یک عزیز خانواده، ممکن است بسیار تغییر کند. این تفاوت ها را بپذیرید و باور داشته باشید که زندگی، فصل های نا مرتبی دارد؛ یعنی ما واقعا نمی دانیم کی پاییزش شروع می شود، کی بهارش و کدام پشت کدام است.
۴) ادامه دهید اما فراموش نکنید
افراد سوگوار فکر می کنند اگر به زندگی عادی شان برگردند یعنی اینکه فرد از دست رفته را فراموش کرده اند و به این خاطر، احساس گناه می کنند. اما واقعیت این است که می توان زندگی را ادامه داد و یاد عزیز را هم همیشه گرامی داشت.
۵) به مرگ معنایی دوباره دهید
آدم های سوگوار زیادی فیلسوف منش می شوند، یعنی اینکه آنها بعد از حیرت در برابر از دست دادن، می پرسند: «اصلا چرا مرگ؟» «چرا ما همیشه زنده نمی مانیم؟». این پرسش ها به شرطی که به یک جواب یا باور قانع کننده ختم شوند، خیلی خوبند. خیلی از مذهب ها معنای بزرگی برای مرگ قائل اند. روان شناس هایی مثل کوبلر راس و کوسنبام هم در مورد معناهای مرگ مطلب نوشته اند.
آنها می گویند ما اگر این باورها را داشته باشیم، پذیرش مرگ به عنوان یک اتفاق اجتناب ناپذیر برایمان راحت تر می شود:
▪ مرگ به ما کمک می کند که قدر زندگی را بدانیم.
▪ ما دیر یا زود می میریم؛ پس باید تصمیم های بزرگی برای زندگی بگیریم.
▪ دیگران دیر یا زود می میرند، پس تا جایی که می توانیم با آنها خوب باشیم.
▪ مرگ باعث می شود هرچه را که در این زندگی به دست آورده ایم، برای همیشه به نام خودمان ثبت کنیم.
▪ و نتیجه همه اینها اینکه «مرگ معنای زندگی است»

[تصویر: break.gif]