مروري بر نقش رسانه ملي در ارتقا معنوي جامعه . طنزهايي خالي از ارزش هاي معنوي و هنري

واضح آرشیو وب فارسی:ایران اسپورت: مروري بر نقش رسانه ملي در ارتقا معنوي جامعه . طنزهايي خالي از ارزش هاي معنوي و هنري
رامين شريف زاده قسمت دوم و پاياني
همانگونه كه در بخش نخست مطلب به آن اشاره شد هر ساله با آغاز ماه مبارك رمضان و گسترش رقابت تنگاتنگ شبكه هاي تلويزيوني جهت پخش سريال هاي مختلف داخلي و خارجي مردم با چنان تراكمي از برنامه هاي متنوع رو به رو هستند كه گاه براي تماشاي همه آنها دچار مشكل كمبود وقت مي شوند. مسئولان محترم صدا و سيما در مقام توجيه چنين سياست گذاري هايي از ايجاد فضا و شرايط مناسب معنوي در اين ماه به عنوان مهمترين عامل رقابت شبكه هاي مختلف سيما ياد مي كنند. آنان معتقدند كه شرايط بوجود آمده موقعيت مناسبي را براي سيما فراهم آورده تا با پخش سريال هاي متنوع و پر محتوا زمينه هاي آشنايي و آشتي هر چه بيشتر مردم با شعائر ديني را فراهم آورند.
نخستين پرسش جدي كه در اين ميان مطرح مي شود آن است كه آيا تمامي سريال هاي پخش شده در ماه مبارك رمضان جهت نيل به هدف مورد ادعاي مسئولان به تصوير درآمده اند و اساسا از قدرت تاثير گذاري مورد ادعاي آنان بر روي مخاطبان خود برخوردار هستند ! يا اينكه در بسياري از آنها جنبه هاي سرگرمي و تفنن كه البته در جاي خود ارزشمند است بسيار پررنگ تر به تصوير درآمده است
جايگاه طنز در سريال هاي ماه مبارك رمضان
مرتضي ميرباقري معاون سيما پيش از اين بارها به اين موضوع اشاره كرده بود كه بر اساس يك سياست گذاري مدون و از پيش تعين شده سيما تصميم مي گيرد كه مثلا در ماه رمضان يك سريال در ژانر ماورائي يك سريال طنز و يك سريال اجتماعي بسازد. وقتي سخنان ميرباقري را در كنار ادعاي مسئولان سيما مبني بر اينكه « شرايط بوجود آمده در ماه مبارك رمضان موقعيت مناسبي را براي سيما فراهم آورده تا با پخش سريال هاي متنوع و پر محتوا زمينه آشنايي و آشتي هر چه بيشتر مردم با شعائر ديني را فراهم آورند » قرار مي دهيم بي شك در وهله نخست اين توقع ايجاد مي شود كه سريال هاي طنز به نمايش درآمده در ماه مبارك رمضان بايد تفاوت هاي جدي و مشخصي چه از لحاظ فرم و چه از منظر محتوا با سريال هاي طنز 90 قسمتي متداول داشته باشد . مروري بر برخي سريال هاي طنز اين سال ها چون « بوي خوش زندگي » « زير زمين » و « يك وجب خاك » مي تواند ارزيابي دقيقي از موفقيت يا شكست سيما در اهداف تعين شده اش به مخاطب بدهد.
شايد به جرات بتوان گفت كه سريال « بوي خوش زندگي » ساخته علي شاه حاتمي رك و راست ترين سريال ماه مبارك رمضان در سال هاي اخير بود. سريالي كه در زماني اندك و بدون برنامه ريزي قبلي در جهت توهين به افراد متدين تنها به اتلاف وقت مخاطبان مي پرداخت . دانشجوي پزشكي سريال « بوي خوش زندگي » كه داراي شمايل و سكنات يك فرد متدين بود به صورت انساني كم خرد به تصوير درآمده كه براي فرار از شنيدن آهنگ (تولدت مبارك ) كه توسط دو هم اتاقش خوانده مي شد به كنج خلوت مي خزيد و با گرفتن گوش هاي خود مثلا سعي مي كرد تا از واقع شدن در يك عمل حرام خود را نجات دهد اما همينكه عاشق شد به يكباره با تحولي عميق روبه رو شده و در خفا با شنيدن موسيقي هاي عاشقانه زخم دل خود را التيام مي بخشيد.
كينه و عداوت نسبت متدينين جامعه در اين سريال به اينجا نيز ختم نشد. در بخش ديگري از سريال فردي كه قصد امر به معروف در باب روزه خواري را دارد نيز انساني خشن بي منطق و قلچماق به تصوير درآمد كه در كمال بي ادبي و عدم رعايت نزاكت و البته بازهم در ظاهر و شمايل يك فرد متدين با وي درگير مي شد.
اما عليرضا افخمي در مجموعه « زير زمين » تلاش داشت تا در يك بستر اجتماعي خصلت هاي نيك و بد انسان ها را در معرض قضاوت مخاطبان گذارد. اين موضوع تا پيش از آنكه كارگردان مراحل پشيماني و بازگشت از گناه خانواده فرج را به تصوير كشد تا حدودي قابل قبول بود اما از زماني كه بحث هم زدن حليم نذري و متعاقب آن دگرگون شدن دختر و همسر فرج پيش آمد سريال به يكباره با افت شديدي رو به رو شد.
در بحث محتوايي سريال « زير زمين » توجه به چند نكته بسيار ضروري به نظر مي رسد. نخست آنكه به واقع چند درصد از آناني كه زندگي خود را بر مبناي فريب خيانت و درآمد حرام بنا كرده اند و براي دستيابي به پول و دارايي بيشتر حاضر به فدا كردن همه چيز خود هستند تنها با چند روز همنشيني با انسان هاي مومن و معتقد به يكباره پس از هم زدن يك حليم نذري و شنيدن خاطرات يك توبه كار با تحول شگرف روحي رو به رو شده و با پشت كردن به تمامي لذائذ دنيايي راه صلاح را پيش مي گيرند! البته در تاريخ هستند اشخاصي كه همچون « فضيل عياض » با شنيدن كلام وحي دچار انقلاب روحي شده و با وجود زندگاني سراسر شرارتشان به راه حق گام مي نهند اما گمان ندارم كه در تاريخ از خانواده اي ياد شده باشد كه تك تكشان يك فضيل باشند.
اما نكته بس مهم تر در سريال مذكور به اندرز پاياني آن باز مي گردد. در حاليكه توقع مي رفت كارگردان سريال را با يك نتيجه كاملا اخلاقي به اتمام رساند مخاطبان را در پايان با يك « رابين هود » وطني رو به رو كرد! فردي كه مثلا متحول شده و قرار است از اين پس راه ايمان را پيش گيرد با بخشيدن شش ميليارد پول دزدي به يك مركز نگهداري از كودكان يتيم به اصطلاح عمل مثبتي را رقم زده است ! از مسئولان صدا و سيما بايد پرسيد كه در كجاي آئين مسلك شريعت و اخلاقيات ما سفارش شده كه انسان حق دارد با اموال دزدي در راه خدا بذل و بخشش كرده و از آن نتيجه گيري اخلاقي نيز بكند! آيا اين موضوع به غير از بدآموزي و دادن آدرس اشتباه به مخاطبان نتيجه ديگري در پي دارد
در سريال « يك وجب خاك » ساخته علي عبدالعلي زاده مرد خيرخواهي به نام « افشا » ري كه به همراه خانواده خود زندگي ساده و آرامي را مي گذراند به ناگاه طمع او را در شرايطي قرار مي دهد كه حتي خانواده اش او را ترك مي گويند. افشاري كه تا پيش از اين به دليل توجهات ويژه اش به گره گشايي از مشكلات مردم گاه او را از مشكلات خانه اش غافل مي كرد با به دست آوردن مبلغ هنگفتي تنها در انديشه افزودن سرمايه خود به سر مي برد.
آنچه كه از بررسي وضعيت شخصيت پردازي در اين سريال حاصل مي شود آنكه شخصيت هاي مثبت داستان يا به اندازه اي ناپخته و سطحي پرداخته شده بودند كه قابليت طرح شدن را نداشته و يا به دليل بي تدبيري و كم توجهي دست اندركاران ساخت سريال ها نتيجه نامطلوبي را حاصل كردند. در سال هاي دور گمان بر اين بود كه تاكيد بر نمايش مراسم و مناسك ديني بهترين روش ديني كردن يك فيلم بود. بعد از آن عده اي مغرضانه و برخي ناآگاهانه مروج تفكري شدند كه بر مبناي آن نمايش مناسك و رفتارهاي ديني نه تنها باعث ديني شدن يك فيلم نمي شد بلكه موجبات وهن و حتي ضدديني شدن آن فيلم مي شد. گسترش اين تفكر خيلي زود خط بطلاني بر تمامي رفتارها و سكنات ديني يك فرد مسلمان در فيلم ها كشيد . نتيجه اين تفكر به آنجا رسيد كه از سال 77 به بعد در سينما هر آنكس كه داراي رفتار و سكنات ديني و ظاهري متشرع بود حتما فردي بي دين رياكار و مزور بود.

مـتاسفانه صدا و سيما در سريال هاي مناسبتي آگاهانه يا ناآگاهانه دچار اين آسيب شد. بدين معنا كه شخصيت هاي داراي ظاهر و رفتار متشرعانه افرادي ابله گمراه و همواره در خطر سقوط و گرفتار در گناه معرفي شدند كه فقط پوسته دين را داشته و از مغز آن تهي بودند. در « يك وجب خاك » افشاري كه فردي متدين بود آنقدر ساده لوح بود كه تمام افراد اطراف او به راحتي سرش كلاه مي گذاشتند. اين در حالي است كه در دين اسلام آمده كه فرد مسلمان بايد بسيار زرنگ و سياست مدار باشد به نحوي كه هيچ كس به خود حق سو استفاده از وي را ندهد. در عوض در همين سريال نقش مقابل او به كامراني داده شده است شخصيتي كه ظاهر متدين دارد اما دائما به كارهاي خلاف شرع مشغول است . نوچه هاي كامراني كه اشخاصي كلاه بردار و شارلاتان بودند نيز دم از خواندن نماز و افطاري دادن مي زدند.
بحث در باره سريال هاي ماه مبارك رمضان به اينجا ختم نمي شود چه بسا كه در سريال هاي اجتماعي چون « شكرانه » و « ميوه ممنوعه » نيز مي توان رگه هاي عميقي از انحراف و كج روي را مشاهده كرد. اما از آنجا كه پرداختن به اين موضوع سخن را به درازا مي كشد لذا تحليل اين سريال ها را به فرصتي مناسب تر وامي گذاريم و در ادامه تنها به چند نكته كه در صورت تامل و تعمق بيشتر مسئولان سيما به آنها مي توان زين پس شاهد به نمايش درآمدن توليداتي با درجه خطاي كمتر بود اشاره مي كنيم .
نخست ) معمار بزرگ انقلاب اسلامي امام خميني (ره ) فرموده اند : « فرهنگ مبدا همه خوشبختي ها و بدبختي هاي يك ملت است . راه اصلاح يك مملكت فرهنگ آن مملكت است . اصلاح بايد از فرهنگ شروع شود. »
دوم ) جهان امروز جهان تصوير است و جذاب ترين موثرترين كارآمدترين و ماندگارترين شيوه بيان و ارائه اطلاعات به مخاطبان تصوير است كه بي شك عمده ترين مصداق تصوير نيز در عصر حاضر تلويزيون است . تلويزيون را بايد وسيله القاگري دانست كه با بهره گيري از جادوي تصاوير متحرك به پديده اي تاثيرگذار در زندگي بشر تبديل شده است . در حقيقت مي توان گفت كه ماموريت محوري رسانه ملي مديريت و هدايت فكر فرهنگ روحيه و اخلاق رفتاري جامعه بوده و نقش بسزايي را در آسيب زدايي از فكر و فرهنگ و اخلاق جامعه تشويق به پيشرفت ـ يعني روحيه دادن ـ و زدودن احساس عقب ماندگي ايفا مي كند. اين موضوع به اندازه اي مهم است كه مقام معظم رهبري در مناسبتي با توجه به نقش ويژه فيلم ها و سريال هاي پخش شده از تلويزيون فرموده اند : « فيلم خنثاي بي اثر بي محتوا و بدون پيام مطلقا پخش نكنيد. برنامه بي فايده بي محتوايي كه فقط يك وقت و يك فاصله زماني را پرمي كند مطلقا پخش نكنيد. »
همچنين است بحث شبهه زدايي از دين و ارائه آموزه هاي واقعي دين به مخاطبان كه در برنامه هاي تلويزيوني از ديگر راه كارهاي متدين سازي در جامعه به شمار مي آيد چنانچه رهبر معظم انقلاب در اين باره مي فرمايند :
« طبيعتا از وظايف صدا و سيما ارتقا معرفت ديني و ايمان ديني است . معرفت و ايمان با هم تفاوت دارد. هم ايمان مردم بايد تقويت شود هم معرفت و شناخت آنها. بايد توجه داشت ايماني كه مردم پيدا مي كنند سست عوامانه سطحي و قشري نباشد; بشدت از اين پرهيز شود. اكتفا نشود به تغليظ احساسات مردم و تشريفات افراطي . تاكيد بر اين چيزها به طور افراطي اصلا مفيد نيست و به هيچ وجه تبليغ دين محسوب نمي شود. اين را پايه كار قرار دهيد و حالا برگرديد به برنامه هاي ديني صدا و سيما; ببينيد چه كار بايد بكنيد و چه كار بايد نكنيد.
برنامه ديني بايد نسبت به دين شبهه زدا باشد نه شبهه زا. من گاهي بعضي از بيانات ديني را از تلويزيون يا از راديو گوش مي كنم و مي بينم شبهه ايجاد مي كند! حديث سستي حرف نامعقولي مطلبي كه در جمع مثلا بيست نفري يا پنجاه نفره يك عده مومن مخلص گفتنش خوب است و ايمان آنها را زياد مي كند در سطح ميليوني مردم به زبان آوردن جز اين كه ايمان عده اي را سست و در ذهنشان ترديد ايجاد كند هيچ فايده ديگري ندارد. از اين چيزها بايد پرهيز كرد. بيان ديني و تبيين ديني بايد شبهه زدا روشن قوي هنرمندانه و متنوع باشد; شبهه زا و كليشه اي نباشد. بيان ديني بايد در همه سطوح صحيح باشد. درست است كه ما تبيين ديني را در سطح نخبگان در سطح متوسط در سطح پايين و در سطح كودكان داريم اما همان چيزي كه در سطح كودكان است مطلقا بايد صحيح باشد. »
سوم ) بي شك جا نيفتادن يك مفهوم ديني در يك اثر بصري مثل سريال دو علت اساسي دارد : اولي نبود سواد در آدم هاي كننده اين جور كارهاست و دومي ناآشنا بودن مشاوران مذهبي به حوزه و كاركرد رسانه . بسترسازي براي باورپذيري يك مفهوم آن هم مفهومي ديني به سواد و آگاهي و توانمندي كنندگان كار بستگي مطلق و تام دارد. يك مشاور مذهبي بعد از آنكه فيلم يا سريال ساخته شد مي بايستي با تماشاي آن پاي برگه پخش يا عدم پخش آن را نيز امضا كند. اما تنگ به تنگ بودن مراحل ساخت و پخش كه داغ و تنوري است و كارها بايد از توليد به مصرف برسند فرصتي براي مداقه باقي نمي گذارد.
چهارم ) سال هاست كه عرصه فرهنگ و هنر كشور در معرض تاخت و تاز تهاجمات فرهنگي واقع شده است . گسترش خرافات به عنوان يكي از بارزترين مظاهر اين تهاجم با هدف قرار دادن اعتقادات ديني مردم تلاش مي كند تا با ايجاد انحراف در باورهاي مردم زمينه هاي اختلاف و دور افتادگي از اصل و گوهر دين را فراهم آورد. با توجه به گسترش اين قبيل انحرافات كه متاسفانه تعداد آنها اندك هم نيست مراكز و سازمان هايي كه متولي ساخت زير بناهاي فرهنگي در جامعه هستند بايد تلاشي صد چندان داشته باشند تا به انحاي مختلف ضمن زدودن اين انحرافات باورهاي اصيل مذهبي را در اختيار مردم قرار دهند. اما متاسفانه برخي عملكردها به گونه اي است كه خود زمينه ساز گسترش انحرافات است .
آنقدر معارف و معاني عميق و انسان ساز برگرفته از دين مبين اسلام دست نخورده باقي مانده است كه بي شك پرداختن به آنها جايي براي موضوعاتي چون (چشم برزخي شيطان بازي قرار گرفتن در مسير سبز) نمي گذارد. وقتي سيما هنوز نتوانسته اصول مسلمي چون عدالت صداقت ايثار شهادت و ... را به خوبي براي مخاطبان مصور سازد چه جاي آن است كه سراغ توفيقاتي از اين دست برود.
وقتي سخنان آقاي ميرباقري را در كنار ادعاي مسئولان سيما مبني بر اينكه « شرايط بوجود آمده در ماه مبارك رمضان موقعيت مناسبي را براي سيما فراهم آورده تا زمينه هاي آشنايي و آشتي هر چه بيشتر مردم با شعائر ديني را فراهم آورند » قرار مي دهيم بي شك در وهله نخست اين توقع ايجاد مي شود كه سريال هاي طنز به نمايش درآمده در ماه رمضان بايد تفاوت هاي جدي و مشخصي چه از لحاظ فرم و چه از منظر محتوا با سريال هاي طنز 90 قسمتي متداول داشته باشد
آنچه كه از بررسي وضعيت شخصيت پردازي در سريال هاي طنز حاصل مي شود آنكه شخصيت هاي مثبت داستان يا به اندازه اي ناپخته و سطحي پرداخته شده بودند كه قابليت طرح شدن را نداشته و يا به دليل بي تدبيري و كم توجهي دست اندركاران ساخت سريال ها نتيجه نامطلوبي را حاصل كردند
بي شك جا نيفتادن يك مفهوم ديني در يك اثر بصري مثل سريال دو علت اساسي دارد اولي نبود سواد در آدم هاي كننده اين جور كارهاست و دومي ناآشنا بودن مشاوران مذهبي به حوزه و كاركرد رسانه . بسترسازي براي باورپذيري يك مفهوم آن هم مفهومي ديني به سواد و آگاهي و توانمندي كنندگان كار بستگي مطلق و تام دارد
آنقدر معارف و معاني عميق و انسان ساز برگرفته از دين مبين اسلام دست نخورده باقي مانده است كه بي شك پرداختن به آنها جايي براي موضوعاتي چون « چشم برزخي شيطان بازي قرار گرفتن در مسير سبز » نمي گذارد. وقتي سيما هنوز نتوانسته اصول مسلمي چون عدالت صداقت ايثار شهادت و ... را به خوبي براي مخاطبان مصور سازد چه جاي آن است كه سراغ توفيقاتي از اين دست برود
دوشنبه 21 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ایران اسپورت]

[مشاهده در: www.iransport.net]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 161]