رابطه رفاقت و سلامت روان

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: رابطه رفاقت و سلامت روان روان شناسی رفاقت در گفتگو با دکتر حسین ابراهیمی مقدم روان شناس
[تصویر: e47551fe28b90f48f7d34477b6d52b76.jpg]

[تصویر: e47551fe28b90f48f7d34477b6d52b76.jpg]

آنهایی که فیلم «ضیافت» را دیده اند، یادشان هست که موضوع اصلی این فیلم ، «رفیق» و «رفاقت» بود؛ سوژه ای که کارگردان این فیلم، مسعود کیمیایی، علاقه زیادی به آن دارد و رد آن را می شود در فیلم های دیگرش هم سراغ گرفت. روان شناسان نیز به این موضوع علاقه دارند و دوستی های خوب و پایدار را نشانه ای از سلامت روان می دانند. اما قصه به اینجا ختم نمی شود. در گفتگو با دکتر حسین ابراهیمی مقدم، روان شناس، سعی کرده ایم نگاه دقیق تری به این موضوع بیندازیم؛ البته از منظر روان شناسی.

آیا داشتن دوست و رفیق با سلامت روان رابطه دارد؟بله؛ واقعیت این است که افراد برخوردار از کارکرد مطلوب فقط به بشریت عشق نمی ورزند، بلکه به تعدادی از آدمیان نیز عمیقا علاقه مند هستند. به عقیده اغلب نظریه پردازانِ خودشکوفایی و کمال، کسانی که از لحاظ روانی کارکرد خوبی دارند، قادرند پیوندهای عاطفی و صمیمانه ویژه ای با برخی از افرادی که دورو برشان هستند برقرار کنند. تعدادی از پژوهش ها نشان می دهد که این روابط خاص برای آنها اهمیت زیادی نیز دارد.

▪ آیا می توانید به پژوهش هایی در این زمینه اشاره کنید؟

ـ البته! در پژوهشی دیده شد که اکثر قریب به اتفاق افراد در پاسخ به سوال «چه چیزی زندگی شما را ارزشمند می سازد؟» از «روابط صمیمی» نام برده بودند. در پژوهش دیگری متوجه شدیم که برای بسیاری از مردم، برخورداری از یک ازدواج موفق و زندگی خانوادگی خوب و دوستان صمیمی، مهم تر از کار و سرپناه و امنیت مالی است. در پژوهش دیگری که زمینه یابی گسترده ای راجع به عوامل مربوط به شادکامی و خوشبختی بود این نتیجه به دست آمد که: «هیچ دستورالعمل ساده و ویژه ای برای ایجاد شادکامی و خوشبختی در آدم ها وجود ندارد اما این پژوهش روی هم رفته حاکی از آن است که تقریبا همه انسان ها یک نوع رابطه خشنودسازنده و صمیمی را ضروری می دانند.»

▪ یعنی «با دیگران بودن» عامل اصلی دوری از تنهایی است؟

واقعیت این است که درمان تنهایی به این صورت نیست که در دور و بر دیگران باشیم یا حتی شبکه ای از انسان ها وجود داشته باشد تا بتوانیم با آنها دایما سخن بگوییم بلکه درمان آن در نوعی رابطه خاص نهفته است. به عبارتی، درمان تنهایی منوط به نوع خاصی از روابط است. با برقراری این روابط، تنهایی به سرعت و بدون هیچ گونه ردی مضمحل خواهد گشت، چنان که گویی وجود خارجی نداشته است.

▪ منظور از این رابطه چیست؟

ـ یعنی نوعی رابطه کاملا صمیمانه. رابطه صمیمانه نوعی رابطه است که ویژگی آن عبارت است از تماس های غیررسمی و دایمی در طول یک دوره زمانی گسترده، همراه با خودفاش سازی دو جانبه، محبت و عطوفت، انباشت پاداش ها، احساس بی طرفی و عدالت از آن رابطه. ضمنا این روابط از ویژگی علاقه مندی، عشق، اعتماد و این تصور که رابطه موردنیاز حایز اهمیت و بی همتاست، برخوردارند.

▪ آیا چنین رابطه صمیمانه ای می تواند جای عشق را در زندگی آدم ها پر کند؟

ـ البته یک دوستی بسیار صمیمی، بسیاری از همان پاداش هایی را که توسط عشق رمانتیک ارایه می شود، فراهم می آورد ولی فرد سالم دوستان صمیمی و ازدواج عاقلانه و عاشقانه را در کنار یکدیگر دارد. البته دوستان می توانند به یکدیگر کمک کنند و همدیگر را مورد حمایت عاطفی قرار دهند. مثلا در پژوهشی مشخص شد که ۵۱ درصد از افراد تحت بررسی اظهار داشته اند که در زمان بحران بیشتر احتمال دارد برای کمک به سراغ دوستان خود بروند. در پژوهش دیگری مشخص شد افرادی که از کارکرد روانی خوبی برخوردارند بیشتر احتمال می رود که دوستان نزدیک و صمیمی داشته باشند تا کسانی که کارکرد ضعیفی دارند.پس به نظر می رسد بسیاری از ویژگی هایی که خصیصه عشق رمانتیک هستند خصیصه روابط خوب نیز به شمار می آیند. من در یکی از بررسی هایم متوجه شدم بیشتر افراد، خواستار دوستانی هستند که رازهای آنها را محفوظ نگه داشته و محبت و حمایت عاطفی برای آنها فراهم آورند. در یک رابطه دوستانه خوب و صمیمی، آدمیان احساس می کنند که می توانند طبیعی عمل کرده و نیازی به نقش بازی کردن نداشته باشند؛ به قول ژرمن دو استل: «وقتی صمیمیت به نقطه ای می رسد که شخص از بازی های کودکانه، تحمل شوخی ها و بسیاری جزییات کوچکی که فقط برای او و دوست اش معنا دارد احساس شادکامی می کند، دل او در بند هزاران گره اسیر می شود و هر تک واژه، هر ژست و حتی گذراترین اشاره ای به این خاطرات شیرین نیز کافی است که آن را تا پایان کار دنیا به یاد آورد.»

▪ چه عواملی در انتخاب دوست تاثیرگذار است؟

ـ ما آدم ها به احتمال زیاد با افرادی دوست می شویم که در مجاورت نزدیک با ما کار یا زندگی می کنند و با ما آشنا می شوند. یکی از دلایلی که مجاورت اهمیت دارد این است که افرادی که نزدیک هم زندگی می کنند، فرصت های مکرری برای پی بردن به این موضوع دارند که ویژگی های مشترک زیادی با هم دارند. دلیل دیگرش «اثر مواجهه صرف» است؛ یعنی این اصل که هر چه بیشتر با یک نفر یا با یک چیز در تماس باشیم، بیشتر گرایش داریم که آن فرد یا آن چیز را دوست داشته باشیم. البته می توانید به موارد استنثا نیز فکر کنید؛ مثلا تماس مکرر با بیماری باعث نمی شود که آن را دوست داشته باشید. با این حال، مواجهه صرف می تواند یک چیز «خنثی» را به یک چیز «دوست داشتنی» تبدیل کند؛ ولی اینکه دقیقا چرا، معلوم نیست!

▪ این بیت که «کبوتر با کبوتر باز با باز/ کند هم جنس با هم جنس پرواز» از نظر شما تا چه حد درست است؟

ـ خیلی زیاد! اغلب دوستان صمیمی از نظر جذابیت فیزیکی، عقاید سیاسی و مذهبی، هوش، تمایلات تحصیلی و نگرش ها به هم شباهت دارند. البته انتخاب دوست برای گروه های اقلیت می تواند مشکل باشد. اگر گروه قومی یا مذهبی شما در جایی که زندگی می کنید خیلی در اقلیت باشد، دوستان و شریکان رمانتیک بالقوه شما نیز ممکن است به افرادی در گروه تان محدود شود که تمایلات مشترکی با شما دارند.

▪ یعنی ما در صورتی افراد را بیشتر دوست داریم که بدانیم عقاید و نگرش های آنها شبیه عقاید و نگرش های خودمان است؟

ـ البته نه به این صراحت! ولی به هر حال، شما احتمالا اغلب افرادی را که ملاقات می کنید دوست دارید، مگر اینکه دلیلی برای تغییر دادن قضاوت خود داشته باشید. با وجود این، اعتقاد دارید که عقاید و اعمال شما به هنجار و درست هستند. بنابراین عدم توافق با کسی، احترام شما را به او کاهش می دهد؛ در حالی که توافق می تواند احترام شما را بیشتر کند.

▪ یعنی اگر طرف مقابل، ما را تایید نکند؛ به عنوان دوست انتخاب اش نمی کنیم؟

ـ خب، فرض کنید که در یک تحقیق شرکت کرده اید که ابتدا از شما می خواهند خودتان را توصیف کنید. بعد ۲ نفر، واکنش های خود را به شما نشان می دهند. نفر اول می گوید: «شما به نظر من، آدم خوشایند و روراستی هستید؛ باهوش و شوغ طبع ایدو عقاید جالبی دارید.» اما نفر دوم می گوید: «من از اینکه خشن باشم بیزارم ولی صادقانه می گویم که شما آدمی سطحی به نظر می رسید که سعی دارید تاثیرگذار باشید ولی در این کار موفق نیستید.» شما کدام یک را به عنوان شریک یا دوست احتمالی تان انتخاب خواهید کرد؟ پاسخ، بدیهی است: «نفر اول را!» با این حال، خیلی از افرادی که عزت نفس پایینی دارند، نفر دوم را انتخاب خواهند کرد که آنها را پایین تر ارزیابی کرده است. از قرار معلوم، افرادی که خود را دست کم می گیرند، هم نشینی با کسانی را ارضا کننده می دانند که در این عقیده پایین با آنها سهیم باشند. حتما می توانید به صدمه بالقوه اش فکر کنید. کسی که ارزیابی پایین از او شده است دوستانی را انتخاب خواهد کرد که مرتبا از او عیب جویی می کنند. در نتیجه، عزت نفس او باز هم پایین تر می آید.

▪ آیا عاملی هم برای تداوم این دوستی ها وجود دارد؟

ـ البته در این مورد، نظریه ای تحت عنوان «تبادل»یا «اصل انصاف» وجود دارد. بر این اساس، روابط اجتماعی، معامله هایی است که در آنها انگار افراد، کالاها و خدماتی را مبادله می کنند. به طور کلی، افرادی که چیز کمتری برای ارایه دارند ضروریات کمتری را تعیین می نمایند. رابطه به صورتی که در تجارت وجود دارد، در صورتی خیلی استوار است که هر دو نفر معتقد باشند که این معامله، منصفانه است. اگر هر دو دوست به طور برابری باهوش بوده، به طور متساوی در امور مالی و کارهای مرتبط با هم (مثلا هنگام رفتن به پیک نیک یا سفر) مشارکت داشته باشند و الی آخر، معامله کردن منصفانه، آسان تر است. در خیلی از دوستی ها، یک دوست به یک طریق و دیگری به طریق دیگر، به دوستی کمک می کند. این ترتیبات نیز منصفانه به نظر می رسد؛ گو اینکه اطمینان یافتن از آن دشوارتر است. اصل انصاف در حالی که افراد مشغول برقرار کردن روابط دوستانه هستند به راحتی اجرا می شود ولی بعدا قابلیت اجرایی آن کمتر است؛ برای مثال، امکان دارد که شما از دوست دیرینه خود در طول یک بیماری طولانی پرستاری کنید، بدون اینکه نگران باشید که این معامله ای منصفانه است یا نه.

▪ با این حال، بیشتر خانواده ها چندان مایل نیستند که یکی از اعضای خانواده، زیاد سراغ دوستان اش برود؛ چرا؟

ـ باید بین داشتن دوست و رفیق بازی تمایز قایل شد. واقعیت این است که داشتن دوست در دوران کودکی به افزایش تجربه و استقلال در کودک منجر می شود. معمولا بچه ها با وجود داشتن دوست، باز هم برای نظر والدین خود، بیشتر اهمیت قایل می شوند. در دوران نوجوانی معمولا گروه دوستان تاثیر زیادی در طرز تلقی و نگاه فرد به زندگی داشته و معیارهای او را تحت تاثیر قرار می دهند. خیلی از نوجوان ها به نظرات گروه دوستان خود حتی بیشتر از خانواده اهمیت می دهند. اگر گروه دوستان از افرادی سالم و مثلا درس خواندن و مذهبی انتخاب شده باشند، معمولا مشکل خاصی پیش نمی آید، ولی زمانی که به اصطلاح دوستان ناباب باشند، مثل گروه دوستان معتاد، درس نخوان، بزهکار، خانواده ستیز و... این رابطه می تواند تبعات بسیار بدی در پی داشته باشد چرا که نوجوان الگوهای فکری دوستان را مال خود کرده و حتی برای آن سر و دست می شکند. اینجاست که دوست بازی و رفیق بازی خیلی مخاطره آمیز می شود.

▪ گاهی این رفیق بازی در دوران جوانی و بعد از ازدواج هم دیده می شود!

ـ البته معمولا انتظار داریم فردی که خودش را کاندیدای ازدواج می کند به درجه ای از پختگی و استقلال رسیده باشد که بتواند مستقلانه فکر کرده و برای زندگی اش تصمیم بگیرد. ضمنا اینکه فرد، دوستان خوبی داشته باشد و در مواقع سختی و خوشی دوره هایی از زندگی اش را با آنها سپری کند، خالی از اشکال است. بدیهی است فرد سالمی که ازدواج می کند باید زندگی خانوادگی مستقلی داشته و بتواند کانون خانوادگی گرم و پرمهر و محبتی را فراهم آورد. اگر کسی نتوانست تعادل برقرار کند و مثلا بیش از اندازه به دوستان اش بها داد و وقت بیشتری را با آنها سپری کرد، قطعا تاثیر نامطلوبی بر زندگی خانوادگی اش خواهد گذاشت ولی فرد سالمی که در کانون گرم خانوادگی اش، دوستان خوبی هم دارد و می تواند تعادل و توزان مناسبی از این روابط داشته باشد، از وضعیت روانی بهتری برخوردار خواهد بود.

[تصویر: break.gif]