آموزش - تحول يا تغيير در آموزش و پرورش

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: آموزش - تحول يا تغيير در آموزش و پرورش

آموزش - تحول يا تغيير در آموزش و پرورش

اميرعباس ميرزاخاني:آموزش و پرورش كه خود را در آستانه تغييرات جدي مي‌بيند با بهسازي در زمينه‌هاي ساختاري، نيروي انساني و تغيير، مواجه است. نظر به تاثيرگذاري دستگاه تعليم و تربيت بر لايه‌هاي زيرين جامعه، بهسازي بايد تابع بررسي كارشناسي باشد. اين سيستم پيچيده و تو در تو به عنوان يك تشكيلات ديربازده نارسايي‌هايي در سه زمينه ياد شده دارد. در چند دهه اخير ساختار اداري و نظام آموزشي و منابع انساني آن توسعه كمي داشت ولي اين توسعه به ارتقاي كيفي نظام آموزشي نينجاميد. اين دستگاه به نگرشي نو در همه اين مولفه‌ها نيازمند است. آموزش و پرورش كنوني باشرايط حاكم قادر به پاسخگويي و واكنش مناسب نسبت به تغييرات در نظام آموزشي و ساختاري و نيروي انساني نيست. اين دستگاه در اين بخش‌ها به دكترين جديدي نياز دارد كه اين دكترين در حال حاضر ديده نمي‌‌شود. البته برنامه‌هايي از سوي دست‌اندركاران در حال پيگيري است. لذا نظر اين عزيزان به اين نكته جلب مي‌شود كه آموزش و پرورش كه با تنگناهاي زيادي درباره منافع مالي و چالش‌هاي زيادي درخصوص منابع انساني مواجه مي‌باشد و عمده فرصت مسوولان مربوط را نيز به خود مشغول ساخته، بايستي هر نوع تغيير در آن با دقت و درايت خاصي دنبال گردد. مسائل آموزشي مقوله‌اي نيست كه بتوان از طريق آيين‌نامه‌ها و بخشنامه‌هاي آمرانه و دستوري از بالا به پايين حل كرد.

در دنياي پرتحرك و بيدار و در حال تحول امروز، كاميابي را مختص جوامع و سازمان‌هايي مي‌دانند كه بين منابع، قابليت‌هاي مديريتي و منابع انساني خود، رابطه منطقي و معني‌دار برقرار سازند. جامعه و سازماني مي‌تواند در مسير توسعه، حركت رو به جلو و پرشتابي داشته باشد كه با ايجاد بسترهاي لازم، منابع انساني خود را به دانش و مهارت به روز تجهيز كند تا آنها با استفاده از اين توانمندي ارزشمند، ساير منابع جامعه و سازمان را به سوي ايجاد ارزش و حصول رشد و توسعه، مديريت و هدايت كنند.
نيروي انساني به عنوان منبعي نامحدود، محور هر توسعه‌اي به حساب مي‌آيد. در اين بين معلمان نقش موثري در فرآيند توسعه ايفا مي‌كنند. از اين رو آموزش و پرورش از اهميت بسزايي برخوردار بوده و نيازمند حمايت مي‌باشد.
امروزه، دستاوردهاي تازه‌اي به ارمغان مي‌آيد و علم و دانش به سرعت افزايش مي‌يابد. ممالك جهت تطابق خود با تحولات، برنامه‌هاي آموزش و پرورش را مناسب‌سازي و بهسازي مي‌كنند. جهت دستيابي به اين بهسازي نكاتي اينچنين بايد مدنظر قرار گيرد.
نيروي انساني، كانون توجه برنامه‌ها
توسعه از ضرورت‌هاي جدي و اجتناب‌ناپذيري است كه جهان امروز به عنوان سرنوشت محتوم، آن را پذيرفته و از سوي ديگر،‌ مهم‌ترين و اساسي‌ترين اهداف فرد، گروه، سازمان و جامعه مي‌تواند توسعه همه‌جانبه كشور باشد.
- با مشخص كردن هدف،‌ شايستگي و قابليت‌ها و چشم‌اندازها روشن شود و بين اين مقوله‌ها و محتواي آموزشي با متن زندگي ارتباط برقرار شود. اگر هدف‌ها مشخص نگردند حوادث، تعيين‌كننده فعاليت‌ها خواهند بود.
- ساختار نوين جايگزين ساختار گذشته آموزش‌ و پرورش گردد.
- بهسازي در ابعاد مختلف از قبيل ساختار، نيروي انساني انجام گيرد.
- برنامه‌هاي بهسازي به مرحله تثبيت و پايداري برسد تا اثرات و نتايج تحولات در آن دوره نمايان شود. لذا به مراقبت نياز دارد.
استمرار بهسازي
بهسازي در آموزش و پرورش موضوعي دفعتا نيست بلكه امري مداوم و جاري و در حال جريان است كه اين تشكيلات گسترده تعليم و تربيت به آن نياز دارد. اين حركت تمامي پيكره آموزش و پرورش را از راس هرم تا بدنه و رده پايين‌تر در بر مي‌گيرد. علاوه بر ساختار و نيروي انساني، مقوله‌هايي مانند ديدگاه‌ها،‌ باورها، فرهنگ سازماني و رفتار اعضا را هم مشمول مي‌شود. جهت اثربخش ساختن بهسازي، با ايجاد تغيير، چالش‌ها برداشته شده و عوامل رشد بارور گردند. براي پيشرفت، ضروريات و نحوه انجام فعاليت‌ها بررسي شوند و برنامه‌ها در جهت نوسازي هدايت شده و در اين فرآيند با جلوگيري از پديد آمدن مشكلات، به بهسازي پرداخته مي‌شود.
فرآيند اصلاح و بهبود سازمان از طريق تغيير در نگرش‌ها، اعتقادات، ارزش‌هاي افراد، ساختار و فعاليت‌هاي سازماني كه به‌طور عمده بر تغيير در سازمان‌ تاكيد كند. اين ارزش‌ها بدين قرارند:
- احترام به مردم: تعلق افراد به سازمان موجب ايجاد انگيزه در آنان مي‌شود.
- اعتماد و اطمينان: همدلي در محيط كاري به اعتماد و اطمينان منجر مي‌گردد.
- تساوي حقوق: تعامل در سازمان مبتني بر تساوي حقوق است نه براساس سلسله مراتب.
- اطلاع از كل و جزء امور: حق طبيعي كاركنان اينكه در محيط كاري از امور و آخرين تغييرات مطلع باشند.
- مشاركت: وقتي افراد در امور مشاركت داده شوند رضايتشان تحقق مي‌يابد.
آموزش و پرورش به رغم همه اقداماتي كه در حوزه تحول بهسازي انجام داده همچنان در عمل در دنيايي در حال تغيير و گذر، كماكان با آشفتگي‌ها و نارسايي‌هاي فراوان دست و پنجه نرم مي‌كند. اين مشكلات از آنجا ناشي مي‌گردد كه در طول اين چند دهه تغييرات انجام گرفته بدون در نظر داشتن اهميت و نقش تعاملي هريك از مولفه‌ها و زمينه‌ها تغييراتي را كه پيش‌بيني نموده و اقدام كرده‌اند به ناچار پيامدهاي طلبيده و نتايج ناطلبيده‌اي را با خود به همراه داشته و در اين تغييرات برنامه‌اي،‌ تمامي جهات لحاظ نگرديده است. بهبود و اثربخشي از اهداف عمده بهسازي به حساب مي‌آيد. آگاهان، اهداف بهسازي را شامل اين موارد مي‌دانند: كيفيت‌ها و خصوصيات زندگي اشخاص، اصلاح و بهبود كاركرد و عملكرد سازماني و كار گروهي تعهد و تضمين اعضاي سازمان در موفق ساختن آن، اصلاح ارتباط و بهبود مهارت‌هاي رفع اختلاف، درك بهينه سازمان، دانش‌افزايي كاركنان، افزايش اعتماد و خشنودي و ميزان مسووليت و ...
برنامه كنوني بهسازي در ايران
در زمينه ايجاد تحول در نظام منابع انساني در ايران تاكنون اقدامات متعدد و متفاوتي انجام گرفته كه به نظر مي‌رسد هرچه به جلوتر مي‌رويم اين حركت شكل و محتوايي متفاوت و متمايز نسبت به گذشته پيدا مي‌كند.
در چند دهه اخير در كشور عزيز ما به لحاظ گرايش به دولتي نمودن امور، بخش دولتي گسترش يافت و بخش غيردولتي نقش كمرنگي در اداره امور پيدا كرد. اين جهت‌گيري زماني صورت گرفت كه در همين دوران در اغلب كشورها، موضوع منطقي نمودن اندازه دولت و بهره‌گيري از مشاركت مردمي در برنامه‌‌هاي اولويت‌دار آنها قرار گرفت.
يكي از راه‌هاي كنترل روند رو به گسترش اندازه دولت، نياز به اتخاذ راهبردهاي مديريتي ويژه‌‌اي دارد كه بهسازي منابع انساني از جمله آنهاست. بهينه‌سازي و اصلاح تركيب نيروي انساني دستگاه‌هاي اجرايي، توزيع مناسب نيروي انساني در مناطق مختلف كشور و ارائه خدمات دولتي، ارتقاي شاخص‌هاي كيفي نيروي انساني به‌ويژه نسبت كاركنان مشاغل تخصصي به تعداد كل كاركنان و تركيب سطح تحصيلي كاركنان از سياست‌هاي مقابله با اين روند مي‌تواند باشد. هيات وزيران در جلسه مورخ 18/1/1381، در يكي از هفت برنامه اصلي ايجاد تحول در نظام اداري، در بند «هـ» با برنامه آموزش و بهسازي نيروي انساني دولت موافقت كرد. مطابق اين مصوبه، در احكام قانون برنامه سوم، به منظور بهينه‌سازي و اصلاح تركيب نيروي انساني دستگاه‌هاي اجرايي، توزيع مناسب نيروي انساني در مناطق مختلف، مقررشد كه شاخص‌هاي كيفي نيروي انساني به‌ويژه نسبت كاركنان مشاغل تخصصي به تعداد كل كاركنان و تركيب سطح تحصيلي كاركنان ارتقا يابد.
با عنايت به مفاد فوق، شاخص‌هاي ذيل در بهسازي آموزش و پرورش مدنظر قرار مي‌گيرد پيشرفت تحصيلي فراگيران، رضايت معلمان و والدين و مديران مدارس، افت تحصيلي، امور پرورشي، مشاركت معلمان و اوليا، بهره‌گيري از افراد تحصيل‌ آموخته.
در خصوص معلمان دانش‌افزايي و مهارت از طريق برگزاري دوره‌هاي ضمن خدمت و تحصيل رسمي در دوره تحصيلي بالاتر، تشكيل كارگروه‌هاي آموزشي، يادگيري فراگيران عنايت به تشكيل جلسات مشورتي و مشكل‌گشايي گروهي و تعاون و مشاركت در امور گوناگون مربوط. اعمال مديريت بر مبناي هدف، توجه به روابط و ارزش‌هاي انساني.
بهسازي در آموزش و پرورش از موضوع‌هاي علم مديريت در اين بخش شناخته مي‌شود كه با بهره‌گيري از علوم رفتاري تلاش دارد كه نظام تعليم و تربيت را پويا، فعال و اثربخش حفظ نمايد. در بحران، علل را شناسايي كند و با حل آن، شرايط بهينه حاكم گردد.
باتوجه به جنبه‌ها و ابعاد مختلف سازماني و بهره‌گيري از روش‌هاي مناسب، اقداماتي شايسته انجام پذيرد. بهسازي يك برنامه اصلاحي چند بعدي است كه ساخت و كل و اهداف سازمان، آينده، رشد، فرآيندها و اجزاي تشكيل‌دهنده آن مي‌باشند.
آموزش و پرورش و بهسازي
در سازمان‌هاي آموزشي و مدارس، بهسازي داراي رشد مي‌باشد. در دهه 1960 مدارس، شاهد اين عملكرد شد. در دوره كنوني بهسازي به عنوان يك رويكرد براي تغيير برنامه‌ريزي شده در مدارس مورد بهره‌‌مندي قرار مي‌گيرد.
مطابق آراي پژوهشگران بخش بهسازي،‌ در آموزش‌ و پرورش بايستي با شناخت زمينه‌ها، تنگناها، نيازها، فرهنگ سازماني و منابع موجود، زمينه براي مشاركت اعضاي داخل سازمان و افراد مرتبط و در خارج از سازمان با اوليا و صاحب‌نظران فراهم شده تا با كسب اطلاعات لازم و بررسي، دلايل بروز مشكلات شناسايي گشته و چاره‌انديشي شود. در اين رهگذر، وقتي مديران آموزش و پرورش به زمينه‌پذيرش بهسازي دست يابند يكي از گام‌هاي موثر براي موفقيت برداشته خواهد شد.
سرمايه‌‌گذاري براي بهسازي در آموزش و پرورش امري واقعي و سازنده است. رابطه مستمر بين بهسازي و بهره‌وري در سطح ملي مورد قبول صاحب‌نظران مديريت مي‌باشد.
تغيير و تحول در سطح خرد و كلان را بايد به عنوان نقطه شروع براي ايجاد تغيير و تحول و رشد و بالندگي سازماني در نظر گرفت.
بهسازي سازماني از عوامل موفقيت آموزش و پرورش است. ضرورت ايجاب مي‌كند كه براي پيشبرد اهداف سازماني درك درستي از بهسازي داشته باشيم و رويكردها و مولفه‌هاي آن به‌طور صحيح شناخته شود. تغييرات در نوبه خود آسيب‌زايي نيز دارد، از اين رو تطبيق فرهنگ بومي با ارزش‌هاي ناشي از وقوع تحول جديد و همسو شدن پيشرفت‌هاي علمي با لحاظ نمودن كرامت انساني، موجب پويايي مي‌گردد. عواملي از قبيل مديريت نامطلوب، عدم عنايت لازم به انگيزه، ... عوامل كيفي‌اند كه مانع توسعه‌ سازماني كشور ما شناخته مي‌شوند. بهسازي براي حذف اين موانع، راهكار نشان مي‌دهد. ساختار سازماني و بهسازي نيروي انساني به عنوان اساسي‌ترين بعد ارتقاي كمي سازمان بايد به درجه‌اي از توان رسانده شوند تا توان رقابت در عرصه بين‌المللي در بستر تغيير را در كشور ما اداره كند. آموزش و پرورش به رغم همه ادعاهايي كه در حوزه تحول سازماني معترض آن مي‌شوند همچنان در عمل جهت‌گيري بوروكراتيك خود را حفظ نموده و تحت تاثير شرايط در حال تغيير دنياي كنوني با نارسايي‌ها و شگفتي‌هاي فراواني مواجهه داشته است. دشواري‌هاي مطالعات ساختاري آموزش و پرورش از آنجا ناشي مي‌شوند كه بدون در نظر داشتن اهميت و نقش تعاملي هريك از مولفه‌هاي ساختاري و زمينه‌اي تغييرات را در تشكيلات سازماني خود پيش‌بيني نموده كه به ناچار پيامدهاي طلبيده و نتايج ناطلبيده‌اي را با خود به همراه داشته است.
در گذشته سازمان‌هاي آموزشي روي ديوان‌سالاري تاكيد نموده‌اند. اين سازمان‌ها تقسيم كار و تخصصي شدن، جهت‌گيري غيرمشخص، سلسله مراتب اختيار، قواعد و مقررات و تعيين موقعيت مسير شغلي را به نحوي در ساختار سازماني خود لحاظ نموده‌اند.
ساختار بايد متناسب با نقش‌ها طراحي‌شود و نقش ‌ساختار به عنوان زيربناي ساختار سازماني است. نقش‌ها از جهت اثربخشي در غلبه بر محيط خارجي و عوامل و نيروهاي اثرگذار بر فعاليت سازماني مورد ارزيابي قرار مي‌گيرند.
هدف مديريت به‌گونه‌اي چارچوب‌بندي مي‌شود كه بتوان اطمينان حاصل نمود آيا استراتژي متناسب با ساختار است يا جايگزين با آن؟ اينكه ساختار طوري طراحي شده كه متناسب با استراتژي باشد، ديدگاه بسيار محدود ثابتي مي‌باشد، در عوض، مديران بايد اين مورد را مدنظر قرار دهند كه چگونه مي‌توان افراد را از طريق طرح فرآيندي كه تسهيل‌كننده رفتارها و اعمال كارآفريني متناسب است، قادر به دستيابي به اهداف سازمان نمود.
ساختار سازماني بايد با اندازه، محيط، فناوري و استراتژي سازگار باشد. بصيرت‌‌ها و بينش‌ها، كه از تجربه و مطالعه اشكال سازماني جديد نشأت گرفته است نشان مي‌دهد كه ما بايد ايده «تناسب» را كنار گذاشته يا به حداقل تغيير دهيم.
ديدگاه‌ انتقادي نسبت به مطالعات ساختاري در آموزش و پرورش
در چند دهه اخير، ساختار وزارت آموزش و پرورش شاهد تغييرات پي در پي بود. در طرح‌ريزي ساختار سازماني اغلب درصدد مشخص نمودن قدرت افراد مختلف به‌ويژه در رأس استراتژيك و حوزه مركزي وزارتخاته بوده و پيروي از مقررات سازماني را مورد توجه قرار داده‌اند. نتيجه آن شد كه حوزه اختيارات در جايي متراكم گشت كه از قابليت و شايستگي لازم براي استفاده بهينه از آن برخوردار نيست و در جايي ناچيز شمرده شده است كه شديدا نيازمند گسترش دامنه اختيارات و تفويض اقتدار قانوني است. در شرايط كنوني بزرگ‌ترين چالش سازماني آموزش و پرورش در قلمرو مباحث ساختاري عبارت از موضوع انسجام و يكپارچه‌سازي است. انسجامي كه بتواند منجر به پاسخگويي به هنگام و درست به تقاضاي اجتماعي مردم از آموزش و پرورش و تامين نيازها گردد. هر نوع ساختاري بايد انسجام بهينه‌اي ميان چهار سرمايه اصلي آموزش و پرورش شامل سرمايه فيزيكي، سرمايه فكري، سرمايه اجتماعي و سرمايه عاطفي آن ايجاد نمايد. حوزه مركزي وزارت آموزش و پرورش به دليل ساختار نامتناسبي كه در طرح‌ريزي آن وجود داشته و فقدان سيستم برنامه‌ريزي منابع انساني، شايد يكي از متراكم‌ترين بخش‌هاي وزارت آموزش و پرورش باشد كه ساختار منابع انساني آن به هيچ عنوان براساس سيستم مديريت استراتژيك منابع انساني به‌خصوص در مولفه‌ جذب و تامين كه اصلي‌ترين بخش آن برنامه‌ريزي منابع انساني است طرح‌ريزي نشده. اين موضوع هم در مورد مديران استراتژيك و هم در مورد مديران مياني، عملياتي و كل كاركنان اين مجموعه مصداق دارد. در شرايطي كه در عصر اطلاعات و ارتباط زندگي مي‌كنيم تجديد نظر در ساختار سنتي و نامتناسب نظام آموزش و پرورش امري ضروري و حياتي است. بر مبناي تفكر نظام‌مند و با لحاظ كردن مولفه‌هاي تاثيرگذار در شاخه‌هاي ساختار، محتوا و زمينه.
رسالت آموزش و پرورش
- قبل از هر شعار بزرگ بدون محتوا به بازسازي نظام آموزش و پرورش بپردازد و از رسيدن اين نظام به جايي كه از اثربخشي و كارايي ديگر خبري نيست جلوگيري به عمل آورد.
- قبل از آنكه رقيبان درصدد خارج كردن نظام آموزش و پرورش از ميدان باشند، به اصلاح ساختار سازماني و منابع انساني خود بپردازد و از منسوخ شدن قابليت‌هاي دانش‌آموختگان خود به تناسب انتظارات دنياي كنوني جلوگيري به عمل آورد.
- آموزش و پرورش به كساني نياز دارد كه به شايستگي هرچه تمام‌تر قادرند پيوندهاي عميقي ميان ارزش‌ها، آرمان‌ها و رسالت آموزش و پرورش با ضرورت‌هاي دنياي علم و دانش ايجاد كنند.
- تلاش محققانه براي حل مسائل نظام آموزش و پرورش تركيبي از سه كوشش: بهبود بخشيدن، تكامل تدريجي و نوآوري است و اين سه تواما كامل‌كننده يكديگرند. بهبود بخشيدن، يعني تلاش در جهت افزايش كيفيت، كاهش هزينه‌هاي غيرضروري ... در جهت اهداف. - اين كوشش بايد از خط مقدم جبهه آموزش و پرورش يعني مدارس آغاز شود و مديران مدارس، معلمان و دانش‌آموزان را در كانون توجه قرار دهد. حوزه ستادي وزارت آموزش و پرورش ضمن اينكه فرآيند كوچك‌سازي سازماني را در دستور كار خود قرار مي‌دهد بايد در طراحي مجدد سازمان بيشترين نيازهاي خود را از طريق همكاري و مشاركت نيروهاي صف برطرف سازد. تكامل تدريجي يعني اينكه هر اقدام موثر و پيروزمند امروز، سنگ نخستين بناي اقدام پيروزمند فردا است.
نوآوري، يعني بهره‌گيري نظام‌مند از فرصت‌هايي كه در نتيجه دگرگوني‌هاي اجتماعي، اقتصادي، اطلاعاتي و فناوري و علمي در هر نقطه از جهان پديد مي‌آيد.
سه شنبه 15 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 490]