بحران ها و مسايل زيست محيطى

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: بحران ها و مسايل زيست محيطى
سارا هرسينى مسايلى چون نشت نفت هاى عمده، آتش سوزى جنگل هاى استوايى، آلودگى آب و هوا، آلوده كنندگان شيميايى و فلزى، آلودگى ناشى از زباله شهرى، تهى شدن منابع، رشد جمعيت، تجاوز انسان به طبيعت و تكنولوژى مخرب وى در قالب گرم شدن آب و هواى كره زمين و نازك شدن لايه ازن، اسيدى شدن آب اقيانوس ها به دليل انتشار گاز دى اكسيد كربن ها، جنگ، آلودگى هاى صوتى و. . . ، جزء مسايل زيست محيطى به حساب مى آيند. اين مسايل مى توانند موضوعات قابل بحث در هر لحظه باشند مثل نواختن بلند موسيقى در همسايگى شما، كه اگر شنيدنش موجب ناراحتى شود، يك مساله زيست محيطى به حساب مى آيد. اين يك مشكل است، زيرا موجب ناراحتى مى شود و اين پرسش را بر مى انگيزاند كه در باره اش چه بايد كرد. براى اين كه چيزى به عنوان مشكل باشد بايد جنبه اى از محيط زيست به صورت نامطلوب جلوه كند و كسى باشد كه برايش اين پرسش عملى مطرح شود كه چگونه مى توان آن را رفع كرد . مواردى كه در اين باره مى توان به آن اشاره كرد: آلودگى به مواد شيميايى و فسيلى:در مارس سال ۱۹۷۶ تانكر نفت كش تورى كانيون كه در ليبريا ثبت شده بود در چند مايلى لندزاند به گل نشست و دو نيمه شد و صد هزار تن نفت خام به آب دريا ريخت. ۱۱ سال بعد از آن، تانكر ديگرى به نام آموكو كاريز كه بزرگتر از تورى كانيون و تحت پرچم ليبريا بود، به دنبال خراب شدن سيستم هدايت آن با سواحل بريتانيا برخورد كرد و ۲۱۰ هزار تن نفت خام به دريا ريخت. در آوريل سال ۱۹۷۷ انفجارى در يك چاه نفتى در درياى شمال رخ داد و ۷/۱ ميليون متر مكعب گاز بيرون ريخت، انفجار مشابهى با دامنه گسترده ترى در يك چاه نفتى در فلات قاره مكزيك رخ داد كه مهار چاه، ۹ ماه طول كشيد و در اين مدت بيش از ۴۰۰ هزار تن نفت هدر رفت. علاوه بر اين همه ساله حدود دو ميليون نفت در رابطه با عمليات شستشويى مخازن نفت و تخليه آب موازنه ، عمدا به دريا ريخته مى شود. اثرات جنگ بر محيط زيست:جنگ هميشه با ورود خسارت به محيط زيست همراه بوده و اثرات نامطلوب بر محيط زيست داشته است ؛ جنگ دو تاثير عمده بر محيط زيست دارد: اول خسارت وارده در طول جنگ بر محيط يا عمدى است و يا اتفاقى. خسارت عمدى مى تواند به منظور جلوگيرى از پناه گرفتن دشمن، انهدام و از بين بردن محصولات غذايى به قصد ايجاد وحشت در جمعيت غير نظامى دشمن باشد و خسارت دوم كه آثار منفى بر طبيعت باقى مى گذارد، استفاده تعمدى از رهگذر تغييرات مصنوعى در محيط زيست به عنوان ابزار جنگيدن است. در جريان جنگ عراق عليه ايران، حمله هواپيماهاى عراقى به هفت سكوى استخراج نفت در حوزه هاى نفتى نوروز در خليج فارس باعث فوران نفت به خليج فارس شد، به طورى كه ۱۹ كمپانى فعال در منطقه اعلام كردند كه نشر و پخش غير قابل كنترل نفت، خليج فارس را به درياچه اى وسيع از نفت تبديل خواهد كرد و خسارات بى سابقه اى بر محيط زيست به همراه خواهد داشت. علاوه بر موارد فوق، استفاده از سلاح هاى هسته اى و شيميايى در جنگ ها نيز خود، داستان تلخ ديگرى است كه به راستى به راحتى نمى توان از آن گذشت مثل استفاده آمريكا از سلاح اتمى عليه ژاپن يا استفاده عراق از سلاح شيميايى عليه ايران. آلودگى خاك: آلودگى خاك علل و عوامل مختلفى دارد كه از آن جمله مى توان به وجود زباله هاى سخت و تجزيه ناپذير، استفاده از سموم دفع آفات نباتى به ويژه د. د. ت كه آثارش تا ۱۵ سال باقى مى ماند و باران هاى اسيدى كه در برخى از مناطق به علت افزايش آلودگى بيش از حد هوا مى بارد، اشاره كرد. حتى ريختن فاضلاب شهرى، فضولات كارخانه ها درصد آلودگى خاك را سيرى صعودى بخشيده است، آلودگى ناشى از سلاح هاى شيميايى و هسته اى نيز موجب آلودگى خاك مى شود. اين در حالى است كه خاك به عنوان منبع غذا و آب و نيز مكان طبيعى براى زيست بسيارى از جمعيت هاى موجودات زنده و مامن و محل زندگى بسيارى از توليد كنندگان اوليه هر غذايى مى باشد و آلودگى و خسارات وارده بر آن مى تواند زندگى همه موجودات به ويژه انسان ها را در ابعاد گوناگون تحت تاثير قرار دهد. آلودگى هوا: هرگاه يك يا چند ماده آلوده كننده با غلظتى، يا به مدتى در هوا موجود باشند كه به انسان، گياه، حيوان و اشياء زيان رسانند يا سبب كاهش راحتى و آرامش زندگى گردند، آن هوا را آلوده گويند. به عبارت ديگر هرگاه ماده يا موادى بيگانه به هوا كه خود مخلوطى از گازهاى مختلف است، به حدى وارد شودكه تعادل طبيعى مخلوط گازهاى هوا را بر هم زند، صحبت از آلودگى هوا به ميان مى آيد. منابع گوناگونى براى آلودگى هوا وجود دارد مثل دود ناشى از سوخت وسايل حمل و نقل زمينى، ريلى، هوايى و دريايى، دود ناشى از سوخت كارگاه ها و كارخانجات صنعتى و توليدى، زباله ها و دود ناشى از سوزاندن آن ها، دود ناشى از سوخت منازل و مغازه ها، آتش سوزى ها. در ايران، در هر سال بيش از ۲۰۰ تن گرد و غبار و ۴۵۰ هزار تن سرب در نتيجه سوخت بنزين و فرآورده هاى معدنى وارد هواى شهرهاى كشور مى شود. سرب موجود در هوا باعث نارسايى و بيمارى هاى فراوانى در كليه، كبد، ريه و. . . مى شود كه براى سلامتى انسان بسيار خطرناك است. آلودگى آب هاى سطحى و زير زمينى توسط زباله: از يك سو زباله شهرى و از سوى ديگر بى توجهى شهروندان به عمق مساله، به صور مختلف موجبات آلودگى آبهاى سطحى و زيرزمينى و خاك را فراهم مى آورد. با توجه به اين واقعيت كه كشور ما در مدار سرزمين هاى خشك قرار گرفته، مى بايستى قاعدتا در استفاده از هر قطره آب تعمق كافى به عمل آيد. ريختن انواع زباله، از لاستيك فرسوده اتومبيل، اسباب بازى پلاستيكى، ظروف خالى مايعات ظرفشويى و شامپو گرفته تا انواع ميوه و سبزيجات گنديده، به درون جويها در بسيارى از نقاط شهر جوى ها را مسدود كرده و آب آلوده جوى ها بر سطح كوچه ها و خيابان ها جارى مى شود. زباله از طريق نشت آب، خود نيز موجب آلودگى آب و خاك مى گردد. زباله خانگى معمولا حاوى مقادير زيادى مواد آلى و فاسد شدنى است. اين مواد در نتيجه انباشته و فشرده شدن و نيز بر اثر گنديدگى تدريجى، مقدارى آب درون خود را از دست مى دهند. بدين ترتيب مايع لزج و تيره رنگى از زير تلنبار زباله و يا سوراخ كيسه هاى زباله، در سطح كوچه و خيابان جارى مى شود. وقوع يك فاجعه بزرگ در انبار زباله جاده آبعلى (هزار دره ) هشدارى بود كه متاسفانه چندان جدى تلقى نشد؛ در سال ۱۳۶۱ در نتيجه نفوذ نشت آب انبار زباله هزار دره به رودخانه جاجرود، كه آب اين رودخانه مورد استفاده ماهى سراى جاجرود نيز قرار مى گرفت، بيش از دو ميليون ماهى از بين رفتند و خسارت مالى در حدود ۱۵ ميليون تومان به بار آمد. البته توجه به اين نكته نيز ضرورى است كه همراه آلودگى آب همواره بخشى از خاك نيز آلوده مى شود. بر خلاف آلودگى هوا و آب، آلودگى خاك از نظر تركيب شيميايى به آسانى قابل اندازه گيرى نيست، حتى اگر رديابى تركيباتى در خاك وجود مواد زيان بخشى را تاييد نمايد، نمى توان با قاطعيت بر خلل پذيرى كاركرد خاك صحه گذارد و…). گرم شدن كره زمين: يكى از عوامل آلودگى هوا، گرم شدن كره زمين است. از مدت ها قبل دانشمندان به اين نتيجه رسيده اندكه گاز كربنيك ( ۲CO) مانند سرپوش گلخانه عمل مى كند كه حرارت خورشيد از آن عبور كرده و به زمين مى رسد ولى اجازه نمى دهد كه اين حرارت از زمين خارج شود. لذا افزايش تراكم ۲CO و ديگر گازهاى گلخانه اى در اتمسفر بر اثر فعاليت هاى انسانى موجب افزايش دماى زمين شده است. ز) باران هاى اسيدى: يكى از عوارض آلودگى هوا باران هاى اسيدى است كه بر اثر تركيب فلزات و ذرات معلق در هوا ناشى از سوخت هاى فسيلى با بخار آب موجود در جو به وجود مى آيد و سپس به صورت مايع در آمده و به زمين بر مى گردد كه به صورت مايع و بخار هستند و اثرات تخريبى زيادى بر محيط زيست دارند. آسيب ديدن لايه ازن: يكى از موضوعات بسيار مهم در حوزه مسايل زيست محيطى، مشكل صدمات وارده بر لايه ازن است كه معمولا در كنار موضوع آلودگى هوا مورد بررسى قرار مى گيرد. لايه ازن سپر نازكى از گاز است كه زمين را در مقابل تشعشعات مسموم كننده خورشيدى محافظت مى كند، آلودگى استراتوسفر ناشى ازبعضى از فعاليت هاى بشرى، موجب آسيب جدى لايه ازن گرديده است. كاهش ضخامت يا از بين رفتن لايه ازن، بشر را با خطر جدى رو به رو ساخته است. تخريب لايه ازن اثرات نامطلوبى را بر انسان دارد، ايجاد سرطان پوست، امراض پوستى، آب مرواريد و از كار افتادن نظام مصونيت بدن و نابودى محصولات، از آثار نامطلوب تخريب لايه ازن است. بايد خاطر نشان كرد كه بسيارى از اين تهديدات توسط خود انسان ( به عمد يا غير عمد ) ايجاد شده است. اقداماتى از قبيل سدسازى يا تغيير مسير رودخانه زهكشى تالاب ها يا حذف جنگل ها براى مقاصد كشاورزى و امثال آن جزو اقدامات عمدى است. تغييرات غير عمد شامل آلودگى هوا، خاك و آب از طريق انتشار صنعتى است. هم چنين انهدام جمعيت گياهان و جانوران، مثلا از طريق بريدن جنگل، نيز در زمره اين تغييرات غير عمد است. اما بايد توجه داشت كه تغييراتى نيز اتفاق مى افتد كه فعاليت هاى انسان به هيچ وجه در آن دخالت نداشته و در عين حال از نظر ديگران نامطلوب است. مثلا آن چه موجب انقراض دايناسورها شد( نوعى تغيير فاجعه بار در محيط زيست ) براى اين حيوانات مسلما خوب نبود. اين كه فعاليت هاى انسان تا چه حد بر اقليم زمين تاثير دارد قابل بحث است. اما مسلما برخى تغييرات بزرگ مقياس زيست محيطى مستقل از فعاليت انسان روى مى دهد( آب و هوا نيز مى تواند يكى از آن ها باشد ). پرسيدن اين كه سبب اين تغييرات كدام بوده، خواه فعاليت انسان باشد يا غير آن، در جاى خود بحث مى شود. در اين جا يك نكته اهميت پيدا مى كند و آن اين كه اين مساله مشتمل بر سه پرسش است:آيا تاثير ياد شده واقعا زيانبار است؟آيا كارى از ما بر مى آيد، خواه با كنترل تغييرات يا كاهش تاثير آن ها؟اگر مى توانيم كارى بكنيم آيا به لحاظ اخلاقى انجام آن براى ما وظيفه است؟هم چنين بايد گفت رشد اخلاق زيست محيطى در سال هاى اخير، با افزايش آگاهى و نگرانى در مورد تهديدهاى جدى رفاه انسان و ساير گونه ها همراه بوده، تخريب هايى كه از آلودگى ها و بهره كشى مخرب منابع طبيعى سرچشمه مى گيرد، حداقل وجدان عمومى گرايش به تمركز بر اين مساله دارد كه ظاهرا فجايعى در پيش است. آگاهى هر چه بيشتر مردم در مورد راه هاى مختلفى كه فعاليت انسان به خود او و ساير موجودات آسيب مى زند بسيار خوب است، همان فعاليت هايى كه به خودى خود مفيدند اما ساز و كارهاى نامشخص تامين كننده زندگى را آشفته مى سازند. شايد بهتر باشد كه مردم قبل از هر عمل خود، فكر كنند تا چنين معضلاتى پيش نيايد كه بعد از پيش آمدن آن ها به فكر چاره بيفتند. * كارشناس ارشد فلسفه غرب
پنجشنبه 17 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 151]