جامعه - بهشت روزنامه‌نگاري خاورميانه

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: جامعه - بهشت روزنامه‌نگاري خاورميانه

جامعه - بهشت روزنامه‌نگاري خاورميانه

حميدرضا ابراهيم‌زاده:براي ورود به بهشت روزنامه‌نگاران منطقه بايد ويزاي عراق گرفت اما به جاي در پيش گرفتن راه بغداد بايد كمي راه كج كرد و سراغ سليمانيه و اربيل را گرفت؛ جايي كه روزنامه‌نگاران براي انتشار نشريات‌شان دغدغه‌هاي عجيب و غريب ندارند و اصالت كار روزنامه‌نگاري با تحقق استانداردهاي حرفه‌اي است و نيازي به مصلحت‌انديشي‌هاي سياستمدارانه براي توليد نشريات وجود ندارد. روزنامه‌نگاران كرد حقوق خوبي دريافت مي‌كنند. براي آنها ميزان و ترازوي خوب بودن مطالب، حفظ احترام به شخصيت افراد و پرهيز از توهين و افتراست و به جز اين خطوط قرمز هيچ خط رنگي قلم آنها را محدود نمي‌كند. آنها آنقدر روزنامه و شبكه تلويزيوني و راديويي دارند كه هر شخصي با هر سليقه و اعتقادي مي‌تواند جايي براي گسترش افكار خود بيابد. اعطاي امتياز روزنامه شرايط سختي ندارد و هيچ روزنامه‌اي توقيف نمي‌گردد و هيچ روزنامه‌نگاري به علت كار خبري راهي زندان نمي‌شود. سنديكاي روزنامه‌نگاران كردستان در شرايطي كه انجمن صنفي روزنامه‌نگاران ايران از طرف وزارت كار و امور اجتماعي حائز شرايط انحلال تشخيص داده شده است، قانون جديد مطبوعات اقليم فدرال عراق را به پارلمان كردستان ارائه كرده است تا نشريات از اين به بعد امتياز انتشار را از اين سنديكا دريافت كنند. اين سنديكا چنان چتر حمايتي براي روزنامه‌نگاران ايجاد كرده است تا خبرنگاران كرد تقريبا هيچ نگراني‌اي از آينده كاري خود نداشته باشند. بي‌شك اغراق نيست كه كردستان عراق را بهشت روزنامه‌نگاران منطقه بناميم.

تيراژ كم، آزادي زياد
كردستان عراق با جمعيت پنج ميليوني 300 نشريه دارد كه به گفته فرهاد عوني رئيس سنديكاي روزنامه‌نگاران كردستان در آزادي كامل مشغول به كار هستند و هيچ نوع فشاري از سوي دولت يا نهادهاي داراي قدرت براي جلوگيري از اطلاع‌رساني دقيق يا سانسور بر آنها وجود ندارد. با وجود شرايط مناسب براي فعاليت مطبوعاتي در كردستان عراق همچنان وضعيت حرفه‌اي نشريات با استانداردهاي روزنامه‌نگاري فاصله دارد. چنانچه پرتيراژترين نشريه كردستان تنها در 15 هزار نسخه منتشر مي‌شود اما شرايط رو به رشد اقتصادي و سياسي جامعه زمينه ظهور نشريات پرتيراژ و حرفه‌اي را در آينده نزديك مهيا كرده است. اغلب نشريات كردستان وابسته به احزاب و گروه‌هاي سياسي‌اند و منابع مالي آنها نيز از طريق كمك همين احزاب تامين مي‌شود اما شرايط سخت اقتصادي در كردستان كه به واسطه جنگ داخلي در عراق همچنان ادامه دارد، مانع از توسعه و پيشرفت شبكه‌هاي وسيع توزيع و قبول آگهي در نشريات شده است. عدنان عثمان سردبير روزنامه «روژنامه» كه يكي از نشريات تاثيرگذار سياسي در كردستان است وضعيت آگهي‌ها در نشريات كردستان را قابل قبول نمي‌داند و به تلاش مسوولان روزنامه براي گسترش پذيرش آگهي اشاره دارد ولي در نهايت معتقد است: «سه منبع مالي كه شامل كمك احزاب يا شخصيت‌هاي سياسي به روزنامه‌ها، تك‌فروشي روزنامه و قبول آگهي است، هنوز بسياري از نشريات كردستان به منبع مالي احزاب وابسته‌اند.» شمارگان پايين روزنامه‌هاي كردستان كه با توجه به جمعيت كم و موقعيت دموكراسي تازه‌تاسيس كردستان قابل توجيه است، مانع از تاثيرگذاري اين روزنامه‌ها بر افكار عمومي نيست كه در شرايط حساس منطقه به شدت پيگير اخبار و تحليل‌هاي سياسي و اجتماعي‌اند.
اما آنچه كردستان عراق را لايق اطلاق عنوان «بهشت مطبوعات» در منطقه كرده است، رعايت شرايط حرفه‌اي كار در اين ايالت فدرال عراق است. تنها چيزي كه آزادي بيان را در كردستان محدود مي‌كند رعايت اصول اخلاقي و حرفه‌اي كار در مطبوعات، وارد نشدن به حريم خصوصي افراد و پرهيز از توهين و افترا به ديگران است. دولت از تاثيرگذاري بر نوع رفتار مطبوعات كشور طبق قانون مطبوعات كردستان منع شده است و دولتمردان تنها از جنبه حقوقي توانايي شكايت از مطبوعات در دادگاه‌هاي صالحه را دارند كه اين موضوع منجر به توقيف يا لغو امتياز نشريات نمي‌شود.
يك سنديكاي واقعي براي روزنامه‌نگاران
رئيس سنديكاي روزنامه‌نگاران كردستان عراق در اتاق مجلل خود با چهره‌اي خندان و دوستانه به بررسي قانون مطبوعات نوشته شده توسط اين سنديكا در پارلمان كردستان اشاره مي‌كند و در حالي كه از ميزان اثرگذاري اين سنديكا بر روند بررسي حقوقي پرونده‌هاي قضايي و پيگيري خواست‌هاي روزنامه‌نگاران كرد ابراز رضايت مي‌كند، مي‌گويد: «براساس قانوني كه توسط سنديكاي روزنامه‌نويسان كردستان تهيه شده و از طريق مراجع قانوني به پارلمان فرستاده شده است مجوز انتشار نشريات از طريق سنديكا اعطا خواهد شد. علاوه بر آن در اين قانون منع دولت از توقيف مطبوعات نيز پايه‌هاي حقوقي محكم‌تري خواهد يافت كه بر اين اساس دولت حق صدور حكم زندان براي روزنامه‌نگاران نخواهد داشت.»
وي همچنين شرايط اخذ مجوز روزنامه را «داشتن تابعيت عراقي، نداشتن سابقه محكوميت قضايي و آشنايي كامل به زبان كردي» عنوان مي‌كند و مي‌افزايد: «سنديكاي روزنامه‌نگاران كردستان پس از تصويب اين قانون متولي تمامي امور مربوط به نشريات كردستان خواهد شد كه اين موضوع مبتني بر اصول كار حرفه‌اي و شرايط سازمان‌هاي جهاني روزنامه‌نگاري است.»
رئيس سنديكاي روزنامه‌نگاران كردستان با اشاره به اينكه اين سنديكا كاملا يك نهاد صنفي است و نگاه سياسي به افراد منتسب به گروه‌هاي سياسي ندارد، مي‌گويد: «اين سنديكا امكانات ويژه‌اي را در اختيار روزنامه‌نگاران قرار مي‌دهد. شرايط عضويت در اين سنديكا حداقل سابقه دو سال كار مداوم در مطبوعات است كه اعضا از امكاناتي همانند بيمه بازنشستگي و سوانح برخوردار مي‌شوند.» وي شرايط بازنشستگي در مطبوعات كردستان را حداقل 25 سال فعاليت عنوان مي‌كند. همچنين در صورتي كه اعضاي اين سنديكا به هر دليلي دچار سوانح شوند يا در صورت مرگ اعضا، خانواده اين افراد مي‌توانند از حقوق بازنشستگي آنها استفاده كنند. حامد محمدعلي دبير سنديكاي روزنامه‌نگاران كردستان نيز شرايط حرفه‌اي مطبوعات در كردستان را اينچنين توصيف مي‌كند: «سنديكا بيش از 3500 عضو دارد كه با توجه به شعار اين سنديكا كه «تثبيت آزادي روزنامه‌نگاري» است، در نشريات گوناگون مشغول به كار هستند.»
در موارد شكايت از روزنامه‌نگاران اين سنديكا با استخدام وكيل براي آنها و حمايت همه‌جانبه از ايشان، شرايط رواني كاملا ايمني براي اهالي مطبوعات در كردستان ايجاد كرده است. حامد محمدعلي در اين مورد مي‌گويد: «روزنامه‌نگاران از لحاظ معيشتي، حقوقي و سياسي تحت حمايت اين سنديكا قرار دارند و سنديكا تمام تلاش خود را براي بهبود شرايط زندگي آنها مي‌كند.»
محمد نوري‌توفيق رئيس سنديكاي روزنامه‌نگاران كردستان شاخه سليمانيه با اشاره به گستردگي اين سنديكا در تمامي شهرهاي كردستان و برخي از شهرهاي مهم عراق مي‌گويد: «اين سنديكا شش شاخه در شهرهاي اربيل، سليمانيه، كركوك، دهوك، موصل و بغداد دارد كه علاوه بر روزنامه‌نگاران، خبرنگاران راديو و تلويزيون را نيز دربرمي‌گيرند.» همه احزاب در سنديكا صاحب كرسي هستند اما به گفته نوري‌توفيق اين سنديكا موضع‌گيري‌هاي سياسي ندارد. ساخت خانه براي اهالي مطبوعات، پيگيري حقوق ايشان از طريق مراجع قضايي و بورسيه خبرنگاران واجد شرايط در معتبرترين دانشگاه‌هاي كردستان از امكاناتي است كه اين سنديكا براي اعضاي خود در نظر گرفته است.
روزنامه‌ها و سياست
انتشار نشريه در كردستان اساسا مقوله نوپايي است. رژيم گذشته عراق اجازه انتشار هرگونه نشريه‌اي را از مردم كردستان سلب كرده بود. نوپايي اين صنعت پيچيده و گستردگي بسيار زياد آن در كردستان امروز اين منطقه را نيازمند بهره‌گيري از تجربه و آموزش‌هاي ديگران كرده است. عدنان عثمان سردبير روزنامه كاملا سياسي «روژنامه» شرايط حرفه‌اي خبرنگاران را رو به رشد و در حال پيشرفت مي‌داند. وي با تاكيد بر اينكه روزنامه‌نگاران كرد با توجه به نوپايي اين حرفه نيازمند آموزش‌هاي بيشتر و كسب تجربه هستند، مي‌گويد: «برخي موسسات مطبوعاتي غربي در كردستان كلاس‌هاي آموزشي روزنامه‌نگاري ايجاد كرده‌اند كه اين موضوع در پيشرفت حرفه‌اي نشريات بسيار موثر بوده است.»
سردبير «روژنامه» شرايط كاملا آزادانه انتشار اخبار و گزارش‌ها در نشريات را باعث پيشرفت اين حرفه مي‌داند و مي‌افزايد: «دولت هيچ فشاري بر مطبوعات ندارد و نظارت محدود‌كننده‌اي بر انتشار روزنامه‌ها ايجاد نمي‌كند و روزنامه‌ها آزادانه گرايشات سياسي و فكري خود را منتشر مي‌كنند.» شرايط سياسي كردستان بسيار پيچيده است. دو حزب بزرگ «اتحاديه ميهني كردستان» كه دبيركل آن رئيس‌جمهور عراق است و «پارت دموكرات كردستان» كه دبيركل آن رئيس حكومت كردستان است، بيشترين نفوذ را در بين اقشار مختلف اجتماع دارند. با اين حال ديگر احزاب نيز به اندازه وزن سياسي خود توانايي تاثيرگذاري در اركان قدرت را دارند. مطبوعات منتسب به هر يك از اين احزاب نيز در جامعه صاحب‌نفوذند. با اين همه برخي از نشريات مستقل كه وابسته به احزاب نيستند شرايط بهتري دارند. نشريه «هاولاتي» كه به معني «شهروند» است يكي از پرتيراژترين و پرفروش‌ترين نشريات كردستان است كه كاملا مستقل از احزاب سياسي منتشر مي‌شود. عدنان عثمان اين گستردگي عظيم طيف‌ها و تمايلات سياسي را براي مطبوعات اين كشور مفيد مي‌داند. با اين حال از وضعيت خريداري روزنامه‌ها و زمان پايين مطالعه در كردستان ناراضي است. وي در مقام مقايسه بين وضعيت روزنامه‌نگاري در ايران و كردستان «روزنامه‌هاي ايران را حرفه‌اي‌تر» ارزيابي مي‌كند هرچند به پيشرفت سريع روزنامه‌هاي كردستان بسيار خوشبين است. شهرام محمودي از روزنامه‌نگاران جواني است كه سال‌ها تجربه كار حرفه‌اي در ايران را دارد اما اين روزها در كردستان عراق مشغول فعاليت است. وي پتانسيل جواني روزنامه‌هاي كردستان را نقطه قوت آنها مي‌داند هرچند به عقيده وي «اين روزنامه‌نگاران جوان نيازمند كسب تجربه بيشتري هستند.» عضو تحريريه سرويس سياسي روزنامه «روژنامه» از شنيدن ميزان حقوق خبرنگاران ايراني به خنده مي‌افتد، چراكه حقوق فعالان مطبوعاتي كردستان بيش از دو برابر همكاران‌شان در ايران است در عين حالي كه آنها هرگز دغدغه توقيف روزنامه و بيكاري را ندارند.
برادرزاده‌هاي كرد روزنامه‌هاي ايراني
تحريريه روزنامه «روژنامه» شباهت زيادي به تحريريه روزنامه‌هاي ايراني دارد. هرچند ساختمان بسيار بزرگ و زيبايي كه دفتر اين روزنامه در آن مستقر است، كمتر شباهتي به ساختمان‌هاي كهنه غالب نشريات ايراني دارد، تفكيك سرويس‌ها و گروه‌هاي كاري به گروه‌هاي سياسي، اجتماعي، اقتصادي، ورزشي و... نحوه تهيه و تنظيم خبر و مراحل صفحه‌بندي طبق روال آنچه در ايران اتفاق مي‌افتد، پيش مي‌رود. تنها تفاوت اساسي مراحل پيش از انتشار روزنامه در ايران و كردستان دفعات خوانده شدن صفحات پيش از چاپ است. در كردستان پيش از انتشار مطالب تنها دبير سرويس و سردبير مطالب را براي همخواني با سياست‌هاي روزنامه و متناسب بودن با معيارهاي حرفه‌اي مي‌خوانند و هيچ‌كس ذره‌بين به دست به دنبال واژه‌ها و موضوعاتي براي ايجاد حساسيت و شرايط توقيف نمي‌گردد. سليمانيه دومين شهر بزرگ كردستان است، در نتيجه يكي از مراكز تمركز روزنامه‌هاست. طبق آماري كه سنديكاي روزنامه‌نگاران كردستان شاخه سليمانيه منتشر كرده است 41 شبكه تلويزيوني و راديويي و 100 روزنامه و هفته‌نامه در اين استان منتشر مي‌شود كه در مجموع 1031 روزنامه‌نگار و خبرنگار در اين رسانه‌ها فعاليت مي‌كنند كه 154 نفر آنان را خبرنگاران زن تشكيل مي‌دهند. صدنفر از روزنامه‌نگاران، فارغ‌التحصيل رشته ارتباطات و 35 نفر از روزنامه‌نگاران نيز در مدرسه روزنامه‌نگاري تحصيل كرده‌اند.
روند تهيه خبر در نشريات كردستان چندان متكي به خبرگزاري‌ها نيست. روزنامه‌هاي كردستان در كنار سرويس‌هاي خبري خود، گروهي اختصاصي براي تهيه خبر در تمامي موضوعات و حوزه‌هاي كاري دارند. اين گروه كه تقريبا وظيفه يك خبرگزاري را عهده‌دار است، براي روزنامه توليد خبر مي‌كند. سوژه‌هاي خبري در شوراي سردبيري به بحث و بررسي گذاشته مي‌شود و پس از تاييد، خبرنگاران براساس اين سوژه‌ها مانور خبري و توليد جريان خبري را آغاز مي‌كنند. توليد خبر در اين گروه روزانه براساس مهم‌ترين مسائل سياسي و اجتماعي يا رويكرد روزنامه‌ها براي وارد كردن سوژه‌هاي خاص به عرصه خبري است. ارتباط مستمر اين گروه با ساير گروه‌هاي روزنامه همواره حفظ مي‌شود و شوراي سردبيري توجه ويژه‌اي به اين سرويس دارد. روزنامه‌هاي كردستان به تيترهاي كوتاه علاقه زيادي ندارند، چراكه به عقيده آنها انتقال مفهوم از طريق تيتر اهميت بيشتري دارد، بر همين اساس مثلا تيتريك روزنامه‌ها گاه به دو خط هم مي‌رسد. عدنان عثمان سردبير روزنامه «روژنامه» علت اين موضوع را تازه‌واردي زبان كردي در عرصه مطبوعات مي‌داند: «تا زماني كه زبان كردي در زبان روزنامه‌نگاري جاي خود را پيدا نكرده است، نمي‌توان به بازي با واژگان پرداخت و روي تيترهاي كوتاه انرژي گذاشت.» وي كه پيش از اين در سال‌هاي نه‌چندان دوري از روزنامه‌هاي ايران بازديد كرده است بيش از يك قرن سابقه انتشار روزنامه در ايران را باعث رسيدن مطبوعات ايران به سطح كيفي قابل قبولي مي‌داند كه در اين بين زبان مطبوعاتي نيز با استفاده از دايره غني واژگان فارسي متولد شده است. عدنان عثمان با شنيدن توضيحاتي از وضعيت روزنامه‌نگاري امروز در ايران بسيار متعجب مي‌شود. وي وظيفه سردبير در روزنامه‌هاي كردستان را تعيين خط‌مشي‌هاي حرفه‌اي روزنامه و نظارت بر كيفيت كار مي‌داند و دچار تعجب مضاعف مي‌شود كه چگونه سردبيران و روزنامه‌نگاران ايراني با نگراني‌هاي خاص خود براي فرار از خطر توقيف، از سقوط كيفيت روزنامه‌ها جلوگيري مي‌كنند. دفتر ارگان رسمي «پارت دموكرات كردستان» درست كنار يكي از دانشكده‌هاي دانشگاه بزرگ «صلاح‌الدين» قرار دارد. روزنامه «خباط» با 10هزار تيراژ در 16 صفحه با قيمت 250 دينار (200 تومان) عرضه مي‌شود كه صفحات جالبي مانند پيشنهاد مردم و صفحه درددل را در خود جاي داده است.
محسن كمال از مسوولان سياسي روزنامه «خباط» اين نشريه را داراي پيشينه 49ساله‌اي مي‌داند كه در شرايط جنگ و درگيري نيروهاي «پارت دموكرات» با نيروهاي رژيم گذشته با عناوين و نام‌هاي مختلف منتشر مي‌شده است.
رويكرد غالب روزنامه‌هاي كردستان، سياسي است. استقرار نظام جديد روابط سياسي و گسترش قدرت احزاب در ساختارهاي سياسي و اقتصادي اين اقليم فدرال عراق بسياري از احزاب را به گسترش ارتباط با مردم از طريق روزنامه و تلويزيون و ديگر رسانه‌ها وادار كرده است. محسن كمال با اشاره به شرايط سياسي كردستان و تاثير آن بر روزنامه‌ها مي‌گويد: «روزنامه‌هاي مستقل كه وابستگي به احزاب نداشته باشند، بسيار كم هستند. با اين حال تمام روزنامه‌هاي سياسي مانند «خباط» كه ارگان رسمي «پارت دموكرات كردستان» است از ديدگاه حزبي و گرايشات اعتقادي خود مسائل سياسي و اجتماعي را مورد توجه قرار مي‌دهند.»
نگاهي به آينده
كردستان عراق چنان كه فارغ از فضاي كلي عراق آرامش محسوسي را تجربه مي‌كند، در پي تعميق و گسترش اركان دموكراسي است. ظهور و بروز روزنامه‌ها و نشريات آزاد در اين منطقه نيز پيوندي اساسي با اين شرايط دارد. روزنامه‌نگاري حرفه‌اي با اينكه تجربه طولاني در كردستان ندارد، با شدت و همت گسترده‌اي در حال پيگيري است و اوضاع سياسي، شرايط اجتماعي و قوانين مدرن به كمك اين تجربه تاريخي آمده‌اند. البته ساختار دولت‌هاي تازه‌تاسيس دموكراتيك همواره شرايط ايده‌آلي براي نشريات به ارمغان مي‌آورند. بايد به انتظار سال‌هاي آينده نشست كه تداوم اين شرايط آيا به ظهور روزنامه‌هاي حرفه‌اي بزرگي خواهد انجاميد كه استانداردهاي روزنامه‌نگاري در منطقه را ارتقا خواهند داد يا افول دموكراسي و استقرار دولت‌هاي قدرتمند اين سير صعودي نشريات را به مصلحت‌انديشي و محافظه‌كاري‌هاي قدرت پيوند خواهد زد.
چهارشنبه 16 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 199]