باز تاب اندیشه سیاسی عاشورا در شعر معاصر

واضح آرشیو وب فارسی:سایت رسیک: باز تاب اندیشه سیاسی عاشورا در شعر معاصر
از آنجا که جوهره حرکت عاشورا، حرکتی سیاسی بود، نگاه سیاسی، مبارزاتی و اصلاح طلبانه بدان از دیرباز در بین صاحبان اندیشه و قلم رواج داشته است . شاعران بسیاری نیز به بعد اجتماعی - سیاسی عاشورا توجه کرده در کنار سروده های پرسوز و نوحه های جانگداز بر مصائب سیدالشهداء و یاران آن حضرت، بعد حماسی و انقلابی آن را مورد توجه خاص قرار داده اند . عناصری چون ذلت ناپذیری و عزت نفس، ظلم ستیزی، افشای ستم جائران، عدالت و برابری، اصلاح جامعه و پیکار با مفاسد، و الهام گیری آزادگان از مکتب عاشورا از جمله محورهای سروده های انقلابی و سیاسی بوده است .
نگاه سیاسی به عاشورا
اهل ادب و قلم و شاعران و نویسندگان، به حادثه عاشورا از زاویه های مختلف نگریسته اند و به تبع آن «زاویه نگاه » ، آثار شعری و ادبی آنان نیز همان صبغه و درونمایه را یافته است .
جوهره حرکت عاشورا، حرکت سیاسی بود . امام حسین (ع) از موضع امامت مسلمین، با نپذیرفتن بیعت یزید و نامشروع دانستن حکومت امویان و ادعای اینکه امامت و خلافت و رهبری حق مسلم، مشروع و مغصوب اهل بیت است، از مدینه بیرون شد و چند ماه در مکه اقامت گزید و در آن مدت، مواضع سیاسی خویش را نسبت به حکومت، با مردم در میان گذاشت و در پاسخ به «استنصار» مردم کوفه و نامه های دعوت کوفیان و بصریان، مسلم بن عقیل را به نمایندگی به عراق فرستاد و پس از دریافت گزارش مساعد از اوضاع کوفه و بیعت هزاران نفر هوادار مسلح، به قصد تشکیل حکومت اسلامی و برپایی عدل و برانداختن سلطه ستم و ریشه کن ساختن غده شوم بنی امیه، عازم سرزمین عراق شد .
مبارزه با سلطه یزیدی و تلاش در راه احقاق حق ائمه و اهل بیت، حرکتی سیاسی الهی و از شؤون امامت بود که آن حضرت بدان پرداخت . این، نگاه واقع بینانه به حرکت عاشورا است .

امامت امت «قدس سره » ، در بعد سیاسی حرکت عاشورا سخنان فراوانی دارد که جهت نمونه به این فراز دقت کنید:
«تکلیف بود آنجا که باید قیام بکند و خونش را بدهد، تا اینکه این ملت را اصلاح کند، تا این که این علم یزید را بخواباند و همین طور هم کرد و تمام شد» (1). «تکلیف الهی خودش را تشخیص داد که باید نهضت کند و راه بیفتد، برود و مخالفت بکند و اظهار مخالفت و استنکار کند، هر چه خواهد شد .» (2). «آن حضرت به فکر آینده اسلام و مسلمین بود، به خاطر اینکه اسلام در آینده و در نتیجه جهاد مقدس و فداکای او در میان انسان ها نشر پیدا کند و نظام سیاسی و نظام اجتماعی آن در جامعه ما برقرار شود مخالفت نمود، مبارزه کرد و فداکاری کرد» (3)
نگاه سیاسی و مبارزاتی و اصلاح طلبانه به قیام عاشورا، از دیرباز بین اهل اندیشه و قلم، کم و بیش بوده است، چرا که خود سیدالشهدا (ع)، خروج خویش را برای مبارزه با ظلم و بدعت و جهت احیای قرآن و حق و به قصد امر به معروف و نهی از منکر و اصلاح امت معرفی کرده است:
«... انما خرجت لطلب الاصلاح فی امة جدی ...» (4)
شاعران بسیاری هم به بعد اجتماعی و سیاسی آن نهضت مقدس توجه داشته و آن را سروده اند، هر چند در سالهای نزدیک به انقلاب اسلامی، این نگرش، روشن تر و جدی تر بوده است و پس از انقلاب، چنین رویکردی عمق و شفافیت بیشتری یافته و این از برکات این نهضت است .

اندیشه سیاسی در قیام کربلا
در کنار شاعرانی که با سروده های پرسوز و نوحه های جانگداز خویش، تنها به بعد عاطفی و نوحه گری و مرثیه بر جسم چاک چاک و لب عطشان سیدالشهدا (ع) می پرداختند، شاعرانی هم بودند و هستند که در آن حادثه، بعد حماسی و انقلابی و اندیشه های سیاسی و الهام بخشی های اجتماعی و مبارزاتی آن را از نظر دور نداشته اند . عناصری که در سروده های شاعران در این محور وجود دارد، قابل عنوان گذاری به صورت محورهای زیر است:
- ذلت ناپذیری و عزت نفس
- ظلم ستیزی و افشاگری ستم جائران
- حق گرایی و دعوت به رهبری ائمه
- عدالت و برابری
- آزادی و آزادگی
- احیاگری دین و سنت های اسلامی
- رسواسازی باطل و مبارزه با بدعت
- اقامه حق و عدل و امر به معروف و نهی از منکر
- اصلاح جامعه و پیکار با مفاسد
- جاودانگی نام حسین (ع) و شهدای کربلا
- موج آفرینی حادثه عاشورا در تاریخ
- الهام بخشی عاشورا به انقلابیون و ستمدیدگان
- الهام گیری آزادگان از مکتب عاشورا
- نقد حکومت یزید و شیوه های جاهلیت اموی
- آگاه سازی توده ها و دریدن پرده های غفلت
- تبیین مظلومیت اهل بیت (ع)
- شایستگی امام حسین (ع) و عترت به امامت و پیشوایی
- ضرورت فداکاری و جهاد در راه عقیده و مرام
- شکست سلطه ها در برابر سلاح شهادت و مظلومیت
- برتری شهادت با افتخار، بر زندگی ذلیلانه
- ضرورت پیام رسانی در حماسه های خونین
- دشمنی دیرینه جبهه یزیدی با اساس اسلام
و ... موارد و مفاهیمی از این دست، که هم در قیام عاشورا وجود داشته و از درس ها و پیام های اجتماعی و سیاسی آن به شمار می رود، و هم در سروده های شاعران متعهد و آگاه عاشورایی به وضوح دیده می شود .
روشن است که پرداختن به مفاهیم سیاسی یاد شده و تحلیل و کاوش آنها در اشعار شعرا، کاری عظیم و پرحجم و بیرون از حوصله این نوشتار است . ناچار باید اشاراتی به نمونه هایی از سروده های شاعران داشت، تا گوشه ای از بازتاب این اندیشه ها در آینه شعر و ادب، روشن گردد . از آنجا که بهره گیری از شعر، به لحاظ زبان عام و فراگیر و جذاب و دلنشین آن، در جاودانه ساختن مفاهیم دینی و اجتماعی مؤثر است، اهتمام جدی تر در زمینه سرودن شعرهای آیینی با نگرش های سیاسی اجتماعی به حادثه کربلا و کلا مضامین مکتبی و حرکت مستمر و ریشه دار دین در جامعه، می تواند یکی از گام های اساسی و ارزشمند به شمار آید .

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت رسیک]

[مشاهده در: www.ri3k.eu]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 429]