آسيب‌شناسي معنويات نوپديد

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: آسيب‌شناسي معنويات نوپديد
جام جم آنلاين: كتاب، آينه‌اي تمام‌نما از نوع انديشه و روح نويسنده است و خوانندگان با مطالعه هر كتاب در حقيقت، فروغ هدايت يا ظلمت ضلالت را در صحيفه وجود خويشتن ترسيم مي‌كنند و طريق صعود يا هبوط را مي‌پيمايند.

امروزه به موازات توليد و انتشار كتاب‌هاي مفيد و سازنده، شاهد رشد فزاينده چاپ و نشر كتاب‌ها و آثاري هستيم كه به صورت تاليف يا ترجمه، معنويت‌هاي نوظهور و افكار و انديشه‌هاي وارداتي در حوزه‌ علوم روحي رواني را در قالب الفاظ و عبارات جذاب، از گوشه و كنار جهان به سوي جوامع اسلامي سرازير مي‌كنند.

در اين شرايط بايسته است كه فرهيختگان و انديشمندان جامعه، پژوهشگران و دانشجويان جواني را كه با شور و اشتياق فراوان جذب عبارات به ظاهر زيباي چنين كتاب‌هايي مي‌شوند و صعود به قله‌هاي كمال را از راه مطالعه آنها مي‌جويند، نسبت به خطرات گسترده عقيدتي و فرهنگي اين مساله كه مصداق بارز تهاجم فرهنگي است، آگاه سازند و با بياني مستدل و منطقي فروغ بيداري را براي آنها فراهم آورند. از اين رو، آنان كه در وادي عرفان اصيل رحماني و معنويات ناب اسلامي مي‌باشند، شايسته است كه به اين امر مهم توجه داشته باشند تا به بيراهه نروند و به حرمان از معارف حقه الهي دچار نشوند.

نگارنده در اين نوشتار، به طور مختصر از منظر عرفان اسلامي كه معيار وسمبل عرفان حقيقي مي‌‌باشد، به آسيب‌شناسي ترويج چنين آثاري پرداخته است.

با فضيلت‌ترين و ارزنده‌ترين گوهري كه جهان مُلك را به انوار بصيرت روشن ساخته، علم مي‌باشد كه «راس الفضائل العلم؛(1) سرآمد همه فضيلت‌ها علم است» و نيز شريف‌ترين و ارزشمندترين علمي كه از سوي خداوند رحمان در سراي ناسوت به وديعت نهاده شده، معارف عظيم ربوبي است كه در كتب آسماني تجلي نموده و بويژه در قرآن كريم به عنوان ذكرالله و كلمه‌الله، چراغ هدايت زنان و مردان مومن را برافروخته و به بيان علوي «هو ربيع القلوب و ينابيع العلم» (2)‌ بهار دل‌هاست كه چشمه‌هاي جوشان علوم رحماني را براي مومنان عاشق در گستره عالم ملك روان نموده. قرآن، كتاب جامعي است كه خداوند حفظ و صيانت آن را در تمامي زمان‌ها و مكان‌ها از هر نوع آسيبي وعده داده است: «انا نحن نزلنا الذكر و انا له لحافظون؛‌ (3) همانا ما ذكر (قرآن)‌ را فرو فرستاديم و به تحقيق ما خود آن را حفظ كننده‌ايم».

اگر قرآن كريم به صراحت آيه «و نزلنا عليك الكتاب تبيانا لكل شيء» (4)‌ جوابگوي تمامي نيازها و سوالات آدمي در مسير رشد و تعالي مي‌باشد، به جهت برخورداري از گنجينه بي‌پايان علم و آگاهي است كه بر ساير كتاب‌ها نيز شرافت و عزت يافته و اگر دسترسي به اين چشمه جوشان معارف رحماني و بهره‌مندي از هدايت و شفاي كتاب الهي براي همگان ممكن نيست، به دليل آن است كه شرط استفاده از اين منبع نور، بدون شك، جز عشق و ايمان به كتاب خدا نمي‌باشد؛ چرا كه آدمي به واسطه عشق و ايمان به كلمات قرآن در حيطه دين خداوند قرار مي‌گيرد وگرنه جز خسران و تباهي چيزي نصيب او نخواهد شد: «و ننزل من القرآن ما هو شفاء و رحمه للمومنين و لايزيد الظالمين الاخسارا؛ (5)‌ و از قرآن آنچه شفا و رحمت براي مؤمنان است، نازل كرديم؛ در حالي كه براي ستمگران جز زيان نمي‌افزايد».

كتاب، آينه فكر و روح نويسنده‌

به طور كلي، در گستره جوامع بشري هر دانشمند و حكيمي كه پس از سال‌ها تلاش و كوشش در راه پژوهش و مطالعه، اثري از خود خلق مي‌كند، براستي علم و آگاهي خويش را در آن جلوه‌گر مي‌نمايد و كتاب هر كس آينه تمام‌نماي فكر و روح او به شمار مي‌رود: «كتاب مرد، نشانه عقل و دليل فضل و برتري او است» (6)‌ و درواقع، هر نويسنده جوهره وجود خود را در اثرش به وديعت مي‌سپارد و پس از مرگ با كتابش كه آيت حيات و شناسنامه زندگاني او مي‌باشد، جاودانه گرديده و روح و روانش در سراسر كلمات مكتوبش حضوري هميشگي و اثرگذار خواهد داشت.

از اين‌رو، پژوهشگران و جويندگان كمال هنگامي كه با عشق و ايمان درصدد استفاده از علوم و معارف كتابي برمي‌آيند، بايد به اين نكته بسيار مهم و اساسي توجه داشته باشند كه با خواندن آن كتاب و پذيرش و رضايتمندي از مطالب آن، تحت سلطه روح صاحب كتاب قرار گرفته و از راه و روش و آيين او تاثيري عميق مي‌پذيرند؛ چنان كه با خواندن كتاب آسماني قرآن و عشق و توجه به آيات و معارف انسان سازش، مورد عنايت و لطف صاحب حقيقي آن، يعني خداوند رحمان، قرار مي‌گيريم و در حريم نورانيت و روحانيت حق بهره‌مند از معارف و حقايق اين كتاب بزرگ مي‌گرديم.

اگرچه به بيان نبوي «اطلبوالعلم ولو بالصين؛ (7)‌ علم را طلب كنيد، هرچند در چين باشد»، استفاده از علوم و فنون و معارف انديشمندان جوامع ديگر، امري پسنديده و ممدوح است، اما نويسنده سطور حاضر به تجربه اين حقيقت را دريافته كه مطالعه آثار آنها با عشق و ايمان بخصوص كتاب‌هاي اعتقادي و روحي بدون بهره‌مندي از راهنمايي معنوي صاحبان كمال و جمال و برخورداري از موازين حق و رهنمودهاي بيدارگر كاملان وادي معرفت، موجب مي‌گردد كه خوانندگان از روح صاحب كتاب كه در جاي‌جاي آن حضور دارد، تاثير پذيرفته، چه‌بسا به تزلزل و سستي در دين و مذهب خود دچار شوند و در هجمه‌هاي فرهنگي، سرمايه ديني و الهي خويش را ببازند و قدم بر جاده انحراف و لغزش‌ گذارند.

از جمله آثاري كه امروزه در سطحي وسيع‌ منتشر گرديده، ترجمه كتاب‌هاي برخي انديشمندان است كه تفكرات و معنويات التقاطي خود را مطرح كرده، ذهن خواننده را معطوف و مجذوب خويش مي‌سازند وبه حق، بايد خطرات ترويج چنين انديشه‌هايي را كه بنيان‌هاي ديني و معنوي اين مرز و بوم را نشانه گرفته، بيش از هر خطر ديگر دانست و آسيب‌هاي آن را كه سلامت فكري و عقيدتي مسلمانان جهان را به مخاطره انداخته، بسيار جدي گرفت.

اين انديشمندان راه و روش و عقايد خويش را در قالب تعابير و الفاظ جذاب عرضه نموده و بدين ترتيب، جوانان مسلمان را به سوي عقايد و افكار خود مي‌كشانند و حال آن كه هيچ‌گاه زيبايي عبارات و جذابيت تعبيرات يك كتاب، نمي‌تواند دليل حقانيت محتواي آن اثر باشد.

اگرچه آموزه‌هاي اينان در گزارهايي از قبيل: «تسليم، عشق، مراقبه و يا دعا» ارائه مي‌شود و معمولا محتواي كتاب‌هايشان به واسطه مطالعات مستمر، از آثار انديشمندان بزرگ دنيا و عرفاي بنام جهان اسلام متاتر است، اما چون روح جاودان شده اينان در آثارشان از حيطه دين متكامل اسلام خارج است، خوانندگان و پژوهشگراني را كه بدون اطلاع و بهره‌مندي از رهنمودهاي استادي بصير و راهنمايي او به سراغ چنين آثاري مي‌روند، در مسير آيين و عقايد خود قرار مي‌دهند و عملا به تضعيف اساسي‌ترين آموزه‌‌‌هاي عرفان ناب اسلامي كه همسو با كمال حقيقي انسان است، مي‌پردازند.

به بيان ديگر، هر كس اين گونه آثار را كه روح حاكم بر آن، طريق غفلت از حقيقت اسلام و انحراف از صراط مستقيم كمال را فراسوي خواننده آن مي‌گسترد، مطالعه كند و تعاليم آن را بر روح انديشه و قلب خويش منقش سازد و از راهكارهاي آن پيروي نمايد، در واقع، به پرستش و اطاعت از نويسنده آن مبادرت ورزيده و گام بر طريق آنان نهاده است؛ چنان كه امام باقرع‌ در اشاره به اين معنا مي‌فرمايد: «من اصغي الي ناطق فقد عبده فان كان الناطق يودي عن الله عز و جل فقد عبدالله و ان كان الناطق يودي عن الشيطان فقد عبد الشيطان؛8‌ هر كس كه به گوينده‌اي گوش فرا دهد، مانند آن است كه او را پرستيده. پس اگر گوينده از خدا گويد، او خدا را پرستيده و چون از زبان ابليس گويد، او ابليس را پرستيده.»

بنابراين، بيداري و هوشياري محققان گرامي در برابر چنين امر حساس و مهمي بسيار ضروري مي‌نمايد و بايسته است جوانان عزيز و پژوهشگران مسلمان بدين مساله توجه داشته باشند كه پيش از سير در آثار چنين انديشمنداني، نيازمند تمسك به ريسمان ولايت و راهنمايي اولياي رحماني و توجه خالصانه به صاحبان بصيرت و معرفت براي نجات خود مي‌باشند تا هم از ثمرات نيك علم و جنبه‌هاي مثبت انديشه ديگران به طور صحيح بهره‌مند گردند و هم در خطر دوري از عرفان ناب اسلامي و حرمان از حقايق روح‌پرور و معارف انسان‌ساز آن قرار نگيرند.

پا‌نوشت‌ها:

1- صنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص 41، ح 16، امام علي(ع) ‌ 2- همان، ص 111، ح 1969، امام علي(ع)‌: «قرآن، بهار دل‌ها و چشمه‌هاي علم است». 3- حجر/9.‌ 4- نحل/ 89: «و ما اين كتاب را بر تو نازل كرديم كه بيانگر همه چيز است».‌ 5- اسراء/82.‌ 6- صنيف غررالحكم و دررالكلم، ص 63، ح 756، امام علي(ع)‌.‌ 7- مشكوه الانوار، ص 135.‌ 8 كافي، ج 6، ص 434، ح 24.

يعقوب قمري شريف‌آبادي‌
پنجشنبه 17 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 55]