ارزيابي روند تغييرات بهاي نفت در بازارهاي جهاني ناتواني اوپك و تغيير رفتار مصرف كنندگان

واضح آرشیو وب فارسی:مردم سالاری: ارزيابي روند تغييرات بهاي نفت در بازارهاي جهاني ناتواني اوپك و تغيير رفتار مصرف كنندگان
مروري سطحي و گذري بر نوسانات قيمت نفت خام و ساير محصولات نفتي در بازارهاي جهاني، نشان مي دهد كه قيمت اين محصول ارزشمند در دنيا هميشه متاثر از ميزان و زمان استخراج نفت بوده است كه در ابعاد وسيع تر و در سطح سياسي به تاثير فعاليت هاي نفتي ايالات متحده و شدت و كاهش توليدات نفت خام بر قيمت هاي كنترل كننده نفت جهاني و درخواست هاي توليدات نفت اوپك و غيراوپك نيز بر مي خوريم. پس از جنگ جهاني دوم بهاي نفت آمريكا در بالاترين وضعيت ممكن به طور ميانگين تا زمان درگير شدن در نوسانات بازار نفت سال 2004 به بشكه اي 20 دلار و 49 سنت رسيد كه اين نرخ نشان دهنده نفوذ سرمايه داران نفتي آمريكا و قدرت تاثيرگذار آن در بازار جهاني بود.. برخي از كارشناسان بر اين اعتقادند كه در غياب كنترل كننده هاي قيمت نفت در بازار جهاني، بهاي نفت آمريكا آهنگ افزايش ميانگين قيمت نفت را به سوي بشكه اي 22دلار و 86 سنت نيز هدايت مي كرد، اما درست پس از پايان جنگ جهاني دوم با حضور بسياري از واسطه هاي داخلي و خارجي ميانگين بهاي بشكه هاي نفت خام در سال 2004 به 17 دلار و 18 سنت رسيد كه اين نرخ نشان داد بخش عمده اي از تلاش هايي كه براي كنترل قيمت نفت خام در جهان و به خصوص در بسياري از بازارهاي غيررسمي صورت گرفته شده، به بار نشسته است.آمار و ارقام حك شده بر روي نمودارهاي ارزيابي كه از سال 1947 تا 2004 ميلادي ترسيم شده اند هم گوياي اين واقعيت است كه در طول 57 سال گذشته قيمت نفت چيزي در حدود 50 درصد در هر بشكه افزايش داشته است.از 28 مارس سال 2000 كه قيمت سبد نفت خام اوپك چيزي در حدود 22 تا 28 دلار بود بهاي نفت به دليل جنگ و اختلافاتي كه در خاورميانه به وقوع پيوست با افزايش قابل ملاحظه تنها به 23 دلار براي هر بشكه رسيد. با توجه به نوسانات متعادل بهاي نفت خام ايالات متحده از سال 1969 ميلادي، اختلاف ميانگين قيمت نفت آمريكا با 18 دلار و 59 سنت در قياس با نرخ بازار نفت جهاني كه چيزي در حدود 19 دلار و 41 سنت بود، بسيار نزديك به هم ارزيابي شده است.
قيمت نفت خام در آمريكا در طول سال ها رشد 50 درصدي داشت كه اين رشد در بازار جهاني عدد كمتري را نشان مي داد به طوري كه هر بشكه نفت خام در بازار جهاني 15 دلار و 17 سنت خريد و فروش شده است. پس از جنگ جهاني دوم بررسي دوره زماني كه از سال 1948 ميلادي آغاز يا تا پايان دهه 60 ادامه دارد نشان مي دهد كه ميانگين قيمت نفت خام در اين سال ها از دو دلار و 50 سنت تا سه دلار افزايش داشته است.
افزايش بهاي نفت از دو دلار و 50 سنت در سال 1948 تا 3 دلار در سال 1957 نيز يكي از برجسته ترين افزايش قيمت ها در طول آن سال ها به شمار ميآيد. در مطالعه اي تطبيقي با آنچه كه در سال 2004 در بازار نفتي جهان با بازار دهه 50 و 60 رخ داده است در مي يابيم كه درست در يك دوره زماني مشخص و تحت تاثير عوامل و داستان هاي متفاوت بهاي نفت خام به يك باره با نوسانات نسبتا زيادي كه بين 15 تا 17 دلار است، مواجه مي شود كه روي نمودار هم روند تغييري 20 درصدي را در نوسانات قيمتي نشان مي دهد. از سال 1958 تا 1970 ميلادي قيمت نفت در بازار جهاني با طي كردن يك مسير ثابت و حفظ شرايطي منسجم، 3 دلار براي هر بشكه را حفظ مي كند، اما براساس نرخ هاي واقعي كه نفت در بازارهاي جهاني مبادله مي شوند، قيمت ميانگين نفت خام از 16 دلار براي هر بشكه به 13 دلار در هر بشكه افت داشته است. اين افت بهاي نفت خام زماني رخ مي دهد كه بسياري از كارشناسان سعي در حفظ تعادل نوسانات براي تقويت پتانسيل توان توليدكننده هاي بين المللي در سال 1971 و 1972 با تضعيف قدرت دلار آمريكا دارند. سازمان كشورهاي صادركننده نفت (اوپك) در سال 1960 با حضور 5 كشور ايران، عراق، كويت، عربستان سعودي و ونزوئلا تاسيس شد و سپس در سال 1971 كشورهاي قطر، اندونزي، ليبي، امارات متحده عربي، الجزاير و نيجريه نيز به جمع اعضاي اوپك اضافه شدند تا نظارت و هماهنگي بيشتري در روند قيمت و تبادلات نفتي در بازارهاي جهاني به وجود بيايد.
از زمان پايه گذاري سازمان كشورهاي صادركننده نفت، تعداد كشورهايي كه آمادگي خود را براي عضويت در اين سازمان اعلام كردند از سال 1972 قوت بيشتري گرفت به خصوص كه تجربه هاي گذشته در مورد كنترل قيمت ها، افت بهاي نفت خام، افزايش نرخ خريد و فروش بشكه هاي نفتي و ... نيز نشان دهنده اين موضوع بود كه فعاليت هاي سازماني و هماهنگي ميان اعضا نه تنها از ارزش قدرت كالايي به نام نفت نمي كاهد بلكه در يك دوره زماني مشخص باعث تقويت قدرت خريد و فروش در بازارهاي نفت جهاني و حفظ منافع دولت ها نيز مي شود.
در مارس 1971 تعادل قدرت با جابه جايي مواجه شد. در همان ماه كميسيون در تگزاس براي نخستين بار اقدام به تقسيم و سهميه بندي نفت كرد. اين اقدام به معناي آن بود كه توليدكننده هاي نفت تگزاس همچون گذشته اجازه توليد نامحدود نفت را نخواهند داشت و در يك نگاه موشكافانه تر قدرت و كنترل بهاي نفت از دستان توليدكننده هاي آمريكايي در تگزاس، اوكلاهاما و لوئيزيانا درآمده و به اوپك سپرده شده است.
توقف توليد نفت خاورميانه اگرچه در سال 1972 ميلادي بهاي نفت خام در بازار جهاني بر روي خطي صاف با 3 دلار در هر بشكه حركت مي كرد، اما در عرض دو سال اين روند يك رشد چهار برابر را طي كرده و از بشكه اي 3 دلار به بشكه اي 12 دلار تغيير كرد. 5 اكتبر 1973 و آغاز جنگ دوم اعراب از جمله دلايل اصلي اين بحران نفتي به شمار مي رفت.ايالات متحده و بسياري از كشورهاي قدرتمند غربي براي اثبات حمايت خود از اسرائيل دست به تحريم اقتصادي نفت عربي زدند و با اين اقدام ضربه شديدي بر كشورهاي عربي صادركننده نفت وارد كردند.توليد نفت كشورهاي عربي تا 5 ميليون بشكه در هر روز كاهش يافت، ديگر كشورهاي توليدكننده نفت خام تلاش كردند تا اين كمبود را با افزايش ميزان توليدات خود جبران كنند، اما در نهايت تنها يك ميليون بشكه در هر روز به توليد نفت اوپك اضافه شد و در واقع 4ميليون بشكه نفت خام كه از تحريم كشورهاي عربي در حساب و كتاب خريد و فروش بازارهاي جهاني به وجود آمده بود بدون پاسخ ماند.
با اين تغيير و تحولات كه به خصوص در مورد تحريم اقتصادي نفت خام عربي به وجود آمد اگر كوچك ترين شك و شبهه اي در مورد انتقال قدرت بهاي نفت خام از ايالات متحده به سازماني به نام اوپك وجود داشت پس از جريان تحريم اقتصادي نفت عربي همه ترديدها و گمان ها به يقين تبديل شد. افزايش ميزان حساسيت بهاي نفت به جهت توليد اندك پس از رشد چهارصد درصدي نرخ نفت در مدت زمان كوتاه شش ماه كاملا تبديل به يك واقعيت آشكار و غيرقابل انكار شد. از سال 1974 تا 1978 بهاي نفت خام روند نسبتا بدون تغييري را پشت سر گذاشت به طوري كه نرخ بشكه هاي نفت مبادله شده در بازار جهاني از 12 دلار و 21 سنت تا 13 دلار و 55 سنت در حال تغيير بود و با افت يا افزايش بسيار زياد و چشمگيري مواجه نشد، در حالي كه قبل و به خصوص پس از اين دوره زماني با يك دوره افت ميانه يا افزايش معقول قيمت درباره اين كالاي پرارزش مواجه هستيم.
بحران ايران و عراق اتفاقاتي كه در ايران و سپس در عراق روي داد از جمله دلايل تاريخي سياسي در افزايش قيمت نفت خام در سال هاي 1979 و 1980 به شمار ميآيند. اوج گرفتن و پررنگ شدن جريانات انقلابي در ايران باعث شد تا در آمار توليدي نفت اوپك با يك كاهش 2 تا 2/5 ميليون بشكه نفت در هر روز از نوامبر 1978 تا جولاي 1979 مواجه شود.
حمله عراق به ايران در سپتامبر 1980 هم به نوبه خود لطمه جبران ناپذيري بر بدنه توليدات نفتي دو كشور كه هر كدام به تنهايي از جمله مهمترين كشورهاي صادركننده نفت اوپك به شمار ميآورند، وارد كرد زيرا عراق و ايران مجموعا در هر روز بالغ بر 6/5 ميليون بشكه نفت خام توليد مي كردند.
از تركيب اتفاقاتي كه با تغيير نظام در ايران و جنگ تحميلي عراق و ايران در خاورميانه به وقوع پيوست بهاي نفت خام از 14 دلار در سال 1978 به 35 دلار در هر بشكه در سال 1981 رسيد و يك روند افزايشي بالغ بر 2 برابر را در عرض سه سال طي كرد. افزايش سريع بهاي نفت خام در سال هاي 1973 تا 1981 نشان داد كه بحران هاي منطقه اي كه به خصوص تحت تاثير عوامل سياسي قرار دارند همواره بر قيمت نفت تاثير مي گذارند. همان طور كه سياست هاي آمريكا در دوران تحريم اقتصادي هم همين اثر را بر بهاي نفت جهاني داشته است و به هيچ عنوان نتوانسته مانع از اين تغيير و تحولات در دنياي مبادلات جهاني بشكه هاي نفتي شود.اعمال نفوذ سران نفتي ايالات متحده در كنترل توليد و بهاي نفت داخلي به مرور زمان كمتر از بازده تلاش هايي شد كه اين كشور براي نشان دادن قدرت خود در افزايش يا كاهش قيمت اين كالاي ارزشمند در سال هاي 74- 1973 كرده است.
بارزترين نتيجه اي كه از سياست هاي كنترل كننده قيمت در آمريكا مشاهده مي شد، كنترل مصرف كننده هاي نفت خام در ايالات متحده و هدايت آنها به سوي پرداخت بيش از 50 درصد از آنچه براي واردات نفت پرداخت مي كردند به توليدكننده هاي داخلي بود، اگرچه اين اقدام موجب شد تا سودي كه عايد توليدكننده هاي نفت خام آمريكايي مي شد در قياس با آنچه كه در بازارهاي جهاني به دست ميآوردند، بسيار كمتر باشد.سياست هاي كنترلي آمريكا در بازار نفت سال هاي 1973 و 1974 به عنوان يكي از دوره هاي كوتاه شرايط نسبتا يكنواختي را بر روند رشد بهاي نفت خام حاكم كرد زيرا در همان سال ها مصرف كننده هاي آمريكايي با قيمت هاي پايين تري در بازار خريد و فروش بشكه هاي نفت خام مواجه بودند.اما اشاره به يك موضوع خالي از لطف نيست.
در غايت اعمال سياست هاي كنترل كننده آمريكا بر قيمت نفت ميزان اكتشافات نفتي و توليد در بازارهاي جهاني به طرز چشمگيري افزايش داشته است.
مواجه شدن مصرف كنندگان با قيمت هاي گزاف باعث شد تا در نحوه استفاده از اين سوخت فسيلي تجديدنظر و به شدت براي جلوگيري از اسراف آن برنامه ريزي شود. كارخانه هاي اتومبيل سازي در طراحي موتورهاي گازوئيل سوز و بنزين سوز خود تجديدنظر كردند، ساختمان هاي تجاري، اداري و خانه هاي مسكوني نيز به سيستم هاي مدرنيزه تري كه مانع از اتلاف سوخت و انرژي مي شوند، مجهز شدند.
نتيجه گيري منطقي نشان داد كه سياست هاي كنترل كننده آمريكا و راه هايي كه براي محدودكردن بازارهاي نفتي غيرآمريكايي استفاده مي كردند، اين كشور را در سال هاي 1979 و 1980 به سوي وابستگي كمتر به واردات نفتي و درگير شدن با بحران نفتي كه از جنگ ايران و عراق به وجود آمد، سوق داد.
يك بررسي اجمالي نشان مي دهد كه اوپك به ندرت در كنترل بهاي نفت خام تاثيرگذار بوده است. همين ناتواني موجب شده تا نتوان به روشني بر تعريف هاي كلي كه از سازماني همچون اوپك مي شود، اطمينان و اعتماد كرد. سهميه بندي اعضا و سازماندهي مكانيسم رسيدگي به تقاضاي كشورهاي عضو اوپك براي افزايش يا كاهش ميزان سهميه هايشان از جمله مواردي است كه همواره در مورد عملكرد اين سازمان زيرسوال رفته است. در سال هاي 1979 و 1980 كه قيمت نفت يك باره افزايش يافت احمد يميني، وزير نفت كشور عربستان سعودي مكررا به ديگر اعضاي اوپك اخطار داد كه افزايش شديد قيمت نفت منجر به كاهش ميزان تقاضاها خواهد شد.
البته هيچ گوش شنوايي براي شنيدن اين هشدار و تفكر در مورد عواقب و پيامدهاي اين افزايش بي رويه بهاي نفت خام، پيدا نشد. افزايش ناگهاني قيمت نفت بازخوردهاي گوناگون بسيار زيادي در ميان مصرف كننده ها داشت. بهبود وضعيت عايق بندي هاي جديد خانه ها و ساختمان هاي اداري، افزايش عايق بندي در خانه هاي قديمي، توجه به بازده و كارايي بيشتر انرژي در پروژه هاي صنعتي و اتومبيل هايي كه به شدت سوخت مصرف مي كنند، ازجمله پيامدهاي درخور توجهي بود كه افزايش بي رويه بهاي نفت به دنبال داشت.
اين عوامل در كنار تمايلات جهاني در مورد تغيير در برخي از رفتارهاي مصرفي خود موجب كاهش ميزان درخواست هاي منتهي به عرضه و توليد نفت خام در بازارهاي جهاني شد.
جمعه 18 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: مردم سالاری]

[مشاهده در: www.mardomsalari.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 297]